Fiziologiyasi va gigiyenasi

Nafas markaziga gumoral ta ’sirlar. 
Nafas markazining ho- 
latiga qonning kimyoviy. ayniqsa. uning gazli tarkibi, katta ta'sir 
ko'rsatadi. Qon tarkibida karbonat angidrid gazining y ig ’ilishi. 
qonni boshga olib boruvchi tomirlar devorlaridagi retseptorlarning 
ta'sirlanishini chaqiradi va reflektor mos ravishda nafas m arkazi­
ni q o ‘z g ’atadi. Jismoniy mehnat bilan shug'ullangan paytda qon 
tarkibida miqdori k o ’payadigan boshqa kislotali moddalar, shu 
jum ladan, sut kislotasi ham xuddi yuqoridagidek ta'sir ko'rsatadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yangi tu g‘ilgan bolaning birinchi nafas olishi. 
Embrional 
rivojlanishi davrida homila ona organizmidan plasenta orqali kis- 
lorodni oladi va karbonat angidridni beradi. Lekin homila ko'krak 
qafasini zaif kengayishi shaklidagi nafas harakatlarini bajaradi. Bu 
paytda o'p ka kengaymaydi, faqatgina plevralar orasida uncha katta 
b o im ag an manfiy bosim hosil bo'adi.
I. 
A. Arshavskiyning maTumotlariga ko'ra, bu xildagi homila- 
ning nafas harakatlari qonning harakatlanishini va homilani qon bi­
lan ta'm inlanishini yaxshilaydi hamda o ‘pka funksiyalarining o ‘zi- 
ga xos treningi hisoblanadi. Tug'ish paytida, kindik arqonchalari 
kesilib bogTanganidan keyin. bolaning organizmi ona organizmi­
dan ajraladi. Bu paytda yangi tug'ilgan bolaning qonida karbonat 
angidrid gazining miqdori k o 'p y ig ‘iladi va, aksincha, kislorodning 
miqdori kamayib ketadi. Qonning gazli tarkibining o'zgarishi ham 
gumoral. ham reflektor ravishda qon tomirlari devorlaridagi retsep- 
torlarini ta ’sirlanishi tufayli nafas markazining q o ‘z g ‘alishiga olib 
keladi.
N afas markazlari hujayralari q o 'z g ‘atiladi va javob tariqasida 
birinchi nafas olinadi. So‘ngra esa nafas olish reflektor ravishda 
nafas chiqarishni chaqiradi.
Yangi tug'ilgan bolada birinchi nafas olishning yuzaga kelishida 
uning homilada rivojlanish davridagi hayotidan tubdan farq qiluv- 
chi yashash sharoitining o'zgarishi muhim rol o'ynaydi. Uning 
tanasi terisiga tekkan akusherning qoTini mexanik ta'siri homila- 
dorligidan uni o ‘rab turgan muhit haroratining ancha past b o ‘lishi. 
chaqaloqning tanasini havoda ko'rishi - bularning hammasi nafas 
markazining reflektor q o ‘z g ‘alishiga va birinchi nafas olishni yuza­
ga kelishini ta ’min etadi.
Birinchi nafas olishning yuzaga kelishida 1. A. Arshavskiyning 
ta ’biricha asosiy rolni orqa miyaning, nafas motoneyronlari. uzun- 
choq miyaning retikular formatsiyasining hujayralari bajaradi; bu 
paytda qon bosimidagi kislorodning parsial bosimini pasayishi 
q o'zg'atuvchi omil sifatda xizmat qiladi.
Birinchi nafas olishda. homilada pachaqlangan holdagi o ‘pka 
kengayib tiklanadi, homilaning o'pkasining to'qim alari juda ta-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rang, kam cho‘ziluvchan. Shuning uchun uning chcf zilishi va tikla- 
nishi uchun m a iu m darajadagi kuch talab qilinadi. Demak, nafas 
olish qiyin va katta miqdordagi energiya xarajati bilan bajariladi.