Gələcəyin Durumu
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bu İlin Hesabatındakı Yeniliklər
|
Minnətdarlıq Minilliyin Layihəsi üzrə 29 əlaqə mərkəzlərinin 38 sədr və həm-sədrləri, həmçinin iştirakçıların seçilməsi, anketlərin tərcümə edilməsi və müsahibələrin aparılması kimi məsələlərdə yardımçı olmuş və bu qurumların üzvü kimi fəaliyyət göstərmiş şəxslər cari və əvvəlki illərdə həyata keçirilmiş tədqiqatların həyata keçirilməsində başlıca rol oynamışlar. Hayato Kobayaşinin tədqiqi və inzibati yardımı ilə Theodor Qordon, Cerom Qlenn və Elizabet Floresku bu cild üçün həyata keçirilmiş tədqiqatın iştirakçıları olublar. Xüsusi minnətdarlıq 2-ci Fəsildə Gələcəyin Durumu İndeksinin gələcəkdə inkişafı və qiymətləndirilməsində kəmiyyət və konseptual liderliyinə görə Teodor Qordona; 1-ci Fəsildəki 15 Qlobal Çağırış üzrə həyata keçirilmiş müştərək tədqiqat üzərində liderliyinə görə Cerom Qlennə; və 4-cü Fəsildəki Ekoloji Təhlükəsizlik Məsələlərinin tədqiqi və təşkilinə görə Elizabet Floreskuya bildirilir. Dünya üzrə 213 iştirakçı “Gələcək Təhsil və Tədris 2030-cu ildə” mövzusunda aparılmış tədqiqata töhfələrini vermişdirlər. 3-cü Fəsil Cerom Qlenn tərəfindən aydınlaşdırılmış nəticələrdir; Teodor Qordon tərəfindən edilmiş tam təhlil 5-ci CD bölməsi və Əlavə E-dədir. 4-cü Fəsildə xülasə edilmiş aylıq hesabatları hazırlayan Ekoloji Təhlükəsizlik yoxlanış komandasının əsas üzvləri Cerom Qlenn, Elizabet Floresku, Con Yanq, Teodor Qordon, Rober Caret, Piter Rzesotarski, Qreqor Volbrinq və Hayato Kobayaşi olublar. Linda Stark çap bölməsinin redaktəsini həyata keçirib. Con Yanq hər iki, həm çap, həm də CD bölmələrindəki müxtəlif bölmələrin yoxlama düzəlişlərinə köməklik göstərib. Elizabet Floresku çox qısa müddət ərzində bu kitabın həm çap, həm də kompakt disk bölmələrinin hazırlanmasını və tərtibatını həyata keçirib. Kitabın üzlüyü Darvin Foye tərəfindən tərtib edilib. Xüsusi minnətdarlıq bildirilir: kompakt diskdəki şərhli ssenari biblioqrafiyasına etdiyi davamlı əlavələrə görə Suzan Cettə; milli GDİ-nin inkişafına edilmiş köməklərinə görə Xose Kordeyroya və Quido Nunyez-Muxikaya; layihənin İnternet saytının və daxili elektron poçt siyahılarının hazırlanmasına görə CİM Enginnering, İnc-in Prezidenti Piter Yimə; və eksperimental müştərək proqram təminatına görə Frenk Katanzaroya. Təcrübə keçənlər - Coys M.Albert, Debora Alimi, İvan Faber, Delani Froystad, Layla Hadad, Ayano Yoroy, Meqan Kim, En-Şarlot Laqrankur, Aniçka Lyuis, Demetrios Panosakis, Teodora Panosakis, Fuzia Sequer və Felipe A.Zuluaqa Minilliyin Layihəsinə ümumilikdə kömək göstərmiş və 15 Qlobal Çağırışı yeniləndirmiş və təkmilləşdirmişlər. Biz onların hamısına gələcək karyeralarında uğurlar arzulayırıq. 15 Qlobal Çağırışa dair məlumatları yeniləndirmək və yaxşılaşdırmaq üçün Janna Kitni Anderson, Marqairita Arroyo, Dennis Buşnel. Yan Kayrnkros, Ketrin Kozqrov, Korenliya Dahaym, Franki Demsar, Xuan Eybenşuts, Roberto Eybenşuts, Fenq Hsu, Deyvid Fletçer, Elizabet Floresku, Nadejda Qaponenko, Teodor Qordon, Migel Qutyeras, Ana Jakil, Zuyinq Jin, Hayato Kobayaşi, Osmo Kuusi, JP Lendmən, Miriyam Leys, Eleonora Masini, Bernard Metays, Nikolas Mino, Corc Müler, Tom Mörfi, Konsepsion Olavaryeta, Sten Rozen, 2007 Gələcəyin Durumu 14 Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi Qustavo Paz Soldan, Culia Taquyena, Jereon Uers, Tomas Valone, Vanessa Vatkins, Qreqor Volbrinq, Con Yanq və Cina Zubludovski öz töhfələrini vermişlər. Meksikada Qlobal Minillik Mükafatının və Minillik Təltifatların sponsorlarına xüsusi təşəkkürlər: Meksika Təhsil Nazirliyinə, Hyulet-Pakard şirkətinin Meksika filialına, Pfayzer şirkətinin Meksika filialına, Qrupo Salinasa, Qrupo Nestle Meksikoya, Qrupo İmerə, El Qallito Kampa, Qobyerno del Estado de Meksikoya, İbope-Agb-yə, Pandilla Telmeksə və “Once TV”-yə; və Minillik Təltifatların Azərbaycanda keçirilməsinə sponsorluq edən Azərbaycan Respublikasının Rabitə Nazirliyinə xüsusi minnətdarlıq bildirilir. 