G’. M. Sayfullayev

Mavzuni takrorlash va mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   Tashqi muhit sharoitiga qarab hayvonlarda qanday moslashish paydo bo‘lgan?
   
2. 
   Sut emizuvchi hayvonlar evolyutsiya jarayonida hayotning qanday muhitlarida yashashga moslashgan?
   
3. 
   Daraxtlarda yashovchi sut emizuvchilarda qanday moslashishlar paydo bo‘lgan?
   
4. 
   Hayvonlarning tabiatda qanday ahamiyati bor? 5.Hayvonlarni inson hayotida qanday ahamiyati bor? 6.Uy hayvonlaridan qanday maqsadlarda foydaliniladi ?
   

7.Hayvonlarning tabiatda sanitarlik vazifasi nimalardan iborat? 8.Evolutsiyaning qanday paleontologik dalillari mavjud?
9.Evolutsiyaning solishtirma anatomik dalillariga nimalar kiradi? 10.Evolutsiyaning embriologik dalillariga nimalar kiradi?
11.Hayvonot dunyosi evolutsiyasining qanday bosqichlari mavjud?

11. MAVZU: HAYVONOT OLAMI

Tayanch tushunchalar: ektoplazma, endoplazma, Sarkodalilar, latimeriya, sista, Forimenoferalar, xivchinlilar, yashil evgilena, Infuzoriyalar.

1. Bir hujayrali organizmlar.

Bir hujayrali hayvonlar bitta hujayradan tashkil topgan; ko‘pchiligi mikroskopik kattalikdagi organizmlar. Hamma hujayralarga o‘xshab, bir hujayralilar ham hujayra qobig’i, sitoplazma va uning ichida joylashgan bitta yoki bir nechta yadro va boshqa organoidlardan tashkil topgan. Lekin bir hujayralilar tirik organizmlar uchun xos bo‘lgan mustaqil moddalar almashinuvi, harakatlanish,
ta’sirlanish va ko‘payish xususiyatiga ega bo‘lishi bilan ko‘p hujayralilarning alohida olingan bitta hujayrasidan farq qiladi.
Bir hujayralilar sitoplazmasi ikki qavatdan iborat. Sitoplazmaning tashqi tiniq qavati ektoplazma, ikki donador qavati endoplazma deb ataladi. Odatda hujayra organoidlari ana shu endoplazmada joylashgan. Bir hujayrali hayvonlar hamma tirik organizmlar kabi erkin harakatlanish, ta’sirlanish, oziqlanish va ko‘payish xususiyatiga ega.
Sarkodalilar sinfiga hujayra sirtida qattiq po‘sti bo‘lmaydigan bir hujayrali hayvonlar kiradi. Qattiq po‘sti bo‘lmasligi sababli ular hujayrasining shakli doimiy bo‘lmaydi; sitoplazmasi turli o‘simtalar hosil qilib turadi. Bu o‘simtalar harakatlanish vazifasini bajarishi tufayli soxta oyoqlar deb ataladi.
Sarkodalilar sinfining tipik vakili bo‘lgan 0,3-0,5 mm kattalikdagi oddiy amyoba chirindiga boy ko‘lmak suvlarda va hovuzlarda yashaydi. Uning tipik sitoplazmasi qattiq qobiq bilan o‘ralmagan. Shuning uchun hujayrasining shakli doimo o‘zgarib turadi. “Amyoba” so‘zi ham o‘zgaruvchan degan ma’noni anglatadi. Amyobaning sitoplazmasi ikki qavatdan iborat. Sitoplazmaning birmuncha rangsiz tiniq, lekin quyuqroq tashqi qavati ektoplazma, donador, lekin suyuqroq ichki qavati endoplazma deyiladi.