Fitoterapiya
Yüklə 2,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
III. YAkuniynazorat 30 ball Semestrningoxirg iikkihaftasida Jami: 100 ball Asosiy adabiyotlar: 1. Maxsumov M.N., Malikov M.M. Farmakologiya. T. Ibn Sino nash. 2006 y. 2. Azizova S.S. Farmakologiya. T. Ibn Sino 2002 g. 3. Xarkevich D.A. Farmakologiya. M. Meditsina 2005 y. Qo„shimcha adabiyotlar: 1. Yunusxodjaev A. N. Oslojnenie lekarstvennыx sredstv. O„zbekistonda sog„liqni saqlash, 2005, № 1. 2. Samura B.A. va boshќalar Farmakoterapiya. Xarkov 2000 1-2 tom. 3. Vengerovskiy A. I. Leksii po farmakologii dlya vrachey i farmatsevtov. M. 2006. 4. Yunusxodjaev A. N. i dr. Gosudarstvennыy reestr lekarstvennыx sredstv i izdeliy meditsinskogo naznacheniya. T. 2004. 5. Aliev.X.U. Farmakologiyadanma‟ruzalarmatni. 2000. 6. Yunusxodjaev.A.N. i dr. Spravochnik osnovnыx lekarstvennыx sredstv Respubliki Uzbekistan. T. 1998 g. 7. Klinicheskie rekomendatsii i farmakologicheskiy spravochnik. Pod red. I.N. Denisova, Yu.l.Shevchenko, F.G.Nazirova. M.2005 g. 24 III-FANNI O„QITISHDA FOYDALANILADIGAN INTERFAOL TA‟LIM METODLARI 1.“Keys-stadi” metodi Keys-stadi interaktiv ta‟lim metodi sifatida talabalar tomonidan eng afzal ko„riladigan metodlar qatoriga kirmoqda. Ushbu texnologiya asosan farmatsevtika fanlaridan dars beruvchi o„qituvchi va talabalarning umumiy intellekua lva kommunikativ salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan. Buning sababi sifatida ushbu metod talabalarga tashabbus bildirish, nazariy holatni o„zlashtirishda hamda amaliy ko„nikmalarni shakllantirishda mustaqillikka ega bo„lish imkoniyatini berishida ko„rish mumkin. O„z navbatida vaziyatlarning analizi (tahlili) talabalarning kasbiy shakllanish jarayoniga kuchli ta‟sir o„tkaza olishi, ularning kasbiy jixatdan “ulg„ayishiga” xizmat qilishi, ta‟lim olishga nisbatan qiziqish va ijobiy motivatsiyaning shakllantirishi alohida ahamiyatga ega. Keyslar metodi o„qituvchining tafakkurturi sifatida, alohida paradigma ko„rinishida gavdalanib, ijodiy salohiyatni rivojlantirish, noan‟anaviy tarzda fikrlash imkoniyatini beradi. “Keys metodi” ni amalga oshirish bosqichlari Ish bosqichlari Faoliyat shakli va mazmuni 1-bosqich: Keys va uning axborot ta‟minoti bilan tanishtirish Yakka tartibdagi audio-vizualish; Keys bilan tanishish(matnli, audio yoki media shaklda); Axborotni umumlashtirish; Axborot tahlili; Muammolarni aniqlash 2-bosqich:Keysni aniqlashtirish va o„quv topshirig„ni belgilash Individual va guruhda ishlash; Muammolarni dolzarblik ierarxiyasini aniqlash; Asosiy muammoli vaziyatni belgilash 3-bosqich:Keysdagi asosiy muammoni tahlil etish orqali o„quv topshirig„ining echimini izlash, hal etish yo„llarini ishlab chiqish Individual va guruhda ishlash; muqobil echim yo„llarini ishlab chiqish; har bir echimning imkoniyatlari va to„siqlarni tahlil qilish; muqobil echimlarni tanlash 4-bosqich:Keys echimini echimini shakllantirish va asoslash, taqdimot. Yakka va guruhda ishlash; Muqobil variantlarni amalda qo„llash imkoniyatlarini asoslash; ijodiy-loyiha taqdimotini tayyorlash; yakuniy xulosa va vaziyat echimining amaliy aspektlarini yoritish Keys. Pnevmoniya bilan og„rigan bemorni 5 kun davomida etazol bilan 1.0 dan kuniga 6 maxaldan davolandi. Laboratoriyada aniqlandiki, bu bemordagi pnevmoniya qo„zg„atuvchisi sulfanilamidlarga sezgir. Shunday bo„lsa ham bemorning klinik ahvoli yaxshilanmadi. 