2007 Gələcəyin Durumu 15 Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi Ön söz Gələcəyin araşdırılmasının məqsədi qərarları təkmilləşdirmək üçün hər iki, mümkün və arzuolunan gələcəyi sistematik şəkildə tədqiq etmək, yaratmaq və sınaqdan keçirməkdir. Qərar qəbul etmə prosesi qloballaşmanın təsirinə məruz qalır; nəticə etibarilə, fərdlər, qruplar və ya institutlar tərəfindən verilmiş qərarları bildirmək üçün qlobal gələcək araşdırılmasına ehtiyac duyulacaqdır. Köhnə dəniz gəmilərində dor ağacının başında yer alıb gəminin naməlum sulardan sakit şəkildə keçməsi üçün qayaların və təhlükəsiz kanalların olduğunu kapitana çatdıran adam kimi, dünya üçün proqnozlar verən futurist insan da problemləri və imkanları dünya liderlərinin diqqətinə çatdıra bilər. Miniliyin Layihəsi bu cür sistemlərdən biridir. Dövrümüzün məsələləri və onların həlli yolları transmilli, transinstitutsional və transdissiplinar səciyyə daşıdığı üçün Minilliyin Layihəsi beynəlxalq təşkilatlar, hökumətlər, korporasiyalar, QHT-lər və universitetlər üçün çalışan futuristlərin, alimlərin, elm xadimlərinin, biznes planlaşdırıcılarının və siyasət qurucularının müştərək qlobal elmi mərkəzi kimi təsis edilib. Gələcəyin araşdırılması bir çox elmi araşdırmalarla qeyri-münasib münasibətlərdə olub. İrəliyə getdikcə elmi araşdırmalar öz tədqiqat dairələrini daraltmağa meyllənir. Gələcəyin araşdırılması isə əksinə inkişaf etdikcə gələcək imkanları nəzərə alaraq öz tədqiqat dairəsini genişləndirməyə çalışır. O, elm deyil; gələcəyin araşdırılmasının nəticələri istifadə olunmuş üsullardan və mütəxəssislərin bacarıqlarından asılıdır. Onun metodları yüksək kəmiyyətə (2-ci Fəsildə göstərilmiş Gələcəyin Durumu İndeksi kimi) və keyfiyyətə (3-cü Fəsildə göstərilmiş 2030-cu ilədək Təhsil və Tədrisin araşdırmasını həyata keçirən Delphi tədqiqatları kimi) malik ola bilər. O, indiki zamanı daha yaxşı başa düşmək və əqli üfüqləri (1-ci Fəsildə şərh edilmiş 15 Qlobal Çağırış kimi) genişləndirmək üçün əsas yaratmağa kömək edir. 2007-ci il üçün Gələcəyin Durumu qlobal dəyişikliyə yeni bir baxışdır. Bu sayca 11-ci Gələcəyin Durumu hesabatıdır. O, onbirillik müştərək tədqiqatlardan və təqribən 2 400 dərin düşüncəli və yaradıcı insanların mühakimələrindən ibarətdir. Keçən ilki tədqiqatlarda təqribən 350 insan iştirak edib. İştirakçıların institusional və coğrafi demoqrafik göstəriciləri Əlavədə göstərilmişdir. İştriakçıların tam siyahısını isə kompakt disk (CD) versiyasının “A” Əlavəsində tapmaq olar. İllik Gələcəyin Durumu hesabatı insanların öz nadir tələblərinə uyğun gələn informasiya və ideyalar əldə edəcəyi bir vəsaitdir. O, ictimai və fərdi siyasət qurucularının öz strateji qərar qəbul etmə proseslərini və qlobal düşüncələrini inkişaf etdirmək üçün istifadə edə biləcəkləri qlobal bir görüntüyə malikdir. Biznes icraçıları (idarəçiləri) bu araşdırmadan öz planlaşdırmalarına bir kömək kimi istifadə edə bilərlər. Universitet professorları, futuristlər və digər müşavirlər öz təlimlərində və tədqiqatlarında bu məlumatlardan faydalana bilərlər. Əvvəlki hesabatların bölmələri universitet və orta məktəb mövzularında istifadə olunmuşdur. 2007 Gələcəyin Durumu 16 Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 2007-ci il üçün Gələcəyin Durumu iki hissədən ibarətdir: Minilliyin Layihəsinin bu il üçün və keçən bir neçə il üçün həyata keçirdiyi tədqiqatların tam təfərrüatları olan kompakt disk versiyası və 2006-07-ci il tədqiqatlarının bir sıra saflaşdırılmış versiyalarının bu çap bölməsi. Çap bölməsinin hər bir fəslini kompakt disk versiyasındaki uyğun fəslin Xülasəsi hesab edin. Məsələn, 15 Qlobal Çağırış üzrə çap bölməsinin 1-ci Fəsli hər Çağırışa 2 səhifə ayırır, kompakt versiyası isə onlara 1 000-dən çox səhifə ayırır. Kompakt disk versiyası həmçinin sifarişlə həyata keçirilən işlərdə lazım olan xüsusi elementlərin tədqiqi üçün istifadə oluna bilər. 15 Çağırışın hər biri üzrə regional perspektivlər də həmçinin 1-ci Fəsildə təqdim olunub. Məsələn, 15 Çağırışın hər biri üzrə Afrikaya dair bütün bölmələr kəsilib yapışdırılmaq yolu ilə (ola bilsin ki, digər Fəsillərdə Afrika haqqında olan məlumatları da əlavə etməklə) bir kağızda birləşdirilə, beləliklə də Afrika üçün Qlobal Çağırışlar və Məsələlər haqqında bir hesabat hazırlana bilər. Hesabatın təqribən 5 500 səhifədən ibarət olan kompakt disk versiyası istinad sənədi kimi xidmət göstərmək üçün hazırlanmışdır. İstifadəçilər açar sözlərdən istifadə etməklə sənədi axtara və ya maraq dairələrinə aid xüsusi bölmələri çap edə bilərlər. Kompakt disk versiyasında, məsələn, hər bir Çağırış müfəssəl xülasəyə, çağırışlara aid alternativ qavrayışlara və xülasəyə edilən əlavələrə, regional perspektivlərə, ən son ədəbiyyatlardan əldə olunmuş müvafiq məlumatlara və əvvəlki Qlobal Müşahidə Panellərinin həyata keçirdiyi əməliyyatlar toplusuna malikdir. Məlumatlardan bəziləri qərar qəbul edənlərlə aparılmış əvvəlki müsahibələrdən qaynaqlanır. Çağırışların şərhləri də həmçinin özlərində ötən illərdə daxil edilmiş ideyaları, əlavə fəaliyyətləri və o fəaliyyətlər haqqında fikirləri, çağırışa cavab verərkən inkişafı və çatışmamazlıqları ölçmək üçün təklif olunmuş göstəriciləri əks etdirir. 