Fizika ta’limi o‘qituvchisini psixologik-pedagogik qo‘llab- quvvatlashning asosiy yo‘nalishlari va metodlari Reja

O‘z-o‘zini rivojlantirish – shaxsning o‘zida kasbiy tajriba, malaka va mahoratni takomillashtirish yo‘lida aniq maqsad va puxta o‘ylangan vazifalar asosida mustaqil ravishda amaliy harakatlarni tashkil etishi Bir qator tadqiqotlarda mutaxassis, shu jumladan, pedagogning o‘zo‘zini rivojlantirishida “Individual rivojlanish dasturi” qo‘l kelishi aytiladi. Individual rivojlanish dasturi (IRD) – har bir shaxs yoki mutaxassisning o‘zida ma’lum sifat, BKM, kasbiy kompetentlikni shakllantirish va rivojlantirish ehtiyojlari asosida ishlab chiqilgan shaxsiy-amaliy xarakterdagi dastur
Ushbu dasturda kasbiy faoliyatni tashkil etish uchun zarur bo‘lgan BKM hamda kasbiy kompetentlik sifatlarini shakllantirish va rivojlantirish muddatlari belgilanadi. Har qanday mutaxassis kabi pedagog ham o‘zi uchun shaxsiy-amaliy xarakterga ega “Individual rivojlanish dasturi”ni ishlab chiqa olishi, u asosida pedagogik faoliyatni yo‘lga qo‘yishi zarur.
Pedagogning individual rivojlanish dasturi – mutaxassis sifatida pedagogning individual ravishda o‘zida u yoki bu kasbiy-pedagogik sifat, bilim, ko‘nikma, malakalar, kasbiy kompetentlik sifatlarini shakllantirish va rivojlantirish ehtiyojlariga tayangan holda ishlab chiqqan shaxsiy-amaliy xarakterdagi dasturi Pedagog tomonidan ishlab chiqiladigan “Individual rivojlanish dasturi” quyidagi tarkibiy elementlardan tarkib topadi:
1) pedagogik bilimlar;
2) psixologik bilimlar;
3) mutaxassislik bilimlari;
4) didaktik malakalar;
5) tarbiyaviy ishlarni tashkil etish malakalari;
6) ruhiyatning kasbiy ahamiyatga ega xususiyatlari va shaxsiy sifatlar;
7) o‘z-o‘zini rivojlantirish maqsadlari;
8) o‘z-o‘zini rivojlantirish uchun topshiriqlar Quyidagi pedagogning “Individual rivojlantirish dasturi”ning namunasi keltiriladi.
Shunday qilib, bozor munosabatlari sharoitida mehnat bozorida yuzaga keladigan kuchli raqobatga bardoshli bo‘lish ehtiyoji har bir mutaxassisni o‘zida kasbiy kompetentlik va unga xos sifatlarni tarkib toptirishga undaydi. Lug‘aviy jihatdan “qobiliyat”, mazmunan esa “faoliyatda nazariy bilimlardan samarali foydalanish, yuqori darajadagi kasbiy malaka, mahorat va iqtidorni namoyon eta olish” ma’nosini anglatuvchi kompetentlik negizida ijtimoiy, maxsus (psixologik, metodik, informatsion, kreativ, innovatsion hamda kommunikativ), shaxsiy, texnologik va ekstremal kompetentlik kabi sifatlar aks etadi.
Kasbiy rivojlanish shkalasi Bir qator, xususan, A.K.Markova hamda B.Nazarovalarning tadqiqotlarida pedagogik kompetentlikning tarkibiy asoslari qayd etib o‘tilgan. Pedagogning kasbiy kompetensiyasi pedagogik (o‘quv va tarbiya) jarayonni samarali, muvaffaqiyatli tashkil etilishini ta’minlaydi. Kasbiy kompetensiyaga ega bo‘lish uchun pedagog o‘z-o‘zini izchil rivojlantirib borishga e’tiborni qaratishi zarur. O‘zo‘zini rivojlantirishda pedagogga “Individual rivojlanish dasturi” qo‘l keladi. Zero, ushbu dasturda pedagogda mavjud bo‘lgan kompetentlik sifatlari va rivojlantirish zarur bo‘lgan sifat, BKMni aniq, xolis ifodalash mumkin.
Birinchi navbatda kreativlik nima, uning ma’no-vazifasi haqida to‘xtalib o‘tmoqchiman. “Kreativ” so‘zi lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, “yaratuvchanlik”, “ijodkorlik” degan ma’nolarni bildiradi. Kreativlik ijod sifat jihatdan yangi bo‘lgan moddiy, ma’naviy qadriyatlarni yaratish jarayoni va ushbu jarayon natijasidir. Keng ma’noda ijod deb, yangicha natijalarni keltirib chiqaruvchi har qanday faoliyatga ham aytiladi.
Djon Apdaykning fikriga ko‘ra “Agar inson bajarayoishini to‘g‘ri va samaraliroq bajarishga intilsa, u bajarayotgan ish jarayoni ijod jarayoniga aylanadi”. Darhaqiqat, inson bajarayotgan ishiga qiziqish bilan, uning natijasi foydali ekanligiga ishonib intilsa bu boshqalarga ham ijobiy ta’sirini o‘tkazadi.
