Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

9. Qon hujayralarini sun’iy o ‘stirilayotganda gipotonik eritma nima
maqsadda q o ‘shiladi?
A) Hujayralarni oziqlantirish uchun
B) Hujayralarni shishirish uchun
C) Hujayralar bo‘linishini tezlashtirish uchun
D) Hujayralar bo‘linishini to‘xtatish uchun
E) Axromatin iplarni parchalash uchun
10. Klaynfelter sindromiga tashxis q o ‘yish uchun qanday usuldan
foydalaniladi?
A) Immunogenetik B) Sitogenetik
C) Biokimyoviy D) Genealogik
E) Yuqoridagi usullarning barchasidan.
2 2-§. Dermatoglifika, populyatsion statistika,
molekulyar — genetika usullari
Dermatoglifika termini yunoncha
“d erm a ”
— “teri” ,
“gliph ”
—
“chizmoq” so‘zlaridan olingan bo‘lib, barmoqlarda, kaftda va
tovonlarda teri relyefini o ‘rganishga asoslangandir. Shu joylarda
terining tuzilishi o‘zgacharoq bo‘lib, epidermal do‘ngliklar — qir-
ralarni hosil qiladi. Qadimdan Xitoyda, Hindistonda, Yaponiyada,
huriyada, Markaziy Osiyoda barmoq va kaftdagi teri izlarining
individualligini bilishar va undan imzo o ‘rnida foydalanilar edi.
Dermatoglifika to ‘g‘risida dastlabki ilmiy m a’lumotlar XVII
asrda paydo bo‘ldi. Birinchi bo‘lib teri izlarining o ‘ziga xosligi
to ‘g‘risidagi m a’lumotlar N. Gryu (1684), M. Malpigi (1686),
Y.Purkinye (1823) asarlarida bayon qilindi. Dermatoglifika alohi-
da ilmiy yo‘nalish sifatida XIX asr oxiri va XX asr boshlarida
shakllandi. F. Galtonning ilmiy ishlari natijasi bayon qilinganidan
so‘ng teri chiziqlarini o‘rganish sud tibbiyotida jinoyatchilarni
aniqlashda keng qo‘llanila boshlandi. XX asr boshlarida bu usul
genetikada, xususan oilalar va egizaklarni o‘rganishda keng
qo‘llanila boshlandi. Dermatoglifika terminini fanga birinchi bo‘lib
amerikalik olimlar G. Kammins va Ch. Midl kiritishdi. Teri
relyefining irsiylanishi, etnik dermatoglifika muammolarini o‘rga-

---

---

103
nishga

rus
olimlari
M. I. Vilyamovskaya,
1.1. Katayeva,
T. D. Gladkovalarning qo‘shgan hissalari katta bo ‘ldi.
Dermatoglifika usuli asosan uch qismga bo ‘linadi:
1) daktiloskopiya — barmoq chiziqlarini o ‘rganish;
2) palmoskopiya — qo‘l kafti chiziqlarining o ‘ziga xosligini
o ‘rganish;
3) plantoskopiya — oyoq tovoni chiziqlarining o ‘ziga xosligini
o ‘rganish.
Dermatogliflarni olish uchun oddiy tipografiya bo‘yoqlaridan
foydalaniladi. Buning uchun bo‘yoqni vazelin yog‘ida yoki skipi-
darda biroz eritilib 15 x 25 sm o ‘lchamli oynaga tomiziladi va
fotografiyada ishlatiladigan oddiy rezina rolik bilan bir tekis qilib
yoyiladi.
Tekshirilayotgan shaxsning kafti oynaga bosiladi. Agar bo‘yoq
kaftining hamma joyi to ‘liq bo‘yalmasa, rolikni kaft ustida aylan-
tirish mumkin. Keyin kaft oddiy qog‘ozga bir tekis bosiladi.
Qog‘ozning tagiga yumshoq rezina qo‘yilsa kaftning chuqur joyla-
ridagi izlari ham qog‘ozga to ‘liq tushadi. Kaftni qog‘ozga ohista
qo‘yib o ‘rtasidan sekin bosiladi. Kaftni qog‘ozdan birdaniga
yuqoriga ko‘tarib olish lozim. Barmoq izlari alohida olinadi.
Buning uchun har bir barmoqqa bo‘yoq surtilib radial qismdan
ulnar qismgacha birin-ketin qog‘ozga bosiladi.
Daktiloskopiya. Barmoqtarda papillyar chiziqlar joylashishi-
ning asosan uch xil varianti uchraydi