25 Etazolning etarli bo„lmagan ta‟sirining sababini mada va qanday qilib etarli darajadagi ta‟sirga erishish mumkin? Talabalarga tavsiya etiladigan material:“Pedagogik talab” va uning mohiyatini yoritishga oid materiallar. Keysni bajarish bo„yicha topshiriqlar: 1. Keys mohiyatini etarlicha anglab oling. 2.Manbalar asosida muammoning echimini toping. 3.Aniqlangan omillar orasidan muammoga barchasidan ko„proq dahldor bo„lgan omil (yoki ikki taomil)ni ajrating. 4. Ana shu omillar asosida echimni asoslashga harakat qiling. 5. Echimni bayon eting. Muammo Yechimi Natijasi 1. “ Asalari to‟dasi” isho‟yini. “Asalari to‟dasi” ish o‟yinini o‟tkazish usuli. Ish uchun zarur: Situatsion masala va savollar to‟plami yozilgan alohida variant. 2 Toza qog‟oz varag‟i va ruchka Ishni bajarish tartibi. Hamma talabalar 4 tadan alohida guruhlarga bo‟linadi. Guruhlar alohida stol atrofiga va toza oq qog‟oz, ruchka tayyorlanadi. Qog‟ozga sana va guruh soni, fakultet, talabalar ismi, sharifi va o‟yin nomi yoziladi. Guruhlardan bittadan talaba konvertdan topshiriq variantini oladi Guruh talbalari o‟zaro savollarini tahlil qilishadi va 1 ta talaba varaqqa yozadi. Topshiriqni yechish uchun 15 daqiqa vaqt beriladi. O‟qituvchi o‟yinni bajarilishini kuzatib boradi. Vaqt tugashi bilan ish o‟yinlari yig‟i b olinadi. O‟qituvchi va talabalar birgalikda natijalarni tahlil qilishadi eng aniq to‟g‟ri javob bergan variant uchun yuqori maksimal ball beriladi. 2 chi o‟rindagi variantga 85,93urindagi guruhga70,9ball belgilanadi. Javobvariantlariyozilganvaraqqao‟qituvchiballvaimzoqo‟yadi. Jaridaga ish o‟yinining nomi. Guruh sardori imzosi qo‟yilishi lozim. Talabalar olgan ballari joriy baholashda hisobga olinadi. 2. “ Qorbo‟ron” ish o‟yini. Maqsad :guruh talabalarining hammasini 1 vaqtning o‟zida bilimini nazorat qilish. Ish o‟tkazish tartibi: Guruh 2–3 talabadaniboratkichikguruhlargabo‟linadi .Guruh talabalarining hammasi bitta savol yoki vaziyatni o‟zaro tahlilqilishadi . Har bir to‟g‟ri javob bergan guruhchaga ball sifatida “qorbo‟ron” yozib qo‟yiladi. Natijada eng ko‟p qorbo‟ronlar to‟plagan guruhcha g‟olib bo‟ladi. Ish o‟yinini o‟tkazish uchun savollar to‟plami: Nur energiyasi bilan shikastlanish. Kasallikning ichki faktorlari. Kasallikning kelib chiqishida yoshning ahamiyati. 26 Gipoksiya Qonda yog‟ kislotalarnin g oshishi Gipoksiya Qonda yog‟ kislotalarnin g oshishi Hujayralar distrofiyasi Gipoksiya Qonda yog‟ kislotalarnin g oshishi Hujayralar distrofiyasi Gipoksiya Qonda yog‟ kislotalarnin g oshishi Kasallining kelib chiqishida irsiyatning ahamiyati. 3. “Kaskad” sxemasi. Yakka (juftlikda) sxema tuziladi. Juftlarga birlashiladi, sxemalarini taqqoslashadi va qo‟shimchalar kiritishadi. Kaskad sxemasi u yoki bu holatni qayta mushohada qilishga imkon beradi. Yakka holda yoki juftlikda sxema tuziladi, asosiy muammo kichik muammolar yoziladi, keyin muammo yoki masalaning ikkinchi darajali jihatlarini yozish davom ettiriladi. Buning natijasida bitta g‟oya rivojlanishining barcha tomonlari yetarlicha chuqur o‟rganib chiqiladi. Talabalar juftlarga birlashiladi O‟z sxemalarini taqqoslaydilar va qo‟shimchalar kiritadilar. Umumiy sxemaga jamlaydilar. Masalan: 4. “Nima uchun”? sxemasi, “Nima uchun ?” sxemasi – muammoning dastlabki sababini aniqlash bo‟yicha bir butun qator qarashlar