Gaffarova Niginabonuning “Mo Yan va zamonaviy xitoy adabiyoti”
Xulosa qismida malakaviy bitiruv ishi mavzusini o’rganish natijasida kelingan xulosalar berilgan. Tadqiqot obyekti
Yüklə 499,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Xulosa qismida malakaviy bitiruv ishi mavzusini o’rganish natijasida
kelingan xulosalar berilgan. Tadqiqot obyekti sifatida quyidagi manbalar jalb qilindi: Хузиятова Н. К. Мо Янь Духовная культура Китая (энциклопедия). В 6 т. Т. 3. Литература. Язык и письменность. М.: Вост. лит. 2008.; 莫言出席诺贝尔奖颁奖仪式，亚 7 太日报，2012 年 12 月 10 日; Nobelpriset i litteratur - Pristagarna. 瑞典学院. 2012. ; 山东大学研究生导师莫言教授荣获诺贝尔文学奖. 山东大学. 2012.; Li- Hua Ying. Historical Dictionary of Modern Chinese Literature. The Scarecrow Press, 2010. Shuningdek Mo Yan haqidagi ma`lumotlar quyidagi internet saytlaridan olindi: http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE_%D0%AF%D0%BD%D1% 8C http://www.snob.ru/selected/entry/58649 http://moyan.ru/ http://lib.rus.ec/a/14436 va boshqalar. Olingan natijalar va ularning yangiligi. Zamonaviy xitoy adabiyotining shakllanish bosqichlarini aniqlash to’plangan tajribalarga suyanilgan holda tadqiq qilindi. Mazkur mavzuga tortilgan masalalar oldin yaratilgan malakaviy - bitiruv ishlarda maxsus o’rganilmagan. 8 KIRISH O’tgan asrning 1949-yillaridan e’tiboran xitoy xalqi o’z tarixining yangi bosqichiga kirdi. Va millat holatining estetik ifodasi o’laroq zamonaviy xitoy adabiyoti deb atalmish badiiy hodisa yuzaga keldi. Zamonaviy xitoy adabiyoti “yangi davr adabiyoti” deb nomlanib, bu adabiyot 1979-yildan o’z sanasini boshlagan. Yangi davr adabiyoti ko’p asrlik milliy adabiyotning mantiqiy davomidir. Zamonaviy xitoy adabiyoti bir qator o’ziga xos belgilarga ega bo’lgan badiiy-estetik hodisadir. Xitoy adabiyotining bu davri tubdan o’zgargan milliy ongning, tamomila yangilanayotgan estetik tafakkurning mahsulidir. Yangi davr adabiyoti tafakkur oinlari o’zgacha ijodkorlarning estetik qarashlari natijasida dunyoga kelgan hodisa o’laroq bir qator o’ziga xos xususiyatlarga ega. Xitoydagi ochiq siyosat va iqtisodiy islohot natijasida fuqarolarning hayot tarzi tubdan o’zgardi, kishilarning ijtimoiy tafakkurida ijobiy siljishlar ro’y berdi. Buning natijasija g’arb madaniyati va san’ati ma’lum bosqichlarda xitoy ma’naviy dunyosiga kirib bordi. «Madaniy inqilob» ta’siridagi adabiyot o’rnini zamonaviy- dunyoviy adabiyot egallay boshladi. Birinchidan, bu davr adabiyoti olam va odam ruhiyatiga mansub hodisalarga xilma-xil qarashlarning mahsuli bo’lgan adabiyotdir. Bu davrda olamning mavjudlik yo’sinini turlicha izohlash imkoniyati paydo bo’ldi. Bu hol xitoy adabiyotining ifoda imkoniyatlarini kengaytirdi. Ilmiy-estetik qarashlar xilma- xilligini yuzaga keltira boshladi. Ikkinchidan, yangi davr adabiyoti vakillari adabiy tanqid, o’quvchilar ommasi nima desa ham bu ijodkorlar o’z bilganlaricha yozishdan qaytmaydilar. Ular ijodini o’zlariga emas, aksincha o’zlarini ijodiga bo’ysundirgan kishilardir. Shu yo’sinda juda yaqin o’tmishda ham ijtimoiy-siyosiy hodisa sanalib kelgan badiiy adabiyot milliy-estetik aktga evrildi. 