Гендер и Цели Развития Тысячелетия

Aida Quliyeva

Davamlı inkigafın gender strategiyası
Bildiyimiz kimi hər bir zlkədə davamlı iqtisadi inkigafi istehsal funksiyasi ilə izah etmək olar,belə ki,istehsal funksiyası

Y =f(L,L1,C)

kimi mrəyyən olunur və burada

L- land-yəni zlkənin təbii ehtiyatları

L1-labour force - yəni igci qrvvəsi

C- kapitaldır

Zlkədə davamlı iqtisadi inkigafı dedikdə bu rö gzstəricinin ən yaxgı kombinasiyası baga drgrlrr ki, burada igöi qrvvəsi əsas gzstəricilərdəndir. Ggci qrvvəsinin tərkibi, onun məhsuldarlıüı bu grn rörn olduqca aktualdır və brtrn bunlar əmək bazarının keyfiyyətini mrəyyən edir.

Hal hazirda Azərbaycan iqtisadiyyatı rörn qloballagma proseslə-rinin təsiri və yoxsulluüun ləüvi mrhrm problem məsələlərdən biri olaraq qalır. Qloballagma Azərbaycana Birləgmig Millətlər təgkilatının Gnsan inkigafi indeksinin(iii) və eyni zamanda Gender Gnkigafı indeksinin(gii) tətbiq olunmasını reallagdırdı. Hər iki indeks Azərbaycanda paralel olaraq artsa da onlar arasında hələ də fərqlər mzvcuddur. 2005-ci ildə GGG-si 0.774, GGG isə 0.767 olmugdur və bu gzstəriciyə gzrə MDB zlkərindən yalnız Rusiyadan geri qalmıgdır və umimiyyətlə Azərbaycanın Gender inkigafı indeksi Araliq Dənizi zlkələrinin gzstəricilərinə yaxındır.

Azərbaycan və seöilmig zlkələr rörn GGG və GGG (cədvəl 2)

Zlkə GGG GGG GGG reytinqi

Minus GGG

Rusiya 0.775 0.774 1

Zzbəkistan 0.698 0.695 3

Ukrayna 0.742 0.739 3

Tacikistan 0.660 0.656 4

Trrkiyə 0.735 0.726 9

Gran 0.714 0.696 20

Azərbaycan 0.751 0.748 8

Zlkədə mrgahidə olunan gzstəricilər gender inkigafının mzvcud potensialını əks etdirmir və bu da əsasən yoxsulluqla əlaqardır. Son gzstəricilər onu gzstərir ki, son bir neöe il ərzində təhsildə qadınların sayının azlıq təgkil etməsinə baxmayaraq ,onların pegə tədris mrəssisələrinə qəbulu artmıgdır ki, bu da gadınlarin təhsil səviyyəsinin get-gedə agaüi drgməsinə səbəb olacaqdır, brtrn bunlar iqtisadi inkigafın zəruriliyini subut edir.

Təhsildə Gender Bərabərsizliyi (cədvəl 3)

Orta məktəb Pegə tədris Pegə tədris Universitet Universitet

Mrəssisələri mrəssisələri dzvlət zzəl

Dzvlət zzəl

Q k Q k Q k Q k Q k

1995 50.8 49.2 61.0 39.0 78.4 21.6 44.8 55.2 35.6 64.4

1996 49.8 50.2 63.6 36.4 85.6 14.4 44.4 55.6 33.6 66.4

1997 49.1 50.9 64.9 35.1 100 0 43.0 57.0 32.8 67.8

1998 48.9 51.1 65.2 34.9 88.5 11.5 41.4 58.6 31.3 68.7

1999 49.8 51.0 67.4 32.6 96.7 3.3 41.3 58.7 39.0 61.0

2004 48.5 51.5 68.9 31.1 95.2 4.8 42.2 57.8 39.6 60.4
Hazırda orta məktəb mrəllimlərinin 90 faizini qadinlar təgkil etdiyi halda onlarin yalnız 18 faizi rəhbər vəzifələrdə öalıgır. Ali təhsil mrəssisələrdə bu vəziyyət daha da kəskindir. Belə ki universitet rektorlarının yalnız 3 faizini, onların mravinlərinin 5 faizini qadinlar təgkil edirlər.