janlanmasidir. Tizimli, ijodiy tahliliy mushohada qilish ko‟nikmalarini rivojlantiradi. Yakka tartibda muammo shakillantiriladi. “Nima uchun” so‟rog‟i bilan strelka va ushbu savolga javob yoziladi. Ushbu jarayon muammoni keltirib chiqargan ildiz yashiringan sababi o‟rnatilmaguncha davom ettiriladi. Mini guruhlarga birlashadi. Talabalar o‟z sxemalarini taqqoslashadi va qo‟shimchalar kiritishadi. Umumiy sxemaga jamlashadi. M-N: Miokard infarkti: Nima uchun? Nima uchun? Nima uchun? Nima uchun? Микоз дизбактериоз тератоген Salbiy ta‟sir turlari Мутаген Миокард инфаркти Ishemiya Qon aylanish ining buzilishi 27 Aritmiya 5. “Baliq skeleti” sxemasi Baliq skeleti sxemasi muammoning butun doirasi ifoda etish va uning yechimini topishga imkoniyat beradi Tizimli ijodiy tahliliy mushohada qilish ko‟nikmalarini rivojlantiradi. Talabalar mini guruhlarga birlashadilar. O‟z shemalarini taqqoslaydilar va qo‟shimcha ma‟lumotlar kiritadilar. Umumiy sxema jamlaydilar “Suyak” yuqori qismiga muammo ichidagi muammo yoziladi, pastki qismiga esa ushbu muammo ichidagi muammo amalda mavjud ekanligini tasdiqlovchi faktlar yoziladi. Masalan: Aritmiyalar Sinusli tahikardiya Sinusli bradikardiya Ekstrasistoliya Diastolik Diastolik O‟tkazuvchanlik depolyarizasiyaning depolyarizasiyaning buzilishi tezlashishi kamayishi 7. “Stol o‟rtasida ruchka” o‟yini: Har bir talaba bitta qog‟ozga javoblar variantini yozib olib uni qo‟shnisiga uzatadi va o‟zini ruchkasini stol o‟rtasiga so‟radi. O‟qituvchi guruh ishini va u yerda har bir talabani qatnashishini nazorat qilib turadi. Javoblarni tahlil qilib chiqqach daftarga to‟g‟ri javobni yozishni taklif etadi. 8. Insert usuli Insert – samarali o‟qish va fikrlash uchun belgilashning interfaol tizimi hisoblanib , mustaqil o‟qib o‟rganishda yordam beradi. Bunda mavzu va materiallar talabalarga oldindan vazifa qilib beriladi. Uni o‟qib chiqib v , + , - , ? belgilari orqali o‟z fikrini ifodalaydi. Insert jadvali mustaqil o‟qish jarayonida olinadigan ma‟lumotlarni bir tizimga keltirishga imkoniyat beradi. Oldindan olingan ma‟lumotni yangisi bilan o‟zaro bog‟lash qobiliyatini shakllantirishga imkon beradi. Talabalar jadval tarkibi va uni to‟ldirish qoidasi bilan tanishishadi. Shaxsan uni rasmiylashtirishadi Matnni belgilash tizimi. “ V “ – men bilgan narsani tasdiqlaydi “ + “ – yangi ma‟lumot. “ – “ – men bilgan narsaga zid. “ ? “ – meni o‟ylantirdi. Bu borada menga qo‟shimcha ma‟lumot zarur. Masalan: Tushuncha v + - ? Analgin Baralgin Aspirin Indometatsin Paratsetamol Ibuklin Ibuprofen 9.„SWOT“ – tahlil jadvali. SWOT tahlili talabalarga tizimli mushohada qilish, taqqoslash, solishtirish, tahlil, sintezni amalga oshirish ko‟nikmalarini rivojlantiradi. Talabalar mini guruhlarga birlashishadi, taqqoslashadi, to‟ldirishadi, o‟zgartirishadi. Umumiy SWOT jadvalga jamlanadi. 28 SWOT – tahlil nomlanishi ingilizcha bosh harflardan olingan. Strenghts – kuchli tomoni nazarda tutiladi; Weakness – kuchsiz tomoni yoki ichki muammolar mavjudligi; Opportunities –tashqaridagi mavjud imkoniyatlar; Threats – xavflar, tashqi muhitdagi mavjud xavf-xatarlar 10. “Nilufarguli” sxemasi Muammoni hal etish usuli. O‟zida Nilufar guli obrazini mujassam etgan 9ta katta vadratlar chiziladi va ularning har birini ichiga kichik 9ta kvadrat chiziladi. Asosiy muammo markaziy kvadratning markaziga yoziladi. Uni