15 Qlobal Çağırış Fəslindəki bəyanatlar yekdilliklə qəbul olunmur, çünki o bəyanatlar tək bir müəllifin yox, yüzlərlə iştirakçının saflaşdırılmış fikirləridir. Biz rəylərin müxtəlifliyini axtarmış və bəyənmişik. Nəticə etibarilə, qarşıya qoyulmuş məsələlərin və tövsiyə edilmiş fəaliyyətlərin bəziləri təzadlı görünür. Bundan başqa, bəyanatların bəzilərində səbəb-nəticə əlaqələri nəzərə çarpmır və bəziləri siyasi ifadələr kimi səslənir, lakin bunlar siyasət prosesində faydalı ola biləcək iştirakçıların fikirləridir. Bununla belə, onlar qlobal vəziyyətin digər mənbələrdəkindən daha aydın icmalını və proqnozlarını təqdim edir. Minilliyin Layihəsinin bölmələri, qlobal və yerli perspektivləri əlaqələndirən fərdlər və təşkilatlar qrupudur. Onlar iştirakçıları müəyyən edir, müsahibələr həyata keçirir, anketləri tərcümə edir və paylayır, tədqiqatlar və konfranslar həyata keçirir. Onların köməyilə dünyanın bu hesabat haqqında təsəvvürləri və həqiqətən Minilliyin Layihəsinin bütün işləri əmələ gəlir. Öz tədqiqatları, nəşrləri, konfransları və bölmələri vasitəsilə Minilliyin Layihəsi bəşəri inkişaf üçün sosial, texniki və ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq məqsədilə kollektiv məlumatların toplanması istiqamətində edilən sorğular və alınan rəylər sahəsində 2007 Gələcəyin Durumu 17 Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi beynəlxalq əməkdaşlıq ruhunun yaradılmasına yardım edir. Bu kitabın hər hansı bir bölməsi üzrə rəylərin və növbəti Gələcəyin Durumunu formalaşdırmağa kömək edə bilər. Cerom K. Qlenn Minilliyin Layihəsinin Direktoru Teodor C. Qordon Baş Həmkar Minilliyin Layihəsi Elizabet Floresku Minilliyin Layihəsinin Tədqiqatlar üzrə Direktoru 2007 Gələcəyin Durumu 18 Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi Bu İlin Hesabatındakı Yeniliklər 15 Qlobal Çağırışın həm qısa, həm də uzun versiyaları yeniləşdirilmişdir. Gələcəyin Durumu İndeksi “Real Time Delphi”dən istifadə olunmaqla icmallaşdırılıb, dəyişkənliklər yenidən qiymətləndirilib və düzəlişlər edilib. Türkiyə və Koreya Respubliksı üçün GDİ-lər hazırlanıb və milli GDİ-lərin müqayisəsi prosesi təkmilləşdirilib. 3-cü Fəsildə şərh edilmiş 2030-cu ilədək Təhsil və Tədrisin tədqiqi dünyadan seçilmiş 200-dən çox iştirakçının fikirlərinin saflaşdırılmış şəklidir. O, 2030-cu ilədək gələcək Təhsilə və Tədrisə təsir göstərə biləcək 19 imkanı təqdim edir. Mütəxəssis rəylərini toplamaq üçün istifadə olunan Real Time Delphi prosesi təkmiləşdirilib və 2030-cu ilədək Təhsil və Tədrisin tədqiqində, GDİ-nin təkmilləşdirilməsi prosesində və Minilliyin Layihəsi prioritetlərinin qiymətləndirilməsində və qərar qəbul etmə prosesinin təkmilləşdirilməsində istifadə olunub; onu CD versiyasının “L” Əlavəsində tapmaq olar. Ekoloji Təhlükəsizliklə əlaqəli 200-dən çox element araşdırılıb, qiymətləndirilib və keçən il ərzində təşkil olunub. Saflaşdırılmış versiya 4-cü Fəsildə təqdim olunub və 2002-ci ildən bəri araşdırılan 700 elementin tam mətnlərini kompakt disk versiyasının 9.1.-ci Fəslində tapmaq olar. 50-yə yaxın ssenari barədə məlumatlar kompakt disk versiyasının 700-dən çox ssenari və ssenari dəstlərindən ibarət olan Şərhli Ssenarilər Biblioqrafiyasına əlavə edilib. kompakt disk versiyasına çap versiyasını dəstəkləyən detallar və araşdırmalar daxildir; buraya, həmçinin əvvəlki Minilliyin Layihəsi işlərinin tam mətnləri daxildir: • Qlobal-tədqiqi və çox uzunmüddətli ssenarilərlə bərabər, onların inkişafını şərh edən təqdimat hissəsi. • Üç-mərhələli Real Time Delphi tədqiqatına əsaslanan Orta Şərqdə Sülhə dair üç ssenari. • Elm və Texnologiya ssenariləri və ikillik köməkçi tədqiqat. • 4 Qlobal Enerji Ssenarisi və köməkçi tədqiqat. • 2000-ci il Minillik Sammitində Dünya Liderləri tərəfindən təqdim olunan bəyanatların təhlilləri. • Ekoloji Təhlükəsizlik qərarları, təhlükələri, əlaqədar müqavilələr; BMT-nin ətraf mühit məsələləri üzrə hərbi doktrinası; potensial hərbi ekoloji cinayətlər və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi; 2010-25-ci illərdə