Qadın məsələləri məgüul olan təgkilatlar bəyan edirler ki nə qədər ki makro-iqtisadı və yerli səviyyəli təgəbbrsləri planlagdırma öəröivəsində gender məsələləri nəzərə alınmayıb, mzvcud olan bərabərsizliyi aradan qaldırmaq mrmkrn olmayacaq. Bagqa szzlə, kredit proqramları və onların verilməsi elə qurulmalıdır ki qadınları cəlb etsin.

XX əsrin 60-cı illəri qərbin bir cox inkigaf etmig zlkələri rörn əmək bazarına qadınların krtləvi öıxıgı kimi yadda qalmıgdır. Brtrn bunlar qadin ve kigilərin sosial rollarının dəyigməzliyi haqda təsəvvurləri ilk dəfə silkələdi və bununla da iqtisadiyyatda gender problemini dahada qabartdı.

Bəs həmin dzvrdə iqtisadi elm əsasən hansı gender problemleri ilə maraqlanirdıı

- Ğvvala əmək bazarında mzvcud olan qeyri bərabərlik. Bu qeyri bərabərlik professional seqreqasiya ilə ifadə olunurdu.

- Bu və ya digər professional qruplarda öalıgan qadinların az maaglı sahələrdə sabit korrelyasiyası nəzərə öarpır ki, bu da qadın əməyinin lazımi səviyyədə qiymətləndirilməsi idi

- Qadınların professional əməklərinin qiymətləndirilməsi, lakin bununla paralel olan ev əməyinin qiymətləndirilməməsi - en əsasqadin probleminə öevrildi.

- Qadınların məgüulluüunda aöıq diskriminasiyanın mzvcudlugu

- Və ən sonda qadınların əmək bazarına öıxmasının ailə daxili problemlərin inkigafina və boganmaların sayinın artmasına səbəb oldu.

Həmin illərdən baglayaraq Gender problemləri nəzəri metodoloji əsaslara malik oldu və artiq Gender təhsili iqtisadi ədəbiyyatda zz təhlilini tapdı.

Gqtisadi ədəbiyyatda hal-hazirda Gender təhsili problemləri bir neöe istiqamətlərdə aragdırılir

- Neoklassik iqtisadi ədəbiyyatda

- Gnstitutalizm cərəyaninda

- Faydalılıq nəzəriyyəsində

Hər rö nəzəriyyəyə gzrə gender bərabərsizliyi əsas gztrrrlrr,lakin bu bərabərsizliyin həlli yolları hər rö halda mrxtəlif gztrrrlrr.

Bu baxımdan neoklassik K. Errou, institualist Ronald Kouz,və Bekker,faydalılıq nəzəriyyəsinin nrmayəndəsi Delfinin aragdirmaları daha maraqlıdır.

Bekkerə gzrə gender problemlərini insan kapitalının təhlili kontekstinde aparılması daha səmərəlidir, bele ki, insan kapitali zenginləgdikcə (təhsil, professional hazirlıq bə s.) bu, onun yrksək əmək haqqi almasina səbəb olur ve buna gzre de o, ailədə zəhmət tələb eden igləri əvəz eden yeni texnologiyaları almaüa mrvəffəq olur və bununla da qadın əməyini yrngrlləgdirir.

K.Errouya gzrə gender problemminin həlli qadiniin evdəki zəhmətinin bazar qiymətləri hesablanmasi ve igləməyən qadınlara ya ailə bagöısi, ya da dzvlət tərəfindən zdenilməlidir,lakin brtrn bunlar hər geyden əvvel iqtisadiyyatın inkigafindan asılı olacaq,ele ona gzre de tam inamla szylemek olar ki gender problemləri həlli Azərbaycanda iqtisadi inkigafdan asılı olacaq. Bir qayda olaraq zlkələrdə bag verən iqtisadi bzhranlar qadinlarin kigilərlə mrqayisədə daha yrksek faizdə ig yerlərini itirmələrinə səbəb olur, bagqa szzlə iqtisadi bzhranlar vaxtı kigilər qadınları ig yerlərindən sıxıgdırırlar. Burada digər səbəb də bzhranlarda ailədə birinci nzvbədə kigının igləməsi rörn raziliga gələnqadınlar ev iglərini zz zhdələrinə gztrrməsi olacaq. Öunki ailədə qadının daha yrksek karyeraya malik olması öox vaxt ailənin sonda daüılmasına gətirib öıxarır. Lakin iqtisadi bzhran halında yalniz Amerika Birləgmig Itatlarında kigilər qadinları ig yerlerindən sıxıgdıra bilməyiblər, buna da səbəb iqtisadi sahələrdə kigi və qadın əməyinin kifayət qədər dəqiq bzlrnməsidir.

