«Fizika oqıtıw metodikası» páninen «Fizikadan másele sheshiw sabaqları hám olardıń áhmiyeti»

1.2. Máselelerdiń klassifikatsiyası
Fizikadan máseleler jıynaqlarında berilgen hámme máselelerdi túrli tiykarlarǵa kóre klassifikatsiyalanadi. Mısalı, máselelerdiń quramalılıq dárejesine kóre, ápiwayı máseleler, qıyınlaw máseleler, másele shártida, sabaqlıqta hám sabaqta kórip shıǵılǵan máselelerde xarakteristikalanganiga salıstırǵanda kemrek tanıs bolǵan jaǵday xarakteristikalanǵan máseleler, oqıwshılar jańa bilimler alıw ushın paydalanıw múmkin bolǵan máseleler bolıp tabıladı.
Máseleler mazmunına qaray, mexanikaǵa, molekulyar fizikaga, elektrǵa tiyisli hám hakozo bolıwı múmkin. Bunday bóliniw shártli ekenin bilamiz, sebebi kóbinese bir máseleniń shártida fizikaning bir neshe bólimlerindegi maǵlıwmatlardan paydalanıladı. Sonıń menen birge, politexnik mazmunga iye bolǵan, dóretiwshilik qábiletlerdi rawajlandırıwǵa qaratılǵan, tariyxıy xarakter degi maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan máselelerge klassifikatsiyalanadi.
Tarqatıp alıw usıllarına kóre máseleler: sapa, eksperimental, grafik hám dóretiwshilik máselelerge bólinedi. Bunday bóliniw de shártli bolıp tabıladı, sebebi eksperimental máselelerdi tarqatıp alıwda da awızsha oy-pikirlerden de, grafiktan da, esaplaw jumıslarınan da paydalanamız. Biraq bul máselelerdiń hár biri mazmun hám quramalılıq tárepinen túrme-túr bolıp tabıladı. Bul máselelerdiń sheshimleri anıq bir maqsetke qaratılǵan bolıp, sheshilish usıllarına iye. Bul máselelerdiń hár bir túrleri ushın bólek ádebiyatlar bar. Sonday bolsada, bul máseleler ústinde qısqasha toqtalıp ótemiz.
Sapa máseleler
Fizikalıq nızamlarǵa, fizikalıq formulalarǵa tayanǵan halda, logikalıq pikirlew arqalı sheshiletuǵın máseleler sapa máseleler dep ataladı. Bunday tipdagi máselelerde arifmetik esaplaw jumısları atqarılmaydı.
Sapa máselelerdiń metodikalıq abzallıqları kóp bolıp tabıladı. Fizikalıq nızamlarǵa tiykarlanǵan, logikalıq juwmaqlar shıǵarıwdan ibarat bolǵan bul máselelerdi tarqatıp alıw metodı, pikirlewdiń ájayıp mektep bolıp xızmet etedi. Sapa máseleler oqıwshılarǵa fizikalıq qubılıslar hám olardıń nizamlıqların anıq túsintirip beredi, teoriyalıq bilimlerdi ámelde qóllawǵa uyretedi, esaplaw máselelerine salıstırǵanda tuwrı munasábetti tárbiyalaydı, hár qanday máseleni tarqatıp alıwdı, onıń fizikalıq mazmunın analiz etiwden baslawǵa uyretedi. Sabaqta ótilgen materialdı bekkemlew maqsetinde sapaǵa tiyisli máseleler beriledi. Fizikaning gidrodinamika bóliminde tiykarlanıp sapa máseleler sheshiliwi bizge málim. Bul bólimde muǵdarlıq máseleler derlik sheshilmaydi. Sapa máseleler tematikalıqasi, mazmunı hám quramalılıǵı tárepten túrme-túr bolıp tabıladı, yaǵnıy sapaǵa tiyisli ápiwayı hám quramalı máseleler boladı. Sapa máselelerdiń úlgileri hám olardı tarqatıp alıw metodları ádebiyatlarda tolıq keltirilgen.Másele: Qanday usıl menen polda turǵan odam ozıniń polga salıstırǵanda basımın eki ese arttırıwı múmkin?
Juwabı : Barinen burın hádiysenining fizikaviy mánisi anıqlanadı. Máselede basım soralayabdi, yáni sF =P Sonday etip, beriletuǵın basım basım kúshi F ga da, ol tásir qılıp atırǵan júzege de boǵliq eken.Eger sol júzege tásir etiwshi basım kúshi eki ret arıtsa, basım da eki ret arıtadı.Adam qolına óz awırlıǵına teń bolǵan júk urǵanda áne sonday bolıwı múmkin. Biraq basımdı eki ret asırıwdıń basqa jolı da bar,tayanısh júzin eki ret kemeytiw múmkin.Onıń ushın adam bir ayaqta turıwı hám óz teń salmaqlıǵın joyıtpawı ushın óz jaǵdayın bir neshe ret ózgertiwi múmkin.