dəyişən ekoloji təhlükəsizliklə bağlı hərbi tələblər. • Davamlı inkişafın vəziyyətinə dair göstəriciləri və xəritələri tərtib etmək üçün Minilliyin Layihəsi iştirakçıları tərəfindən həyata keçirilən 2 araşdırma və “Davamlı İnkişaf üzrə Əmədaşlığın” təsis edilməsi haqqında konsepsiyasının 2007 Gələcəyin Durumu 19 Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi beynəlxalq xülasəsi, Mərkəzi Avropa Bölməsi tərəfindən təşəbbüs edilmiş araşdırma. • Qərar qəbul etmə prosesində gələcəyin araşdırılmasının uğurla həyata keçirilməsi üçün tələb olunan amillər 2007 Gələcəyin Durumu 20 Xülasə Dünyadakı insanlar getdikcə daha sağlam, zəngin, təhsilli (savadı), sülhsevər olur, aralarındakı əlaqələr daha da genişlənir və daha çox yaşayırlar, lakin eyni zamanda dünya daha da korlanır, əhalisi çoxalır, istiləşir və təhlükə artır. Baxmayaraq ki, texnoloji bərabərsizlik aradan qalxmağa başlayır, lakin gəlir boşluqları gündən-günə genişlənir və İşsizlik artmaqda davam edir. Qlobal iqtisadiyyat 2006-cı ildə 5.4% artaraq 66 trilyon dollara çatıb (alıcılıq qüvvəsinin pariteti əsasında). Dünya əhalisi 1.1% və dünyada orta hesabla adambaşına düşən gəlir 4.3% artıb. Bu sürətlə 2000-2015-ci illər arasında dünyada yoxsulluq yarıdan çox azalaraq, aşağı Sahara Afrikası isitisna olmaqla BMT-nin yoxsulluğun azaldılması üzrə Minilliyin İnkişafı Məqsədinə nail olunacaq. Baxmayaraq ki, dünyanın çox hissəsi iqtisadi cəhətdən inkişaf edir, gəlir bərabərsizliyi hələ də iri miqyasdadır: dünyadakı varlı insanların 2%-i dünya sərvətinin 50%-dən çoxuna sahibdirlər, kasıb insanların 50%-i isə bu sərvətin cəmi 1%-inə yiyələniblər və dünyadakı 225 varlı insanın gəliri 2.7 milyard kasıb insanın, yəni dünya əhalisinin 40%-nin gəlirindən çoxdu. Dünya əhalisinin yarıdan çoxu, yəni 6.6 milyardı şəhər mühitində yaşayır. Şəhərləri daha yaxşı idarə etmək üçün zamanında bilik üsulu vasitəsilə kollektiv məlumatın təkmil kompüter sistemlərində işlənilməsi yolu ilə şəhər ərazisinin artması üçün yeni sahələrin təməli qoyulur. Demək olar ki hər şeyin daxilinə yerləşdirilmiş nanosensorlar və radioqəbuledicilər şəhərin bütünlükdə - nəqliyyatdan tutmuş təhlükəsizliyə qədər - idarə olunmasını asanlaşdıracaq. Baxmayaraq ki, İraq və Darfur kimi bəşəri faciələrlə bağlı xəbərlər üstünlük təşkil edir, dünyanın böyük hissəsi (qismi) sülh içində yaşayır. Son onillikdə münaqişələr artsa da, fərqli dünya görüşləri arasında dialoqlar çoxalır, ölkədaxili münaqişələrin beynəlxalq müdaxilələrin köməyilə tənzimlənməsi artır və qaçqınların sayı azalır. 2002-ci ildən 2005- ci ilə qədər Afrikadakı münaqişələrin sayı özünün ən yüksək nöqtəsindən, 16-dan 5-ə düşüb. Afrikada HİV/QİÇS xəstəliyinin səviyyəsi aşağı düşüb və hətta bir neçə il sonra sözün əsl mənasında azala bilər. Eyni vaxt ərzində xəstəlik Şərqi Avropada və Mərkəzi və Cənubi Asiyada sürətlə yayılmaqda davam edir. QİÇS hal-hazırda dünyada baş verən ölümlərin 4-cü başlıca səbəbi, aşağı Sahara Afrikasında baş verən ölümlərin isə başlıca səbəbidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının verdiyi məlumata əsasən, orta həyat davamlılığı 1955- ci ildə doğulanlar üçün 48 yaşdan, 2025-ci ildə doğulacaqlar üçün 73 yaşa qalxacaq. Qlobal əhali yüksək ölüm sayından və yüksək doğum sayından aşağı ölüm sayına və aşağı doğum sayına doğru dəyişib. BMT-nin verdiyi son proqnoza əsasən 2050-ci ilədək əhalinin səviyyəsi düşməmişdən əvvəl daha 2.8 milyard arta bilər, bu halda 2100-cu ilədək əhalinin sayı 5.5 milyard ola bilər – bu da bu gün sağ olan insanların sayından 1 milyard azdır. Lakin ehtimal olunur ki, texnoloji irəliləyişlər bu proqnozları növbəti 50 il ərzində dəyişərək, insanlara bu gün mümkün olan həyatdan daha uzun və daha səmərəli həyat sürmək imkanı verəcək. YUNESKO-nun verdiyi məlumatlara əsasən, 1970-ci ildə yaşı 15-dən yuxarı olan bütün insanların 37%-i savadsız olub. Bu gün bu faiz 18-dən aşağı düşüb. 