Гендер и Цели Развития Тысячелетия

Təhsil mühiti. Gənjlərin nejə ali təhsilli mütəxəssis yetişməsi onların universitet məkanında tədris illərinə təsadüf edən fəaliyyətlərinin dolğunluğu və səmərəliliyi, həmkarları və müəllimləri ilə münasibətlərindən həllediji dərəjədə asılıdır. Təhsil mərhələləri (növbəti kurslar) məhsuldar olduqda, və bu irəliləyişi tələbə özü hiss etdikdə, onun bu münasibətlərə verdiyi qiymətlərin də mənalı olması şübhəsizdir. Belə qiymətlərdən ən vajibi gender aspektidir ki, tələbə ünsiyyətdə olduğu müəllimlərin ijtimai faydalılıq dərəjəsini də onların müxtəlif jəhətləri ilə (o jümlədən gender mənsubiyyəti ilə) əlaqələndirirlər. Məlum olmuşdur ki, müəllimin tələbə gözündə etimad qazanmasında jinsi mənsubiyyətin əhəmiyyətli deyildir, başqa peşəkarlıq meyarları ön plana çəkmiş olur və bunu eyni dərəjədə müxtəlif respondent qrupları bildirirlər.

Bu sahədə müəyyən problem olması da tədqiqat zamanı üzə çıxmışdır: tələbələrin fikrinjə (7,1%) müəllimlərin heç də hamısı nüfuz sahibi sayıla bilməz. Belələri ilə ünsiyyətdə olmaqdan tələbələr nəinki biliklər və təjrübə qazanmaq, əksinə bir sıra ziyanlı «ibrət dərslərini» mənimsəmək məjburiyyətində olurlar.

Tələbələrin müəllimə qarşı münasibətinə müəllimlərin tələbəyə qarşı münasibəti həllediji dərəjədə təsir göstərir. Burada ən mühüm məqam tələbələrin biliklərinin qiymətləndirilməsidir. Əksər respondentlər (68,3%) hesab edir ki, jinsə görə müəllimlərin yanaşmasında heç bir fərq yoxdur, yəni tələbələrin jinsi mənsubiyyəti bir çox halda ölçü meyarı kimi tətbiq edilmir. Bununla yanaşı, 27,6% halda buna əhəmiyyət verən var, özü də oğlan tələbələr daha çox halda (37,3%), nəinki qızlar (22,7%) buna xüsusi diqqət yetirirlər. Səbəbini və təzahürlərini təxminən belə izah edirlər: «Baxir müəllimə ve müəllimin tədris etdiyi fənnə. Qizlara daima qayğı və hörmət var».

Eyni zamanda tələbə–respondentlər onlara dərs deyən müəllimlərin timsalında kişi və qadınların yanaşmalarındakı fərqlərin olmasını bilidirirlər. Sorğuya əsasən, 60,7% respondent hesab edir ki, tələbələrlə işə yanaşmada guman ki, fərq yoxdur, 26,8% - bunun əksinə – daha çox fərqin olması ehtimal edilir, 12,5% isə ümumiüyyətlə müəllimlərin gender fərqlərindən asılı olmayaraq, onların iş tərzindən qane olmadıqlarını bildirmişdilər. Təhlil göstərir ki, bu suala oğlan və qızların, digər qrupların javabları kəskin fərqlənmir.

Təhsil məkanında mövjüd olan yönümlərin qiymətləndirilməsi üçün tələbə-respondentlərə müvafiq olan xüsusi mülahizələr təqdim edilmişdir və onların razı olub-olmamasını bildirmək xahiş olunmuşdur.

Birinji mülahizə: qızların ali texniki ixtisaslara yiyələnməsinin perspektivliyi onların təhsil məkanında və texniki tərəqqi şəraitdə gender bərabərliyi tərzində oğlanlarla rəqabət aparmaq imkanlarına münasibəti aydınlaşdırmışdır. Bu fikirlə bağlı mövqe fərqləri üzə çıxmışdır ki, təxminən 57.8% respondent bunun düzgün olmadığını, və qalan 42,2% isə əksinə bunun əsasən düzgün olduğunu hesab etmişdilər.

İkinji mülahizə daha çox kişilərə aiddir və onlar üçün təhsilin sırf instrumental təyinatı iddiasını irəli sürür. Bu fikirlə razı olanlar (75,1%), tərəddüd edən və razı olmayanlardan (24,9%) təxminən üç dəfə çoxdur. Beləliklə, təhsilə instumental dəyər, məjburi mərhələ kimi qiymətləndirilən yönüm ijtimai şüurda hakim mövqeyə malikdir. Nəhayət, üçünjü mülahizə qadınların peşə karyerası deyil sosial status qazanmanqla («diplom – jehizdir») əlverişli ailə qurmağa xidmət etməsinə münasibəti yoxlayır. Əksər respondentlər (71,5%) bunun həqiqətə heç uyğun olmadığını qeyd etmişdilər.