halqilish g‟oyalari markaziy kvadrat atrofida joylashgan qolgan 8ta kvadratlarga yoziladi. Juftlarga birlashiladi, o‟z sxemalarini taqqoslaydi va qo‟shimchalar kiritadi. Umumiy sxemaga joylaydilar. “Nilufar guli” sxemasi tizimli, ijodiy, tahliliy mushohada qilish ko‟nikmalarini beradi. Masalan: “Nilufar guli segmenta r ishemiya Tomir tortish tutqano q metabo lik trofik Tremor Isteriy a Gipoksi ya reoksigen asiya bulbar afoniya falajlar Gomeo staz buzilis hi ishemiy a ataksiya xoreya nevraste niya Ruhiy travma lar Giperf aol neyron lar Notsise pt uzilish Giperk inez Nevro z Og‟riq atetoz epilepsiy a Ijtimoiy omil Stress nevro ma Algik sistema Paraplegi ya Refleksla rning ezilishi trofinlar trofoge nlar Aqliy ojizlik qarilik S Farmakologik guruh W Ta‟sir mexanizmi O Farmakologik ta‟sir T Preparatlar 29 Spinal shok Distro fiya dendritl ar patologi yasi spazm Lokomot or tormozsiz lanish viruslar toksinl ar Alsgey mer Tikanc halar reduksi yasi Metod “Blits o„yini”. Metod o„tkazilish tartibi. Har bir gurux talabalariga quyida ko„rsatilgan vazifa tarqatiladi. Talabalar to„g„ri deb hisoblangan raqamni “yakka baho” qatoriga yozib chiqiladi. O„qituvchi to„g„ri javobga e‟lon qilgandan keyin, har bir gurux o„z hatolarini, “gurux hatosi” qatoriga yozadi. Natijada to„g„ri, noto„g„ri javoblar solishtirilib, gurux bahosi hisoblab chiqiladi. Pedagogik texnologiya usullari. “Qora quti”. Bunda qutiga quyidagi savollar joylashtiriladi. 1. “Terapevtik kenglik- dozalar urtasidagi fark“ 2. Terapevtik kenglik – zaxarplovchi dozaning maksimal ko„rsatkichi 3. Terapevtik kenglik- davolovchi dozaning kichik va maksimal dozalari orasida belgilanadi. 4. Terapevtik indeks nima 5. Konsentratsiya effekt nima? Kabi savollarni talabalar kutichadan olishadi, javobga vaqt ajratiladi. Talabalarning javoblari baxolanadi. 30 IV.NAZARIY MATERIALLAR Ma‟ruza № 1 Mavzu: Fitoterapiya fani ahamiyati va turi. 1.1. Fitoterapiya va farmakologiya fanlarining bir-biri bilan bog„liqligi 1.2. Fitoterapiya qisqacha tarixi 1.3. Dori vositalarining yaratilishi va tibbiyot amaliyotiga tatbiq etilishi. Tayanch iboralar: Farmakologiya,dori vositalari, doza 1.1. Fitoterapiya va farmakologiya fanlarining bir-biri bilan bog„liqligi Fitoterapiya deb, dorivor o„simliklar, ulardan tayyorlangan va olingan preparatlar bilan bemorlarni davolash to„g„risidagi fanga aytiladi. Fitoterapiya fani farmakologiyaning ajralmas qismi bo„lgani bois ma‟lumotni farmakologiya to„g„risidagi tushuncha bilan boshlaymiz. Farmakologiya yunoncha Farmakon-dori, logos-ta‟limot, so„zlaridan olingan bo„lib, dorilar to„g„risidagi ta‟limot, ma‟nosini bildiradi. Lekin hozirgi farmakologiya faniga bunday umumiy ta‟rif berish mutlaqo kifoya qilmaydi. Uning tub ma‟nosida aniq maqsad va vazifalar yotadi. Ular asosan quyidagilardan iborat. 1. Farmakologiya turli kimyoviy birikmalarning, shu jumladan o„simlik moddalarining ham, inson va jonivorlar organizmiga ta‟sirini, shu tufayli a‟zolar va sistemalar faoliyatida sodir bo„ladigan o„zgarishlarni o„rgatadi. 2. Mazkur o„zgarishlarning kelib chiqish sabablarini, nima bilan bog„liqligi va izohlanishini yoki, boshqacha aytganda, kimyoviy moddalarning ta‟sir mexanizmini aniqlaydi. 3. YAngi dori moddalarini (fitopreparatlarni ham) izlash, topish, tajribada tekshirib ko„rish, o„rganish va ularni tibbiyot amaliyotiga tatbiq etish bilan shug„ullanadi. 