1999-cu və 2004-cü illər arasında ibtidai təhsili olmayan uşaqların sayı təqribən 21 milyon azalaraq 77 milyona çatıb. Qlobal istiləşmənin artan saysız-hesabsız sübutları, Al Qorun “Narahatedici Həqiqət” filminin uğuru və Çinin CO 2 (karbon qazının) emissiyasında ABŞ-ı keçməsi qlobal iqlim dəyişiklikliyini bu gün dünyada mövcud olan başlıca problemlər sirasına çıxarmışdır. İqlim Dəyişiklikləri üzrə Hökumətlərarası Komissiyanın verdiyi məlumata əsasən CO 2 emissiyaları 2000-04-cü illər ərzində özünün ən pis dövründən daha sürətlə artıb və hökumət tərəfindən yeni əməliyyatlar həyata keçirilməsə, istixana qazları 2030-cu ilədək 2000-ci ildəkindən 25-90% artacaq. BP-dən, ABŞ Geoloji Araşdırmalarından və Beynəlxalq Enerji Agentliyindən alınmış məlumatlar əsasında Niderland Ekoloji Qiymətləndirmə Agentliyi tərəfindən aparılan hesablamalar Çinin 2006-cı ildə karbon emissiyasında ABŞ-ı 8% ötdüyünü göstərir. Çin hər il 2 milyard ton kömür istehsal edir, bu da 2016-cı ilədək 4 milyard tona çata bilər. Çində 28, 000 kömür mədəni var. ABŞ 2006-cı ildə öz CO 2 emissiyasını əvvəlki ilə nisbətən 1.4% azaldıb. Avropa Birliyinə daxil olan 15 ölkənin mədən CO 2 emissiyası 2006-cı ildə demək olar ki, eyni olaraq qalıb. Nəticə etibarilə yaxşı xəbərlər də mövcuddur: 2006-cı ildə mədən yanacaqlarının istifadəsi nəticəsində baş vermiş CO 2 emissiyaları 2.6% artıb, baxmayaraq ki, 2005-ci ildə bu faiz 3.3 olub, lakin bu yaxşı xəbərlərin ömrü qısa ola bilər, çünki Çin günü-gündən daha çox kömür zavodları tikir və daha çox maşın satın alır. Dünyada təqribən 800 - 1 000 kömür zavodu planlaşdırılma və ya inşa edilmə mərhələsindədir. Əgər onlar inşa edilsələr, onların 40 il fəaliyyətdə olacaqları gözlənilir. Bu zavodların inşası başa çatsa, onda istixana qazları emisiyyasının azaldılması şübhə altına düşür. NASA-nın verdiyi məlumata əsasən, davamlı qlobal istiləşmənin təsiri ilə dənizlərin səviyyəsi qalxır, bu da sahil ərazilərində yaşayan 634 milyondan çox insanın həyatını təhlükə altına alır. BMT-nin Baş Katibi iqlim dəyişikliyini “bizim eramızın müəyyənedici məsələsi” adlandırıb. ABŞ vitse-admiralı Riçard H. Truli deyib ki, qlobal istiləşmə nadir ciddi ekoloji təhlükəsizlik problemidir, çünki bu “ələ almağa çalışdığımız qaynar nöqtələrdən biri deyil… bu eyni vaxtda bütün ölkələrin və bütün dünyadakı hər bir insanın başına gələcək”. İqlim Dəyişiklikləri üzrə Hökumətlərarası Komissiyanın 2007-ci ildə İqlim Dəyişikliyi: Təsirlər, Uyğunlaşma və Zəiflik adlı hesabatına əsasən iqlim dəyişikliyinin ən kəskin təsirlərinə istixana qazlarının ən az kəmiyyətdə emissiya etdiyi kasıb regionlarda yaşayan insanlar məruz qalacaqlar. Riçard Brenson il ərzində Yer kürəsinin atmosferində yığılmış milyardlarla ton karbon dioksidi təmizləmək üçün 25 milyon dollar təklif edib və o qlobal istiləşməyə qarşı aparılan mübarizəyə 3 milyard dollar sərmayə qoymağı planlaşdırır. Uzunmüddətli enerji və iqlim dəyişikliyi problemlərini çözmək üçün Apollo-tipli Tədqiqat və Təkmilləşdirmə proqramına müraciətlər artır. Dünya ABŞ-a və Çinə daha az istixana qazları emissiyası olan təhlükəsiz enerji istehsal etmək məqsədilə qlobal strategiya işləyib-hazırlamaları və ona əməl etmələri üçün təzyiq göstərməlidir. Bu, iqlim dəyişikliyini azaldacaq və iqtisadi inkişafı davam etdirəcək. İlkin ABŞ-Çin əməkdaşlığı daha təmiz kömür və bioyanacaqların istehsalı ilə başlayıb. Nüvə sənayesinin tullantılarını və ya CO 2 emissiyalarını buraxanlar üçün alternativ enerji seçimləri günü-gündən geniş yayılmaqdadır. Qlobal enerji strategiyalarını işləyib-hazırlamaq və yeniləşdirmək imkanları çox mürəkkəb görünür və qərar qəbul edənlərin ardıcıl siyasət qurmaları üçün sürətlə dəyişir. Bununla belə, qeyri-ardıcıl siyasətin ekoloji və sosial nəticələri o qədər ciddidir ki, müəyyənləşdirmə, təhlil, mümkün nəticələrin qiymətləndirilməsi və enerji imkanlarının sintezi üçün yeni qlobal sistemin qurulmasına ehtiyac duyulur. Elə bir sistem qurulmalıdır ki, o, ictimaiyyət, siyasətçilər və qeyri-elm adamları, həmçinin dünyanın qabaqcıl alimləri və mühəndisləri tərəfindən başa düşülə və istifadə oluna bilsin. Keçmişdə insanlar təbii sərvətləri sərf edib qurtaranda onlar sadəcə daha çox sərvətlərə malik yeni ərazilərə köçürdülər. Bu strategiya bəşəriyyətin Hindistanda və Çində yaşayan 40%-i üçün effektiv olmayacaq, çünki onların su və torpaq ehtiyatları tükənib. 