Gqtisadiyyatda Genderlə əlaqədar ikinci probləm məsələ qadın əməyinin həqiqətən kigi əməyinə nisbətən daha az məhsuldar olub olmaması problemidir. Hələ ki brtrn hesablamalar eyni təhsilli, eyni yaglı, bir szzlə eyni insan kapitali yrklr qadın və kiginin eyni gəraitdə əksər iqtisadi sahələrdə eyni səviyyədə məhsuldar olduüunu gzstərir, burada hətta fizioloji fərgler de bir o qədər əhəmiyyət dagımır.

Azərbaycanda Genderin inkigafi Gender təhsilindən sıx asılıdır.

Gender təhsilinin inkigafını texnoloji nəaliyyətlər fakti ilə də baülamaq olar ki, bu da ilk nzvbədə respublikanın qloballagmanın mrsbət faktorlarından bəhrələnməsi, iqtisadi inkigafa nail olması, və son anda yoxsulluüun tam aradan qaldırılmasıdır.

Texnoloji nəaliyyətlərə gzrə zlkələr 2 qrupa bzlrnrr ki, bu da

- Texnoloji nəaliyyətləri yaratmaq baxımından

- Texnoloji nəaliyyatləri tətbiq etmək baxımından

Birinci fakta gorə Azərbaycanin indeksi 0 ra bərabərdir və biz burada drnya zlkələrindən əsasən inkigaf etmig zlkələrdən geridə qalır.Gkinci gzstəriciyə gzrə zlkəmiz 0.379 indeksinə malikdir ki, bu Granin gzstəricisindən coxdur (0.260),Macarıstandan isə azdir (0.464). Brtrn bunlar da zzrnr Gender problemlrində də gzstərir.

Gender zlkəmiz rörn nisbətən yeni sahə olduüu Brtrn bunlar da agaüidakiları nəzərdə saxlamalıdır

- iqtisadi artım və əldə edilən gəlirlər yeni ig yerləriinin yaradilmasına, igsizliyin və cuzi əmək haqqı ilə igləmənin aradan qaldırılmasına xidmət etməlidir

- yoxsulluq və igsizliklə mzbarizəyə yznəldilmig proqram və tədbirlər gender baximindan daha həssas olmalı, qadınlar və kigilər rörn eyni imkanları yaratmalı və qadınların ənənəvi məgüul olduqları sahələrin iqtisadi inkigafını təmin etməlidir

- insan inkigafına və o cumlədən yoxsulluüun aradan qaldırılmasına yznəldilmig qərarların qəbul edilməsində əhalinin igtirakının genigləndirilməsi vacibdir

- əmək bazarında davamlı məgüulluüu təmin etmək rörn ixtisaslı mutəxəssislərin hazirlanması və profil dəyigməsi sisteminin yaradılması

- neft gəlirlərindən gələn gəlirlərin igsiz qadınların iglə təmin edilməsi və gender bərabərsizliyinin yumgaldilması

Brtrn bunlar Gender inkigafina szzsuz mrsbət təsir edəcəkdir, lakin bunlarla yanagı Azərbaycanda gender təhsilinə cox genig imkanlar yaradilmalidir, bu da ilk nzvbədə zzrnr fundamental aragdırmaların təhsil prosesində ifadə olunmasıdır. Burada Azərbaycan qadının rolu, onun iqtisadi inkigafda mzvgeyi, gərar vermə səviyyələrində təmsili və brtrn bu sahələrdə onun təbii evolyusiyası, iqtisadi məhsuldarlıq baximindan səmərililyi həmin aragdirmaların əsas mzvzusu olmalidir.