Fonetika “Ilm – qaytarish va takrorlash mevasidir”

tovush
 sanaladi
. 
Eslatma
! 
Bevosita kuzatishda bir nechta tovushlar orqali talaffuz qilinuvchi so„z va uning 
ma‟noli birliklarini shakllantirish hamda farqlash vazifasini bajaradigan, ketma-ketlik 
jihatdan boshqa mayda bo„lakka bo„linmaydigan eng kichik til birligi 
fonemadir.
 
Eslatma! 
Testda fonema so‘ralsa, ikki so‘zni bir-biridan farqlashga xizmat qiluvchi tovushni 
olasiz. Masalan, tosh-tom so‗zlarini 
sh
va 
m
farqlaydi. Demak, m va sh fonema.
Bir fonema bir necha tovushlar orqali ro‗yobga chiqadi. Fonemalar ikki va undan ortiq 
ma‘noli birliklarni bir-biriga zidlash orqali aniqlanadi.
Eslatma! 
Fonema ma‘no farqlovchi tovush hisoblanadi. Ma‘no farqlovchi tovushlar 
paronim so‘zlardagi bitta-bitta tovush hisoblanadi. Bunday paytda qolgan bir xil 
tovushlarning joylashuv tartibi ham bir xil bo‘lishi kerak. Masalan: bir-pir, bayt-payt, bob-
bop, dor-tor, dog‘-tog‘, Hasan-Husan, bilim-tilim. 
Eslatma!
Agar tovushlarning joylashuv tartibi har xil bo‘lsa, bunday so‘zlarda fonemalar 
farqlovchi tovush hisoblanmaydi. Masalan: ost-sot, ust –sut.

---

3 
FONEMA VA HARF 
Fonema nimaligini bilib oldik, endi uning harf bilan aloqasini o‘rganib chiqamiz. Biz 
nutqimizni harflar ketma-ketligi asosida yozma bayon qilishimiz mumkin.
ESLATMA! 
Fonema (ya‟ni tovush)ning yozuvdagi ifodasi 
harf
 deyiladi. 
Har bir harf o‘sha 
tildagi fonemalarga qarab olinadi. Ba‘zan bir fonemani ifodalash uchun bir harfdan ham, 
ba‘zan ikki harfdan ham foydalanish mumkin. (Sh,ch,ng). 
 

Eslatma! 
Harflarni xotirada yaxshi saqlash va lug‘at tuzishda ma‘lum izchillikka amal qilish 
maqsadida harflar muayyan tartibda joylashtirib chiqiladi. Muayyan tartibda joylashtirilgan 
harflar tizimi