2025-ci ilədək 1.8 milyard insan su çatışmayan ərazilərdə yaşayacaq, bu da kütləvi köçlərə səbəb olacaq. Biz təkcə ehtiyatları yenidən paylaşdırmaq üçün siyasətlər qurmaqla kifayətlənməyib daha çox su yaratmalıyıq. Bioyanacaqlar, insanlar və heyvanlar üçün qida, kağız sənayesi üçün xammal istehsal etmək məqsədilə səhra sahil xətlərinin 24,000 kilometri boyunca suyun kütləvi şəkildə şirinləşdirilməsi, həmçinin dəniz suyu ilə işləyən kənd-təsərrüfatı proqramlarının həyata keçirilməsi zərurəti meydana çıxacaq. Bunların hamısı CO 2 –ni çəkməklə bərabər, təmiz suyun digər məqsədlər üçün istifadəsinə imkan verəcək. Freedom House-un verdiyi məlumata əsasən, son 30 ildə mustəqil ölkələrin sayı 46-dan 90-a qalxaraq dünya əhalisinin 46%-ini əhatə edib və son bir neçə ildə dünya ölkələrinin 64%-i seçki sisteminə malik demokratik ölkələrə çevriliblər. Demokratik ölkələrin bir-birilə vuruşmaq niyyətləri olmadığı və humanitar böhranlar demokratik rejimlərdən çox avtoritar rejimlər üçün xarakterik olduğundan, demokratiyaya doğru meyylər milli dövlətlər arasında daha dinc (sülh dolu) gələcəyə gətirib çıxarmalıdır. Təəssüflər olsun ki, fərdlərin kütləvi qırğın törətməyə qadir qüvvə əldə etmələri asanlaşacaq. Gələcək müstəvi molekulyar və farmasevtik istehsalat və mütəşəkkil cinayətkarlığın nüvə materiallarına olan çıxışı ayrı-ayrı fərdlərə kütləvi qırğın silahları – bioloji silahlardan tutmuş aşağı səviyyəli nüvə (klaster) bombalarını - düzəltmək və istifadə etmək imkanını verir. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin verdiyi məlumata əsasən, 2006-cı ildə radioaktiv maddələrin qeyri-qanuni istifadəsi ilə bağlı 149 hadisə qeydə alınıb. Dünya ticarətinin 90%-ini daşıyan 220 milyon dəniz konteynerlərinin cəmi 10%-i yoxlanılır. Bu da mütəşəkkil cinayətkarlıq və terrorizm üçün təchizat mənbəyinə çevrilib. Müfəssəl vahid qlobal mübarizə strategiyası olmadığına görə, transmilli mütəşəkkil cinayətkarlıq artmaqda davam edir. Onun ümumi illik gəliri 2 trilyon dollardan çox ola bilər, bu da dünyadakı bütün hərbi büdcələrdəki maliyyə resurslarından çoxdur. QİÇS nəticəsində yetim qalmış 13-15 milyon uşaq, bundan əlavə 2010-cu ilədək QİÇS nəticəsində yetim qalmaları gözlənilən digər 10 milyon uşaq mütəşəkkil cinayətkarlıq üçün yeni istedadlar yetişdirən geniş bir bataqlıq əmələ gətirə bilər. Qırmızı Xaç və Qırmızı Aypara Cəmiyyətləri Beynəlxalq Federasiyalarının verdiyi məlumata əsasən, son onillikdə təbii fəlakətlərin təsirinə məruz qalmış insanların ümumi sayı 2 milyardı ötüb keçib və hər il orta hesabla 211 milyon insan təbii fəlakətlərin təsirinə məruz qalır. Bu da təqribən son onillik ərzində münaqişələrin təsirinə məruz qaldıqları ehtimal edilən insanların sayından 5 dəfə çoxdur. İqlim dəyişikliklərinin və maliyyə əlaqələri və yoluxucu xəstəliklər kimi qlobal asılılıqların digər formalarının getdikcə daha çox etiraf olunması, davamlılıq üçün qlobal sistemlərə - sunami kimi təbii fəlakətləri, su çatışmamazlığı səbəbilə baş vermiş kütləvi köçləri, uzunmüddətli elektrik və ya İnternet kəsilmələrini, maliyyə böhranlarını və münaqişələri qabaqcadan görmə, onlara cavab vermə və onlardan sonra bərpa qabiliyyətinə ehtiyac duyulduğunu göstərir. Əgər qlobal çətinliklərin çoxu cari sistemlərin köməyilə lazımi səviyyədə idarə oluna bilmirsə, onda meydana yeni qərar qəbul etmə sistemləri çıxa bilər. Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı (16, 000-dən çox İSO standartları ilə) və İnternet fərdi təşkil edilmiş qərar qəbul etmə prosesinin effektiv vasitələrini sınaqdan keçiriblər. Nəticə etibarilə davamlılıq üçün fərdi təşkil edilmiş qlobal sistemlər işləyib hazırlamaq müdrik bir addım olardı. Bəlkə də, ölkələrin təkmilləşdirilmiş milli davamlılığı üçün müxtəlif amillərin inteqrasiyası üçün mərkəz qismində Milli Davamlılıq İdarələri olmalıdır. 1-ci Fəsildə göstərilmiş 15 Qlobal Çağırışdan hər biri və ya cəmiyyətin digər ehtiyacları üçün fərqli təsisatlararası qurum yaradıla bilərdi. Hər bir təsisatlararası qurum milli davamlılıq məmurlarından və onların korporasiyalarda, QHT-lərdə, universitetlərdə, və beynəlxalq təşkilatlarda olan həmkarlarından təşkil olunduğu üçün qlobal davamlılığı təkmilləşdirə bilərdi. Əgər Mur Qanunu davam etsə, 25 il ərzində kompüter insan beyninin emal etmə gücünə yiyələnəcək; ondan 25 il sonra, kompüter dünyadakı bütün insanların beyinlərinin emal etmə gücünə yiyələnəcək. Yer kürəsindəki bütün insanların beyinlərinə bərabər olan kompüterə sahib hər bir fərdi təsəvvürünüzə gətirin! Eyni vaxtda milyarddan çox insan (dünyanın 17.5%-i) İnternetə qoşuludurlar. Texnoloji bərabərsizlik aradan qalxır və davam edə də bilər, çünki 100 dollarlıq (əslində 178 dollar) (XO-1), Massaçusets Texnologiyalar İnstitutu tərəfindən təlqin edilmiş portativ kompüterlər Argentina, Uruqvay, Braziliya, Liviya, Pakistan və Tayland kimi ölkələrdə 250,000 nəfərdən çox insan tərəfindən sifariş olunub. Mobil