Pedagogning kreativlik potensiali uning umumiy xususiyatlarida namoyon bo‘ladi. Ushbu xususiyatlar shaxsning o‘z-o‘zini namoyon qilish layoqatiga egalikni va tayyorlikni ifodalaydi. Qolaversa, kreativ potensial negizida har bir mutaxassisning shaxsiy qobiliyatlari, tabiiy va ijtimoiy quvvati yaxlit holda namoyon bo‘ladi. O‘qituvchi kreativlik qobiliyatiga ega bo‘lishi uchun kasbiy faoliyatida quyidagilarga e’tiborini qaratishi zarur:
- kasbiy faoliyatiga ijodiy yondashish;
- yangi-yangi g‘oyalarni yaratishda faollik ko‘rsatish;
- ilg‘or pedagogik yutuq va tajribalarni mustaqil o‘rganish;
- barcha kompetetsiyalarga mos ravishda darslarni tashkil etish;
- o‘zidan kasbiy tajribasi yuqori hamkasblari bilan hamkorlikda faoliyat yuritish;
- darsdan tashqari ham to‘garak mashg‘ulotlarida o‘quvchilar bilan ishlash;
-dars jarayonida yangi zamonaviy metodlardan, innovatsion texnologiyalardan keng foydalanish va boshqalar.
Tajribalardan ma’lumki, yaxshi yoki yomon ta’lim metodi yo‘q, bo‘lishi ham mumkin emas. Ta’lim metodlarining ijobiy yoki salbiy natija berishi o‘qituvchining kasbiy tayyorligiga bog‘liq. Bunda o‘qituvchining kasbiy mahorati bilan birga ijodkorligi:
1) sohasi va fanini mukammal egallagan bo‘lishi;
2) o‘z bilganlarini boshqalarga o‘rgata bilishi;
3) o‘quv-biluv faoliyatini samarali tashkil eta olishi; "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 1 422 www.openscience.uz
4) ta’lim-tarbiya jarayonining natijalarini odilona baxolay olishi;
5) o‘quvchining imkoniyatlariga anglagan holda uni to‘g‘ri yo‘naltira olishni o‘z ichiga oladi.
O‘quv ta’lim-tarbiya jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni kiritish va ulardan samarali foydalanish ko‘p qirrali, murakkb uslubiy, tashkiliypedagogik muammodir. Uni hal etish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Eng avvalo yuqori samara beradigan ta’lim usullarini belgilash, ulardan foydalanish texnologiyalarni ishlab chiqish yangi pedagogik texnologiyalar asosida mashg‘ulotlarni tashkil etishning texnologik xaritalarini yaratish maqsadga muvofiqdir. Ana shundagina ta’lim jarayonida zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanish mumkin.
Tanlangan har qanday pedagogik metodlar ta’lim maqsadlariga mutanosib bo‘lishi kerak. Har qanday ta’limning maqsadi-bilim va malakalarni shakllantirishb shunga mos shaxs sifat va xislatlarni ishlab chiqishdir. Ta’lim-tarbiya jarayonining har bir bosqichi uchun begilangan maqsadlar turli usullar majmuida amalga oshiriladi. Shuning uchun ham pedagogik metodni eng muhim omil bo‘lib, aniq o‘quv mashg‘ulotining didaktik vazifasiga xizmat qiladi. Pedagog o‘zining mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni ko‘proq faoliyat ko‘rsatishga olib keladigan loyixalash usuli, ishbilarmonlik o‘yinlari kabi o‘quv-amaliy mashg‘ulotlarin o‘quvchining o‘zi tomonidan olib borilishini ta’minlash yanada yaxshi samara beradi.
Statistik ma’lumotlarga qaraganda olti yoshgacha bo‘lgan bolalar 40 % kreativ qobiliyatga ega ekanlar. Bolalar eng kichik yoshdanoq ijodkorlik, yaratuvchanlikka juda moyil bo‘lar ekan. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi sifatida shuni aytishim mumkinki, agar bu davrda u bilan olib borilayotgan ta’lim jarayonida faqat an’anaviy tarzda yondoshilsa, undagi ijodkorlikka moyillik so‘nib boradi. Shuning uchun, darslarni noan’anaviy tashkillash kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarining ijodkorligini yanada oshiradi.
Men o‘qituvchilik faoliyatimda klaster,yozma baxslar, T-sxema, insert, “Venn” diagrammasi, turli keyslar kabi interfaol metodlardan foydalanaman. Chunki qachonki, ta’lim jarayoni shaxsning faolligiga asoslangan muammoli, dasturlangan, loyihalar jadallashtirilgan holda kechsa, u kreativ yo‘nalishga ega bo‘lib, shaxsning faolligi tufayli uni yangilik, ijodkorlik sari etaklaydi.
Umuman, inson faoliyatida yaratuvchanlik, ijodiy fikrlash har bir muammoni, vazifani, loyihani echishda sermahsul jarayon hisoblanadi. Xulosa qilib aytganda, o‘qituvchi kreativligi - bu yangi iste’dodlarni kashf etish, yangi ijodiy ishlanmalar yaratish, fan-texnika yutuqlaridan foydalangan "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 1 423 www.openscience.uzholda darslarni takomillashtirish, eng muhimi kelajak avlodga sifatli ta’lim-tarbiya berish yo‘lida tinmay izlanishdir.
Kreativlikning rivojlanish davri ma’lum kreativlik sifatlarining rivojlanishi yakuniga yetgan qandaydir vaqt birligi. Kreativlikning rivojlanish bosqichi muayyan kreativlik sifatlarining rivojlanganlik darajasi. Shunga ko‘ra ma’lum davr va bosqichlarda pedagoglarda ham kreativlik sifatlari, ijodiy faoliyat malakalari rivojlanadi.