9 Uchinchidan, yangi davr adabiyoti odamga ishchi kuchi, ishlab chiqaruvchi, mehnatkash sifatida yondashish tarzidan qutildi. Zamonaviy xitoy adabiyot millat vakillarining mehnatinigina emas, balki ularning shaxsiyatiga daxldor jihatlar: ruhiyati, hissiyoti, ko’nglini tasvirlashga kirishdi. Bu adabiyot uchun insonning o’zi asosiy qadriyatga aylana boshladi. To’rtinchidan, bu adabiyot inson, insonlararo munosabatlar g’oyat murakkab, chigal va izohlash mushkul ekanligi chuqur anglagan va ularni butun murakkabliklari bilan aks ettirishga harakat qilayotgan adabiyotdir. Shu tariqa adabiyotdagi odam hayotdagi odamga qaraganda chuqurroq, murakkabroq, o’ychilroq bo’lib bormoqda. Beshinchidan, bu davr adabiyoti mavzu dolzarblik, hozirjavoblik, zamonaviylik singari sitrqi belgilardan baland turishga va lahzalik holatlarning mangulikka suratlanishga yo’naltirmoqda. Shu yo’l bilan adabiyot hayotdan nusxa olishdan, ya`ni ko’chirmachilikdan qutulib bormoqda. U ijtimoiy hodisalar bilan andarmon bo’lish, ularning ortidan ergashish zaruriyatidan xaos bo’ldi. Mazkur holat badiiy tasvirning chuqurlashuviga, odam ruhiyati qatlamlarini nozikroq idrok etishga imkon yartadi. Oltinchidan, yangi davr xitoy adabiyoti chinakamiga xilma-xil adabiyotga aylandi. Unda tajriba qilish, sinab ko’rish, ochilmagan yo’llardan yurish imkoniyati paydo bo’ldi. Bu hol birvga o’xshamaydigan, o’zgalarni takrorlashga intilmaydigan, o’ziga xos iste`dodlarning ko’payishiga imkon yaratdi. Xilma-xil badiiy asarlarning vujudga kelishi tufayli xilma-xil o’quvchilar paydo bo’ladi. Badiiy didi yuksak, so’zni nozik his etadigan, sezimlardagi yengil tebranishlarni ham ilg’ay oladigan kitobxon shakllanishiga turtki bo’ladi. Ommaviylik badiiy adabiyot uchun asosiy maqsad, yuqori ko’rsatkich emasligi anglab yetildi. Yettinchidan, yuqorida sanab o’tilgan omillar tufayli bu davr adabiyoti jo’nlikdan, anchayinlikdan, to’porilikdan qutildi va uning asl namunalarini 10 hamisha ham izohlash, tushuntirish, mantiqiy qoliplarga solish mumkin bo’lmay qoldi. Badiiy adabiyot mantiq va axloqdan ham teranroq sezimlar bilan ish ko’rishi, eng murakkab mavhumlikni moddiylashtirishga da`vat etilgan hodisa ekanligi tan olindi. Zamonaviy adabiy asarlarning ko’pqirraliligi adabiy maktablar va yo’nalishlarning turli-tumanligi, tahlil usuli va uslublarning to’g’risini topib, tanlab olishdagi erkinlik, tanqidda o’ziga xos yondashishlarni rag’batlantirish, ilmiy qarashlar va farazlarning ko’pligi shunga olib keldiki, adabiyotda qanday matnni badiiy matn deb hisoblash va aniqlash dolzarb masalalardan bo’lib qoldi. Yangi davr badiiy adabiyoti yo’nalish va oqimlarning ko’pligi va xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Ularning ayrimlari (xususan – postmodernism va ilmiy fantastika…) adabiy olamda yirik qarama-qarshiliklar markaziga aylanib qoldi. U yoki bu adabiy ishni badiiy asar sirasiga kiritish, o’lchovlarni aniqlab olish masalasi kun tartibiga qo’yildi. Badiiylikning asosiy mezoni ko’plab adabiyotshunoslar qarashlariga ko’ra, asarda badiiy obrazning bor yoki yo’qligi bo’lib qoldi. Fan borliqni tushunchlar yordamida bilib olsa, san`atda bu ish obrazlar vositasida amalga oshirilishi barchaga ayon. Adabiy obrazlar til yordamida yaratiladi. Obraz matn va asarni bitta organic butunlikka bog’lovchi haladir. Yozuvchi rassomga o’xshab o’z ismini “chizadi” , u chizgan olam odamga dunyoni va o’zini bilib olishga ko’mak beradi. Obraz atamasi keng ma`noda odamning ongida tashqi olamni aks ettirish yoki biror narsa haqida aniq his qilish orqali hosil bo’lgan tasavvurni anglatadi. “Badiiy obraz, - degan edi o’zining “Badiiy matn nima?” deb nomlangan maqolasida adabiyotshunos S.Orlov, - ma`lum yuksak estetik idealdan aniq shakldagi badiiy voelik yaratishdir” . U umumlashtirishning mavjudligi bilangina emas, balki rassomning tanqidiy obrazga xos emotsiya – xissiyotlar va badiiy go’zallikni baholash pozitsiyasi borligi bilan ham ajralib turadi. Ilmiy qarashlarning barchasida tushunchalar mantiqiy kategoriyalar sirasiga kiritiladi. 11 Garchi yangi davr adabiyoti 1979-yildan boshlangan bo’lsada, biroq bu davrga tubdan burilish yasagan asar Lu Sinning “Banzhuren” asari hisoblanib, u 1977-yili yozilgan. 