telefonlar, video və İnternet qoşulmaları artdığı üçün qiymətlər düşərək qloballaşmanı sürətləndirəcək və insan kütlələrinə cəld bir şəkildə fəaliyyətlər qurmağa və onları dayandırmağa, əlaqələndirməyə və fond birjasından tutmuş yeni yoluxucu ideyalara qədər məlumatları paylaşmağa imkan verəcək. Dünya, zamanında bilik üçün kollektiv məlumatla ümumi hesablamalara doğru irəlilədikcə qəbul edilən qərarların təkmilləşdirilməsi zərurəti yaranır. Qərar qəbul etmə hər yerdə mövcud olan sensorların – bizə təkmilləşən qərarları almaq və onlara cavab verməyə kömək edən daha ağıllı Şəbəkənin və institusional və şəxsi intellekt proqram təminatının - inteqrasiyası nəticəsində əsaslı şəkildə artacaq. Dünyanın 2007-ci ildə saxlaya biləcəyindən daha çox məlumat istehsal edəcəyi gözlənilir. İnternetdə Məlumatlar Bazası Konnektorunun verdiyi məlumata əsasən 2006-cı ildə dünyada 161 eksabayt (milyard qiqabayt) məlumat emal edilib və 185 eksabayt həcmində saxlama yaddaşına malik olub. YouTube kimi multimedia sistemlərinin istifadəsinin artması, nəzarət kameralarının və firmaların məlumat bazaları üçün tənzimləmə qaydalarının çoxalması ilə, 2010-cu ildə 988 eksabayt (təxminən 1 zettabayt (sekstibayt)) məlumat emal oluna bilərdi, lakin 2010-cu ilədək cəmi 601 eksabayt məlumat saxlama yaddaşının mümkünlüyü gözlənilir. ÜTT-nin verdiyi məlumatlara əsasən 2006-cı ildə dünya ticarəti 15% artıb. Yüksək neft və ərzaq qiymətləri az inkişaf etmiş ölkələrdə ticarətin 30% artmasına – dünya rekordunun vurulmasına - kömək edib və onların iqtisadiyyatları 3 il dalbadal 6% artmaqda davam edib. Qismən borcun bağışlanmasının köməyilə bütün inkişaf edən regionlarda borcun- ÜDM-yə olan nisbəti azalıb. Cənubi Afrika istisna olmaqla, aşağı-Saxara Afrikası orta hesabla 4.5% irəliləyib, lakin yüksək doğum sayları, korrupsiya, silahlı münaqişələr, zəif idarəçilik, ekoloji tənəzzül, ağır səhiyyə şəraiti və təhsilsizlik (savadsızlıq) nəticəsində yoxsulluq artmaqda davam edir. ÜST-nin verdiyi məlumatlara əsasən, dünyada 2.4 milyon həkim, tibb bacısı, mama çatışmadığından və insanlar daha çox ömür sürdükləri üçün, tele-təbabət, özünü-müayinə üçün bioçip sensorları, və digər avtomatlaşdırılmış sistemlərə olan ehtiyac kəskin şəkildə arta bilər. Ağır Kəskin Respirator Sindromu təhlükəsi insanların çağırışlara lazımi şəkildə cavab verməsi ilə aradan qaldırılıb. Hal- hazırda dünya 25 milyon insanın ölümünə səbəb ola biləcək, hava nəqliyyatını dayandıracaq və dünyanı tənəzzülə sala biləcək H5N1 quş qripi virusu nəticəsində meydana çıxa biləcək genetik dəyişikliklərə hazırlaşır. BMT-nin Minilliyin İnkişafı Məqsədlərinə nail olunmasının 135 milyard dollara başa gələcəyi gözlənilir; müqayisə üçün, İraqdakı müharibə üçün 600 milyard dollar xərclənib və ABŞ Konqresi tərəfindən təsdiqlənib, və digər 140 milyard dollar isə 2008-ci il üçün tələb oluna bilər. BƏT-in verdiyi məlumatlara əsasən, qadınlar tərəfindən tutulan qanunverici, dövlət və ya rəhbər vəzifələr 1995-ci ildə 25.6%-dən cüzi artaraq bu gün 28.3%-ə çatıb. Baxmayaraq ki, qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin hər hansı bir forması demək olar ki, bütün dünyada qəbul olunmur, amma yenə də irəliləyiş çox müxtəlifdir. Təqribən 57% qadın iqtisadiyyatda çalışır, lakin cəmi 17% isə milli parlamentlərin üzvləridir. Hal-hazırda ibtidai məktəbdə oxuyan hər 100 oğlana 94 qız düşür. 1999-cu ildə isə bu göstərici 92 olub. 2004-cü ildə əldə olunan məlumata əsasən 181 ölkədən təqribən 2/3-sində ibtidai təhsildə cinsi bərabərliyə nail olunub, lakin 177 ölkədən cəmi 1/3-ində orta təhsildə cinsi bərabərliyə nail olunub. 781 milyon yeniyetmə minimal savadlılıq bacarığından məhrumdur; bunlardan 2/3-si qadınlardır. Qadınların kişilər tərəfindən zorakılığa məruz qalması dünyada müharibələrin verdiyindən çox tələfatlara səbəb olmaqda davam edir. Hal-hazırda dünyada Afrika qul ticarətinin kulminasiya nöqtəsindəkindən daha çox qul var. Ehtimallar 12.3 milyondan 27 milyon arasında dəyişir. Qullar arasında Asiyalı qadınlar üstünlük təşkil edir. Dünya Bankının verdiyi məlumata əsasən, 1 trilyon dollardan çox pul hər il siyasi rüşvətlərə sərf edilir, bunlardan 20-40 milyard dolları inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatına malik ölkələrdə, 60-80 milyard dolları isə daha inkişaf etmiş ölkələrdə dövlət məmurları tərəfindən alınır. Lakin, kütləvi informasiya vasitələrinin, bloqların, mobil