16-§. BIO-SAVAR-LAPLAS QONUNI 1820 yili Bio-Savar har xil shakldagi toklarning magnit maydonlarini
o’rgandilar. Laplas, Bio va Savar tajribalarining natijalarini analiz qilib, istalgan
tokning magnit maydonini tokning alohida elementar bo’laklari hosil qilgan
maydonlarning vektor yig’indisi sifatida hisoblash mumkinligini aniqladi.
Laplas uzunligi dl bo’lgan tok elementi hosil qilgan maydonning magnit
maydon kuchlanganligi uchun:
dH I r dl
1
4
2
sin
(16.1)
ifodani hosil qilgan, bu yerda I-tok kuchi,
-
r
bilan
dl
orasidagi burchak.
Bio-Savar-Laplas qonunini yuqorida keltirilgan ko’rinishi, differensial
tenglama ko’rinishidagi formasi bo’lib, faqat o’tkazgichning
dl qismi uchun
to’g’ridir.
O’tkazgichdan ma’lum masofada joylashgan no’qtadagi magnit maydon
o’tkazgichning shakliga ham bog’liq bo’ladi. Agar o’tkazgich cheksiz uzun va
to’g’ri bo’lsa, o’tkazgichdan d-masofada hosil bo’lgan magnit maydon uchun
quyidagi ifoda o’rinli bo’ladi:
H I d
1
2
. (16.2) Agar o’tkazgich radiusi R bo’lgan aylanadan iborat bo’lsa, shu aylananing
markazidagi magnit maydon kuchlanganligi uchun
H R
1
2
. (16.3) ifoda aniqlangan.
Agar o’tkazgich solenoid shaklida, ya’ni bir necha n o’ramli silindrik
g’altakdan iborat bo’lsa, shu solenoid o’qida magnit maydon kuchlanganligi
qiymati quyidagicha bo’ladi:
H nI
. (16.4)
Colenoid uchun keltirilgan (16.4) ifoda solenoidning o’rta qismi uchun yoki
cheksiz uzun solenoid uchun to’g’ri, chunki solenoidning chekka qismlarida
magnit maydon bir jinsliligini yo’qotadi.