4. Dori vositalari bilan bemorlarni davolash va kasallikning oldini olish maqsadida ularning dozalarini aniqlash, ishlatilish qoidalari, nojo„ya ta‟sirlari va boshqa masalalarni hal qiladi. Turli kimyoviy moddalarning, chunonchi dorivor o„simliklardan tayyorlangan va olingan moddalarning ham, organizm a‟zolari va sistemalari faoliyatiga ta‟siri laboratoriya jonivorlarida sinab ko„riladi. SHuning uchun ham farmakologiyaning ushbu asosiy yo„nalishi eksperimental farmakologiya deb yuritiladi. Farmakologik tekshirishlarning ko„lami juda keng. Ular bir butun organizmga qaratilgan bo„libgina qolmay, balki to„qima hujayralarini, hujayra ichki muhitini, resteptorlarni, biokimyoviy va boshqa jarayonlarni o„z ichiga oladi. Farmakologiya fani ushbu vazifalarni ilmiy va amaliy tomondan amalga oshirishda kimyo, biokimyo, farmakognoziya, botanika, biologiya va tibbiyot fanlarining yutuqlariga tayanadi va ular bilan uzviy bog„langan. Avvalo fiziologiya, patologik fiziologiya va biokimyo fanlari bilan yaqindan aloqada bo„ladi. Masalan, dorivor o„simliklar va boshqa kimyoviy moddalarning hayvonlar organizmiga ta‟sirini o„rganishda uning fiziologik faoliyatida namoyon bo„ladigan o„zgarishlarni aniqlaydi. Patologik jarayonlarga davolash ta‟sirini aniqlash maqsadida patologik va fiziologik uslublardan (kasalliklarning eksperimental modellari va b.) foydalaniladi. Ushbu va boshqa farmakologik izlanishlarda biokimyoviy usullar keng miqyosda qo„llaniladi. Farmakologiyaning rivoj topishi, bir tomondan ushbu fanlar yutuqlariga bog„liq bo„lsa, ikkinchi tomondan, aksincha, farmakologiyaning rivojlanishi turli fiziologik, patologik va biokimyoviy jarayonlarning kelib chiqish sabablarini o„rganishga, binobarin, ushbu jarayonlarni farmakologik vositalar yordamida boshqarishga imkoniyat tug„dirdi. SHu bilan birga farmakologiya farmastiya fanlari bilan (farmakognoziya, farmastevtik kimyo, dorilar texnologiyasi, biotexnologiyasi) ham yondashadi: masalan, dorivor o„simliklardan tayyorlangan yoki olingan moddalarning farmakologiyasini tekshirish, dori vositalarining farmakologik ta‟siri ularning kimyoviy tuzilishiga bog„liqligini va shu tariqa yangi biologik faol kimyoviy moddalar yaratish va nihoyat ushbu dorilarning shaklini va olinish texnologiyasini ishlab chiqish shular jumlasidandir. 31 Turli kimyoviy birikmalarning (fitopreparatlarning ham) organizmga ta‟sirini va ta‟sir mexanizmini o„rganish farmakodinamika so„zi bilan ifodalanadi. Ularni organizmga kiritish yo„llari, so„rilishi, oqsillar bilan bog„lanishi, metabolizmga uchrashi, tanada tarqalishi va yig„ilishi, organizmdan chiqib ketish yo„llarini o„rganish esa farmakokinetika ning vazifasidir. Dori vositalarining farmakodinamikasi bilan bir qatorda ularning farmakokinetikasi ham katta ahamiyatga ega, chunki dori vositalarning effekti-samarasi, ta‟siri ularning farmakokinetikasi bilan uzviy bog„liqdir. Farmakologiyaga juda yaqin bo„lgan toksikologiya fani odam va jonivorlar organizmiga turli kimyoviy birikmalar, shu jumladan o„simliklarning zaharli ta‟sirini o„rganadi. Umuman olganda, ko„pchilik dori vositalari katta miqdorlarda organizm uchun zaharli bo„lishi va, aksincha, ko„pchilik zaharli moddalar ma‟lum bir dozada organizmga ijobiy ta‟sir etib, foydali bo„lishi mumkin. Yüklə 2,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|