telefon kameralarının, etik komissiyaların, və “Transperensi İnterneşnl” kimi təşkilatların vasitəsilə qeyri-etik qərarlar geniş şəkildə ifşa edilir. Bununla belə, mənasız xəbərlər və əyləncələr beynimizi əxlaqsız davranışlarla doldurur və insanların çoxu debatlarda qalib gəlməkdə gələcəyimizi inkişaf etdirmək məqsədilə bütövlüyə nail olmaq üçün həqiqət axtarışlarına çıxmaqdan daha çox maraqlıdırlar. Elm və Texnologiyanın son 25 il ərzində müstəsna təsirləri növbəti 25 ildə baş verəcəklərlə müqayisədə çox cüzi görünəcək. Yeniliklərin sürətini tezləşdirən amillər özləri yüksək sürətlə dəyişirlər. İndi tranzistorlar işıq dalğalarından daha kiçikdirlər (65 nanometr). “İntel” şirkəti ilk proqramlaşdırıla bilən və saniyədə trilyon əməliyyat həyata keçirən 1 teraflopluq çiplər işləyib hazırlayıb. Beyin-kompüter əlaqəsi indi fikirləri proqramlı şəkildə hərəkət etdirir, nanohissəciklər və fibra liflər sinir böyüməsini stimullaşdırır və mini-biokompüterlər xüsusi fərdi hüceyrələri müalicə etməyə kömək edir. Fotonlar yavaşıyıb və sürətlənib, yetkin gövdə hüceyrələrin zədələnmiş toxumanı bərpa etmə qabiliyyəti aşağı düşüb və mikrobial yanacaq elementi meydana çıxıb. Çin bu ilin sonlarında ay ətrafında dövr etməyi planlaşdıran 4-cü ölkədir (ABŞ, Rusiya və Yaponiyadan sonra). Bəziləri proqnozlaşdırırlar ki, molekulyar istehsalat və 3-ölçülü çap vaxt keçdikcə elə inkişaf edəcək ki, insanlar əvvəlcə dünyanın ətrafında dövr etmiş yüksək texnologiyalı cisimləri əks etdirə biləcəklər. Əgər o gün gəlsə, onda atomların yerinə baytların yüklənməsi dünya sənaye ticarətini kəskin şəkildə dəyişəcək. “Lux Research” araşdırma şirkətinin verdiyi məlumata əsasən, 2006-cı ildə nanotexnoloji Tədqiqat və Təkmilləşdirməyə 12.4 milyard dollar sərmayə qoyulub və nanotexnolji məhsullar 50 milyard dollardan çox qiymətə satılıb. Dünya - hökümət, korporativ, elmi, mühəndislik və tibbi resursları Minilliyin 8-ci İnkişaf Məqsədinə nail olmağa və Gələcəyin Durumunda göstərilmiş 15 Qlobal Çağırışa cavab verməyə yönəldəcək bir prosesə ehtiyac duyur. Biz təsisatlararası idarəetməyə və mediyanın köməyilə daha ciddi ictimai təhsilə ehtiyac duyuruq. Milli səviyyədə qərar qəbul edənlər qərar qəbul etmənin nəzəriyyə və təcrübəsində püxtələşməyiblər və çox az insan qərar qəbul etməkdə onlara kömək edə biləcək qabaqcıl proqram təminatları barədə məlumatlıdır. Qərar qəbul edənlər üçün formalaşmış etik və qərar qəbul etmə təlimləri qlobal qərarların keyfiyyətində əhəmiyyətli inkişafla nəticələnə bilər. Qərarların necə qəbul etmək lazım olduğu barədə təlim keçməyə ehtiyacı olan siyasət qurucularından başqa, yerli, milli və beynəlxalq prioritetləri müəyyən edən proseslərdə də tərəqqiyə ehtiyac duyulur. Bilirik ki, dünya inanılmaz dərəcədə mürəkkəbdir və bir çox ciddi çağırışlar qlobal səciyyə daşıyır, lakin biz vəziyyəti ələ almaq üçün İnternet texnologiyalarına əsaslanan idarəetmə sistemlərini və konsepsiyaları kifayət qədər sürətlə inkişaf etdirməyi və həyata keçirməyi bilmirik. BMT-nin Baş Katibi olduğu müddətdə Kofi Annan bəşəriyyətin perspektivlərini inkişaf etdirmək üçün 5 prinsip müəyyən etmişdir: hamının təhlükəsizliyi hər kəsin təhlükəsizliyidir; biz bir-birimizin rifahı (qlobal həmrəyliyi) üçün məsuliyyət daşıyırıq; insanların bir-birinə hörməti insan haqları və hüquq normaları ilə möhkəmləndirilməlidir; hökumətlər həm daxili, həm də beynəlxalq səviyyədə bir-birilərinə hesabat verməlidirlər (qarşılıqlı məsuliyyət); və bu 4 prinsipə BMT kimi çoxtərəfli təşkilatların vasitəsilə nail oluna bilər. Baxmayaraq ki, bir çox insanlar qloballaşmanın potensial mədəni təsirlərini tənqid atəşinə tuturlar, lakin bu su kimi aydındır ki, qlobal çağırışlara cavab vermək üçün mədəni dəyişikliklər zəruridir. Həqiqi demokratiyanın inkişafı mədəni dəyişikliyi tələb edir, QİÇS-in qarşısının alınması mədəni dəyişikliyi tələb edir, sabit inkişaf mədəni dəyişikliyi tələb edir, qadınlara qarşı zorakılığın sona yetməsi mədəni dəyişikliyi tələb edir və etnik zorakılığın da başa çatması mədəni dəyişikliyi tələb edir. İnternet, dünya ticarəti, beynəlxalq ticarət müqavilələri və xarici resursların cəlb olunması kimi qloballaşma alətləri insanların şəraitini yaxşılaşdırmaqla onların bəşəriyyətə özünəməxsus yardımlarını qoruyub saxlamaq yolu ilə mədəniyyətlərin uyğunlaşmasına kömək etmək üçün istifadə olunmalıdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|