1978-yili esa keng shuhrat qozongan. Adabiyotning qayta tug’ilish jarayoni “g’urralar adabiyoti” deb nomlanib, jarayon bunday nomlanishni yozuvchi Lu Sinning shu nomli hikoyasidan olgan. Asar XX asrning 70-80-yillari boshlaridagi xitoy jamiyatida sodir bo’lgan ijtimoiy-salbiy holatlarga bag’ishlangan.. mazkur asar nashr bo’lgandan so’ng xitoy yozuvchilari “madaniy inqilob” ta`siridan sekin-asta chiqishib “qoliplardan holi tafakkur” deb nomlangan adabiy jarayon ta`sirida yangicha ruhda ijod qila boshladilar. Ushbu yangi xitoy zamonaviy adabiyoti boshida Van Men, A Chen, Gao Xiao Sheng, Li Chun kabilar sermahsul ijod qildilar. 1966-1976-yillar mobaynida Xiyot jamiyatida ro’y bergan nohush voqealar asta-sekinlik bilan o’z o’rnini joriy kun mavzusiga, zamonaviy kundalik muammolariga bo’shatib berdi. Endi bu adabiyot “islohotlar adabiyoti” degan nomni oldi. Xitoydagi ochiq siyosat va iqtisodiy munosabatlar natijasida fuqarolarning hayot tarzi tubdan o’zgardi. Kishilarning ijtimoiy tafakkurida ijobiy siljishlar ro’y berdi. Buning ta`sirida G’arb madaniyati va san`ati ma`lum bosqichlarda xitoy ma`naviy dunyosiga kirib keldi. G’arb madaniyati va adabiyotining eng yaxshi jihatlari umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan g’oyani xitoy adabiyotiga tadbiq etildi. Biroq yengiltaklik va zo’ravonlik kabi illatlarni o’zida aks ettiruvchi adabiyot va san`at asarlari xitoy madaniyati vakillari tomonidan inkor etildi. Xitoy adiblari o’z muxlislariga ega bo’lishlari uchun kuchli raqobatga uchrashdi. Ular p’z o’quvchisini topish uchun o’z kuchlarini xitoyga kirib kelayotgan turli adabiy janrlardan, shakl va yo’nalishlardan qidira boshlashdi. Adabiyot “sof adabiyot” va “ommaviy adabiyot” kabi turlarga bo’linadi. “Ommaviy adabiyot” – “sariq adabiyot”ga o’xshash bo’lib ularda ma`naviy, falsafiy tushunchalar, milliy qadriyatlar haqida so’z yuritilmaydi. Bunday adabiyotga milliy jangovor san`atlarga bag’ishlangan, detektiv va triller janridagi 12 asarlar, zamonaviy oshiq-mashuqlar haqidagi melodrammalar mansubdir. Ommaviy adabiyot Tayvan va Siangan yozuvchilari o’rtasida keng tarqaldi. XX asrning o’rtalaridan to 80-yillargacha hukmron bo’lgan, o’quvchilarning “siyosiy tarbiyasiga qaratilgan adabiyot” xalqning katta qismi dilidan muqim joy ololmadi. Ommaviy o’quvchilar sevgi, muhabbat va yakka kurashlar aksetgan adabiyotlarni o’qishni maqul ko’rishdi. Bunday romanlar hozirda ko’p millionli nusxada chop etilmoqda. Umuman olganda esa, xitoyda yiliga bir necha yuz roman chop etilmoqda. Xitoy adabiyoti keying yillarda ko’plab adabiy maktab va guruhlarning paydo bo’lish jarayonini boshidan o’tkazdi. Yevropa she`riyatidagi va nasridagi modernizm xitoy adabiyotining rang-barangligini ta`minladi. 80-yillarning o’rtalarida “ildizlarni istovchi adabiyot” adabiy yo’nalishi vujudga keldi. Bu yo’nalish siyosatdan yuz o’girib, Xanlarning milliy xarakteridagi kamchiliklarni yo’qotish maqsadida milliy psixologizm tomoniga yuzlandi. Sir emaski, xitoyliklar tarixiy mavzudagi asarlarga alohida hurmat bilan yondashadilar. O’tmishda xitoy tarixchi va adabiyotchilari o’z avlodlariga juda ko’p ilmiy-badiiy asarlar yozib qoldirishgan. Shuning uchun tarixiy mavzuda qalam tebratayotgan adiblar hech bir qiynalmasdan xohlagan tarixiy voqea yoki shaxs haqidagi ma`lumotni manbalardan tanlab olaveradilar. 90-yillarning oxirida xuddi shunday tarixiy manbalardan foydalanib rassomlar, bastakorlar, harbiy sarkardalar haqida badiiy asarlar yaratilgan bo’lsa, 90-yillarga kelib, hukmdorlar badiiy solnomasini yaratish urfga kirdi. |