Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

0 ‘N BIR IN C H I BO'LIM
S h u
m u n o s a b a t b i la n A r a s t u " r u h ” ni t a d q i q e tis h g a , 
r u h o ' z i n im a lig in i b ilish g a , t a b i a t n i t a d q i q e tg a n id a g i kabi 
z a r u r a t s ezad i. U , r u h iy k u c h l a r va r u h d a n p a y d o b o 'l u v c h i
h a r a k a t l a r h o la tin i tariflay d i. S o ' n g r a u r u h o 'z i n im a lig in i,
1 0 -A -6 0 2 0
145

---

A B U N A S R F O R O B IY
u n i n g m av ju d iy a ti n i m a s a b a b d a n va q a n d a y b o r boMishini, 
o ‘s i m l i k , h a y v o n va o d a m d a g i r u h q a n d a y e k a n l i g i n i
tu s h u n t i r i s h g a o ‘ta d i. U , b e a d a d r u h l a r m a v j u d m i yoki r u h
b i t t a m i , a g a r u l a r k o ‘p b o 'l s a , u h o l d a b u h o l a t q a n d a y
n a m o y o n b o M a d i: q i s m l a r n i n g k o ' p l i g i b i l a n m i , y o k i
k u c h l a r n i n g k o'p lig i b ila n m i kabi ( m u r a k k a b ) m a sa la n i ta d q iq
eta d i. A g a r q i s m l a r b e a d a d lig i boMsa, u h o l d a u la r q a n d a y
k o 'r i n i s h d a boMadi, m a k o n (joy), m o d d a l a r va turli jo y la rg a
so c h ilib k e tg a n j i s m l a r k o 'p lig i b i la n m i yoki u n i n g m iq d o r i, 
q is m la ri o 'x s h a s h y o fa r q la n u v c h i b ir j i s m n i n g q i s m la r in in g
k o 'p lig ig a b o g 'l i q m i y o x u d , b e a d a d q i s m l a r b o s h q a c h a bir 
u s u ld a h o z i r boM adilarm i. U y a n a ru h iy k u c h l a r va u la r n in g
asoslari n i m a l a r d a n ek a n lig in i t u s h u n t i r a d i . A r a s tu ta b ia tg a
t a b i i y j a v h a r x o s b o ' l g a n i d a n , r u h — b u t a b i i y r u h i y a t
j a v h a r i n i n g m o h i y a t i g a ( z o t) x o s b o ' l g a n n a r s a d i r , d ey d i. 
U s h b u m o h i y a t v o s ita s id a r u h , r u h iy a t ja v h a r ig a e r is h a d i, 
y a ’ni h a y o t n i id ro k etish q o b iliy a tig a e g a b o 'l i b q o lad i. J a v h a r
esa , r u h u c h xil a s o s m u s h t a r a k boMishiga y o r d a m b erad i. 
U la r: f o ’il asoslari, s h a k l u c h u n a s o s la r va x u d d i ta b ia td a
b o 'l g a n i d e k m a q s a d u c h u n asoslar. T a b i a t d a n i m a i k i aytilgan 
b o 'l s a , u la r n i ru h g a ta a llu q li d e s a boMadi, c h u n k i u h a m
aso s, h a m ja v h a r d ir . A m m o u ( ta b i a t ) , m o d d a l a r m avjudligi 
q o id a s i b o 'y i c h a j a v h a r b o 'l a d i m i ? Bu o 'r i n d a s h u b h a b o r, 
a m m o A r a s t u k e y i n g i m a s a l a l a r d a n h e c h n i m a n i
tu s h u n t i r m a y d i . Avval u , ta b ia t t o ' r t a so sg a e g a , d e b a y tg a n
edi. E n d i b o 'l s a , ta b i a t n i n g o 'z i m o h i y a t d i r va b u m o h i y a t
v o sita sid a j a v h a r j i s m n i m u h i m m o n a ( a k tu a l) o 'z l a s h t i r a d i , 
h a m d a u m o h i y a t y a n a ru h n in g h a m m o d d a s i d i r , d e m o q d a .
S o 'n g ra A rastu, h arakatlari t a ’sirlari ta b ia td a m av ju d boMgan 
fitriy ji s m l a r nimaligini va oldin, tab iat h a ra k a tn i p a y d o etishiga 
b o is b o 'l u v c h i ta b ia t k u c h l a r i n i n i m a d a n ib o ra t e k a n lig in i 
t u s h u n t i r g a n i kab i, ru h iy k u c h l a r o 'z i n i m a d a n iboratligini 
t u s h u n t i r a d i , D e m a k , o 'z i g a b ir c h o 'r i va q u ro l b o 'l i b x iz m a t 
q ilu v c h i t a b i a t d a n f o y d a la n u v c h i asosiy m o h i y a t m a v ju d d ir.
Ikki xil ta b i i y j i s m l a r p a y d o boM adilar: b i r i n c h i s i e n g
s o 'n g g i, yu k sak lari b o 'l i b , u l a r n i n g v o sita sid a m o h i y a t g a ega 
b o Mi n a d i — b u t a b ia td ir , ik k in c h is i e n g s o 'n g g i yu k sak lari 
b o 'l i b , u la r n in g vositasida ta b ia t o 'z i n i n g m o h iy a tig a erishadi.
146

---