14
3.Suzish turning rivojlanishi
Suzish tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi, tosh davridagi g‘or rasmlarida
suzish haqida dalillar topilgan. Suzish ko‘plab qadimiy sivilizasiyalar uchun
muhim omon qolish mahorati bo‘lgan, masalan, yunonlar va rimliklar suzishni
mashq qilish va harbiy maqsadlarda ishlatishgan. Suzish hindlarning tahorat
marosimi kabi ilk diniy urf-odatlarda ham muhim rol o‘ynagan.
O‘rta asrlarda yalang‘ochlikka qarshi diniy tabular tufayli suzish ommalashdi
va faqat XIX asrga kelib suzish sport sifatida mashhur bo‘la boshladi. Birinchi
qayd etilgan suzish musobaqasi 1837 yilda Londonda bo‘lib o‘tdi va suzish 1896
yilda birinchi zamonaviy Olimpiya o‘yinlariga kiritilgan.
Suzishning sport turi sifatida rivojlanishi
suzishning biomexanik va
fiziologiyasini kengroq tushunishga olib keldi. Suzish texnikasi va mashq qilish
usullari yillar davomida takomillashtirildi, sezilarli yutuqlar, jumladan 1930-
yillarda
kapalak urishi
va 1960-yillarda suzuvchilarning
zarbalarini tahlil qilish
uchun suv osti kameralaridan foydalanish.
Bugungi kunda suzish fani rivojlanishda davom etmoqda, tadqiqotchilar
suzish mexanikasini yaxshiroq tushunish uchun harakatni suratga olish va
gidrodinamik simulyasiyasi kabi ilg‘or texnologiyalardan foydalanadilar. O‘qitish
metodologiyasi ham rivojlandi, o‘qituvchilar suzuvchilarning
suvda texnikasi va
ish faoliyatini yaxshilashga yordam berish uchun video tahlil va boshqa
vositalardan foydalanadilar.
Qadim zamonlarda suzish birinchi navbatda tirik qolish va tashish uchun
ishlatilgan. Sohilbo‘yi mintaqalari va orollardagi odamlar baliq ovlash, oziq-ovqat
yig‘ish va orollar orasida sayohat qilish uchun suzishdan foydalanganlar. Suzish
ko‘plab madaniyatlarda diniy marosimlarda ham ishlatilgan.
• Suzish sport turi sifatida XIX asrda Yevropa va Shimoliy Amerikada
ommalashgan. Birinchi yopiq suzish havzasi 1828
yilda Angliyada, 1868 yilda
Bostonda AQSHda birinchi ommaviy suzish havzasi qurilgan. Suzish bo‘yicha
musobaqalar tashkil etilgan, zarbalar va texnikalar uchun qoidalar belgilangan.
15
• XX asrning boshlarida suzishning to‘rtta raqobatbardosh turi o‘rnatildi:
erkin uslub (oldingi kroling deb ham ataladi), chalqancha suzish, brass va
batterflay.
• Suzish fanining rivojlanishi XX asr o‘rtalarida
suzuvchilarning zarbalarini
tahlil qilish uchun suv osti kameralaridan foydalanish bilan boshlangan. Bu suzish
biomexanikasini yaxshiroq tushunishga va suzishning samarali usullarini ishlab
chiqishga olib keldi.
• 1960-yillarda tadqiqotchilar suzuvchilar tanasi atrofidagi suv oqimini
o‘rganish uchun gidrodinamik simulyasiyalardan foydalanishni boshladilar. Bu
suzuvchilarga ta’sir qiluvchi kuchlarni yaxshiroq tushunishga va yanada
soddalashtirilgan suzish kiyimlarini ishlab chiqishga olib keldi [1-Rasm].
1-rasm.1960-yil AQSH suzuvchilari soddalashtirilgan suzish kiyimlarida
• Bugungi kunda suzish fani texnologiya taraqqiyoti bilan rivojlanishda
davom etmoqda. Tadqiqotchilar suzish mexanikasini
yaxshiroq tushunish va
yanada samarali o‘qitish usullarini ishlab chiqish uchun harakatni suratga olish,
biomexanik modellashtirish va boshqa ilg‘or usullardan foydalanmoqda.
• Suzishni o‘qitish metodikasi ham vaqt o‘tishi bilan rivojlandi. O‘qituvchilar
endilikda suzuvchilarga fikr bildirish va texnikasini yaxshilashga yordam berish
16
uchun video tahlil va boshqa vositalardan foydalanadilar. Suzish maktablari va
suzish dasturlari ham barcha yoshdagi va malaka darajasidagi suzuvchilarga
tuzilgan va samarali ta’lim berish uchun tashkil etilgan.
Mamlakatimizda ham suzish uzoq tarixga ega bo‘lib,
u mamlakat Sovet
Ittifoqi tarkibida bo‘lgan sovet davridan boshlangan. O‘zbekiston 1991-yilda
mustaqillikka erishganidan beri suzish bo‘yicha dasturlari va infratuzilmasini
rivojlantirishda davom etmoqda.
Mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekistonning suzish bo‘yicha dasturida
asosiy e’tibor ommaviy dasturlar va o‘smirlar o‘rtasida o‘tkaziladigan musobaqalar
orqali yosh iste’dodlarni rivojlantirishga qaratilgan edi. Bu yondashuv 2000-
yillarning boshida o‘z samarasini berdi, O‘zbekistonda xalqaro miqyosda
raqobatlasha oladigan raqobatbardosh suzuvchilar yetishib chiqa boshladi.
O‘zbekistonlik suzuvchilardan biri 2000 yilgi Sidney Olimpiadasida 200
metrga brass usulida suzish bo‘yicha bronza medalini qo‘lga kiritgan Ravil
Nachayevdir. O‘zbekistonlik boshqa taniqli suzuvchilar orasida erkin usul bo‘yicha
bir necha Olimpiada o‘yinlarida qatnashgan Ivanova va Osiyo o‘yinlarida ko‘plab
oltin medallarni qo‘lga kiritgan Rustam Xudiyev ham bor.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston suzish inshootlarini
modernizasiya qilishga,
jumladan, yangi yopiq basseynlar qurish va mavjudlarini ta’mirlashga sarmoya
kiritdi. Shuningdek, mamlakatda suzish bo‘yicha bir qancha xalqaro musobaqalar,
jumladan, 2018-yilgi FINA Jahon kubogi ham bo‘lib o‘tdi.
Bunday muvaffaqiyatlarga qaramay, O‘zbekiston hali ham suzish dasturini
ishlab chiqishda muammolarga duch kelmoqda, jumladan, mablag‘ va resurslar
yetishmasligi, yuqori sifatli o‘quv muassasalaridan foydalanish imkoniyati
cheklanganligi,
tajribali
murabbiylar
yetishmasligi.
Shunga
qaramay,
O‘zbekistonning suzish dasturi o‘sishda davom etmoqda va kelgusi yillarda
mamlakatda raqobatbardosh suzuvchilar yetishib chiqishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: