Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlari to’plami So’z boshi

3-§. NUQTAVIY ZARYAD MAYDONINING KUCHLANGANLIGI. KUCHLANGANLIK 
CHIZIQLARI. ELEKTR MAYDONLARNING QO’SHILISHI 
 
Nuqtaviy zaryad maydonining zaryaldan r masofadagi kuchlanganlik  
moduli: 
2
0
4
1
r
q
E




. (3.1) 
Agar q>0 bo’lsa, maydonning har qanday nuqtadagi kuchlanganlik vektori 
shu nuqtani zaryad bilan tutashtiruvchi to’g’ri chiziqda zaryaddan chiqadigan 
yo’nalishda bo’ladi. Agar q<0 bo’lsa, kuchlanganlik vektori bu nuqtani zaryad 
bilan tutashtiruvchi to’g’ri chiziqda zaryadga kiradigan yo’nalishda bo’ladi. 
Elektr maydonning kuchlanganliklari geometrik ravishda qo’shiladi. 
Maydonlar superpozitsiya prinsipining ta’rifi: Agar har xil zaryadli zarralar 
fazoning ma’lum bir nuqtasida kuchlanganliklari E
l
, ye2, ..., ye
p 
bo’lgan 
maydonlar hosil qilsa, maydonning bu nuqtadagi natijaviy kuchlanganligi 
quyidagiga teng bo’ladi: 
E

E
1

E
2

...+E
n



N
I
I
E
1
. (3.2) 
Kuchlanganligi fazoning hamma nuqtalarida bir xil bo’lgan elektr 
maydon bir jinsli maydon deyiladi. Elektr maydonning kuch chiziqlari yopiq 
emas, ular musbat zaryaddan boshlanib, manfiy zaryadda tugaydi. Elektr 
maydonni kuchlanganlik chiziqlari orqali tasvirlash mumkin. Bu chiziqlarni 
qisqacha qilib, E chiziqlari deyish mumkin. Kuchlanganlik chiziqlari shunday 
o’tkazilishi kerakki, ularning har bir nuqtasiga o’tkazilgan urinma ye vektor 

---

yo’nalishiga mos kelsin. S – yuzdan tik o’tuvchi kuch chiziqlar soni N
E
elektrostatik maydon kuchlanganlik vektori oqimiga teng bo’lib, umumiy holda 
N
E


S
n
dS
E
(3.3) 
Integral bilan aniqlanadi, bu yerda E
n
-
E

vektorining 
n

normalga proeksiyasi. 
Faraz qilamiz, ichi bo’sh, radiusi r bo’lgan sharning markazida nuqtaviy 
zaryad joylashgan bo’lsin. YUza sfera shaklida bo’lganligi sababli (3.3) 
ifodaga asosan: 
N
E






0
2
2
0
4
4
1
q
r
r
q

. (3.4) 
ya’ni zaryaddan istalgan masofadagi chiziqlar soni bir xildir. Bunday chiziqlar 
zaryaddan boshqa hech qaerda boshlanmaydi va tugamaydi. Ular zaryadda 
boshlanib, cheksizlikka ketaveradi va aksincha.