“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o‘quv –uslubiy majmua

Ushbu jaraoynning texnologik sxemasini tuzing.
Efedrin gidroxlorid olish texnologiyasi 
Efedrin gidroxlorid rangsiz yoki oq kukun, hidsiz, achchiq ta‘mli. Suvda oson eriydi, 95
0
S 
spirtda eriydi, efirda erimaydi. Efedrin gidroxlorid nafas yo‘llari markazini qo‘zg‘atuvchi, bronxlarni 
kengaytiradi, qon bosimni oshiradi. Markaziy nerv tizimini qo‘zg‘atadi. Chiqarilish shakli kukun, 
tabletka, in‘ektsiya uchun eritma. Efedrin gidroxlorid ishlab chiqarishda qizilcha efedra – Ephedra 
equisefina Bunge, o‘simligi hom ashyo sifatida ishlatiladi. Ushbu o‘simlik Qozog‘iston, Qirg‘iziston 
va O‘zbekistonda tayyorlanadi.
Alkaloidlarni xom ashyodan ekstraktsiyalash
. Butun holdagi qizilchani diskli tegirmonda 5-10 
mm gacha maydalaniladi. Ekstraktsiyadan oldin diffuzorga joylangan mahsulotni bug‘latiladi (o‘tkir 
bug‘ bilan). So‘ngra avvalgi diffuzordan qolgan sharbat bilan to‘ldiriladi. Aralashtirish natijasida 
diffuzordan diffuzorga sharbatlar katalizator orqali 85—90
0 
C da quritilgan holatda o‘tadi. Bir soatlik 
tindirishdan keyin quyuq sharbat boshlang‘ich diffuzordan keyingi jarayonga o‘tadi. Bosqichda 
chiqish 82,9 %. 
Alkaloidlarni suvli sharbatdan kerosin bilan ekstraktsiyasi
. Yig‘gichda sharbatga ma‘lum 
miqdorda osh tuzi qo‘shiladi va bir soat davomida aralashtiriladi. Aralashtirishni davom ettirgan holda 
sharbatni 42% o‘yuvchi natriyning suvli eritmasi bilan ishqorlantiriladi. So‘ngra, 65-70
0
S da 
aralashtiriladi. Alkaloidlarni 65-70
0
S da qizdirilgan kerosin bilan ishlov beriladi, bunda suvli ishqoriy 
sharbat to‘liq ajraladi.Kerosinli ekstraktdan alkaloidlarni 10% sulfat kislota eritmasi bilan qarama-
qarshi oqim bo‘yicha kerosinli ekstrakt ajratiladi.

---

“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
81 
Psevdoefedrin ajratilishi.
Alkaloidlarni sulfat kislotali eritmalarini aralashtirishli va qobiqli 
ekstraktorga joylashtiriladi va eritma 42% o‘yuvchi natriyning eritmasi bilan ishqorlantiriladi. So‘ngra 
ma‘lum miqdorda natriy sirkasi va ortofosfor kislota va faollashgan ko‘mir qo‘shib 5 daqiqa davomida 
qaynatilib aralashtiriladi. Qaynoq eritma bo‘z va qog‘oz filtr orqali nutch filtrda filtrlanadi. Filtrdagi 
ko‘mirni qaynoq suv bilan yuviladi va asosiy filtratga qo‘shiladi. Filtratni 25
0
S gacha sovutiladi va 
25% ammiak eritmasining ishqoriy muhit bo‘lguncha qo‘shiladi. Eritmadan kristall psevdoefedrin 
cho‘kadi. Massani 30 daqiqa kristallanish uchun tindiriladi va mahsulotni sentrifugaga yuboriladi, 
bunda psevdoefedrinni matochnikdan ajratiladi.
Efedrinni psevdoefedringa izomerlash.
Yig‘gichga 50% sulfat kislota eritmasi tayyorlanadi. 
Kislota eritmasining 80-90
0
gacha qizdiriladi, so‘ngra unga ma‘lum miqdorda psevdoefedrin qo‘shiladi 
va va massani 117-118
0 
C
da ikki soat davomida teskari sovutgich orqali qaynatiladi. So‘ngra uni 50
0
C gacha sovutiladi. Ishlab turgan aralashtirgichda 25% suvli ammiak kongoga nordon reaktsiya 
berguncha qo‘shiladi. Bunda harorat 70
0
ga oshadi. Massani 50-52
0
C gacha sovutiladi va ammiak 
qo‘shishni davom ettiriladi. Psevdoefedrin eritmadan cho‘kmaga tushadi va u bilan birga yog‘ 
ko‘rinishida efedrin ajralib chiqadi. Massa 30-35
0
C gacha sovutiladi va sentrifugada ajratiladi. 
Psevdoefedrinni suv bilan yuviladi. Bunda suvning harorati 40-60
0
C bo‘ladi. Yuvilgan suvlarni asosiy 
qoldiq eritmaga qo‘shiladi. Reaktsiyaga kirishmagan psevdoefedrinni 10 % namlik va 68-72 % 
alkoloidlar saqlagan xolda qaytarib olinadi. Agar psevdoefedrin tiniq va sochiluvchan bo‘lsa, uni qayta 
izomerlashga beriladi. Agar u qora rangda bo‘lsa uni tozalashga beriladi. Birlashtirilgan dixloretanli 
ekstrakt psevdoefedrindan ajratilgani filtrlanadi va qurilmaga cho‘ktirish uchun tindiriladi. Apparat 
qobig‘iga suv yuboriladi va 20
0
C aralashtirib turgan holda 22-30 % spirtli xlorid kislota qo‘shiladi. 
Nordonlashtirilgan massani 20-20
0
C gacha sovutiladi va bir soatga kristallashga qo‘yiladi. Ajratilgan 
texnik efedrin gidroxlorid toza dixloretan bilan yuviladi va yaxshilab siqiladi. Dixloretan yuvilgandan 
so‘ng uni asosiy qoldiq eritmaga qo‘shiladi. Texnik efedrinni 16 soat davomida 55-65
0
C quritiladi.
Farmakopiyaviy efedrin gidroxloridni olish
. Texnik efedrin gidroxloridni aylantirgichli 
qurilmaga joylashtiriladi va ma‘lum miqdorda suv qo‘shiladi va cho‘kma to‘liq eriguncha qizdiriladi. 
Eritmaga faollangan ko‘mir qo‘shiladi va 30 daqiqa qaynatiladi. Tiniqlashtirilgan eritmani filtrlanadi. 
Bunda druk filtrdan foydalaniladi. Filtratni kristallizatorga solinadi va oxirgi mahsulotni 18-20
0
C da 
18-20 soat davomida qayta kristallashga qo‘yiladi. Oxirgi mahsulotni chiqish unumi 90 %.