G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Katta yarim sharlar po‘stlog‘i hujayralarining tuzilishi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 33-rasm. Odam miyasining yangi, qadimgi, eski po‘stloqlarining nisbati
|
2.10. Katta yarim sharlar po‘stlog‘i hujayralarining tuzilishi
Katta yarim sharlar bosh miyaning 80%ini tashkil qiladi. Katta yarim sharlar po‗stlog‗i 5 mm gacha qalinlikdagi kulrang modda qatlamidan tashkil topgan. Neyronlar po‗stloqning hamma yerida ham tekis taqsimlanmaganligi uchun ham po‗stloq sitoarxitektonikasi ajratiladi. Birmuncha bir xil tuzilishga ega bo‗lgan neyronlar alohida qatlam ko‗rinishida joylashadi. Qadimiy, eski va yangi po‗stloq qismlarga bo‗linadi. Qadimiy po‗stloqqa hidlov miya, eski po‗stloqqa – gippokamp, yangi po‗stloqqa esa qolgan hamma sohalar 84 kiradi (33-rasm). Neyronlarning tanasi 6 qavatdan iborat (34-rasm). Qavatlarning qalinligi, ularning chegaralanishi, yangi po‗stloqning turli bo‗limlarida hujayralarning kattaligi, miqdori o‗zgarib turadi. 33-rasm. Odam miyasining yangi, qadimgi, eski po‘stloqlarining nisbati: 1 - katta yarim sharlar, 2 - miyacha, 3 - uzunchoq miya, 4 - qadoqsimon tana, 5 - ko‗rish bo‗rtiqlari, 6 - hid bilish piyozchasi, 7 - ko‗rish asabi, 8 - gipotalamus sohasi, 9 – gipofiz. gorizontal shtrix - yangi po‗stloq; egri katak - qadimgi; vertikal - eski; to‗g‗ri katak - arqoqaro po‗stloq; punktir - vegetativ tuzilmalar. 34-rasm. Bosh miya po‘stlog‘i qavatlarining yarim sxematik tasviri: Chapda – neyronlarning asosiy tiplari, o‗rtada – neyronlarning tanasi, o‗ngda – tolalarning umumiy joylashishi Birinchisi - po‗stloqning eng yuza molekulyar qavati. Bu qavatda mayda 85 multipolyar assosiativ neyronlar va ko‗plab tolalar, ya‘ni pastki qatlamlardagi neyronlarning o‗simtalari joylashgan. Ikkinchisi - tashqi donali qavat, xilma-xil shakldagi mayda asab hujayralaridan tashkil topgan. Hujayralarning miqdori birinchi yuza qavatga nisbatan ko‗proq bo‗lgani uchun donador bo‗lib ko‗rinadi. Hujayralar mayda piramida ko‗rinishida bo‗lib yulduzsimon va birozgina tomrozlovchi neyronlardan tashkil topgan. Uchinchisi – eng qalin qavat bo‗lib, o‗rta piramida qavatning hujayralar asosan o‗rtacha razmerli piramidasimon neyronlardan tashkil topgan. Uncha ko‗p bo‗lmagan tormozlovchi neyronlari ham bor. Piramidaga o‗xshamaydigan hujayralar ko‗p bo‗lmaganligi sababli qo‗shni qavatlarga nisbatan hujayralarning miqdori kamroq. To‘rtinchisi - ichki donador qavat asosan uncha katta bo‗lmagan yulduzsimon neyronlar (qo‗zg‗atuvchi) - hujayralardan tashkil topgan. Bu yerda gorizontal yo‗nalgan mielinli asab tolalari ko‗proq joylashgan. Beshinchi - ganglioz qavatning asosiy hujayralari – yirik piramida hujayralaridan tashkil topgan. Qavatning markaziy jo‗yagida yirik (gigant) piramidasimon hujayralar (Bets hujayralari) joylashgan. Bu hujayralarning aksonlari orqa miyaning motoneyronlariga boradigan vertikal (proeksion) piramida yo‗lini hosil qiladi. Undan tashqari bu qavatda ko‗plab gorizontal asab tolalari va birozgina tormozlovchi neyronlar ham joylashgan. Oltinchi – polimorf hujayralar qavati miyaning oq moddasiga yopishib turadi. Uning hujayralari tarkibi har xil. Qavatning tashqi yuzasi mayda piramidasimon hujayralardan va har xil shakldagi tormozlovchi neyronlardan iborat. Bu qavat ikkiga - uchburchaksimon hujayralardan tashkil topgan tashqi qavat va duksimon hujayralardan tashkil topgan ichki qavatga bo‗linadi. Qavatlar bo‗ylab uch xil tipdagi hujayralar, ya‘ni piramidasimon neyronlar I va IV qavatlardan tashqari barcha qavatlarda, tormozlovchi neyronlar IV qavatdan tashqari barcha qavatlarda joylashgan bo‗lsa, qo‗zg‗atuvchi (yulduzsimon) neyronlar faqat II va IV qavatlardagina to‗plangan. Po‗stloqni hamma qismini neyron 86 tuzilishida umumiylik bo‗lgani bilan neyronlar soni va o‗lchovida, qavatlardagi tolalar yo‗nalishi va tarqalishida sezilarli farqlar bor. Shu asosda bosh miya po‗stlog‗ining «haritasi» tuzilgan bo‗lib, Brodman bo‗yicha maydonlarga ajratiladi (35-rasm). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|