Genetika so’zi –tugilish,kelib chiqish ma’nosini anglatadi. Bu fan barcha tirik organizmlarga xos bo’lgan 2 XIL xususiyatni o’rgatadi: Irsiyat O’zgaruvchanlik Irsiyat

A B	A b	a B
a b
A B	A A B B Qiz.yum	A A B b Qiz.yum	A a B B Qiz.yum	A a B b Qiz .yum
A b	A A B b Qiz.yum	A A b b Qiz.noks	A a B b Qiz.yum	A a b b Qiz.noks
a B	A a B B Qiz.yum	A a B b Qiz.yum	a a B B sar.yum	a a B b sar.yum
a b	A a B b Qiz.yum	A a b b Qiz.noks	a a B b sar.yum	a a b b sar.noks

Demak,F₂ avlodida Qizil yumaloq 9ta
Qizil noksimon 3 ta
Sariq yumaloq 3 ta
Sariq noksimon 1 ta
Javob: D. AaBb x AaBb larni chatishtirsak 9:3:3:1 nisbat kelib chiqadi.
2.Qanday chatishtirishda belgilarning ajralishi fenotip jihatidan 9:3:3:1 nisbatda, genotip jihatidan 1:2:2:4:1:2:1:2:1 nisbatda bo’ladi.
Javob: D. Diduragay chatishtirishda
3. No’xatning uzun poyali oq gultojibargli formasi kalta poyali qizil gultojibargli formasi bilan chatishtirilganda F₁da 120 ta uzun poyali qizil gultojibargli ,F₂da 720 ta o’simlik hosil bo’ldi.F₂dagi o’simliklarning nechtasi uzun poyali, oq gultojibargli bo’ladi?
Yechish:Uzun poya—AA qizil—BB
Kalta poya—aa oq—bb
fen: uzun oq kalta qizil
P gen: AAbb x aaBB
Gam: Ab aB
F₁ AaBb uzun poyali qizil gultojibargli no’xatlar hosil bo’ldi
Endi 2-avlodni olamiz .
fen: uzun qizil uzun qizil
P gen: AaBb x AaBb
Gam: AB AB
Ab Ab
aB aB
ab ab
F₂ avlodni olish uchun Pennet katagidan foydalanamiz

	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB Uzun.qizil	AABb Uzun.qizil	AaBB Uzun.qizil	AaBb Uzun.qizil
Ab	AABb Uzun.qizil	AAbb Uzun oq	AaBb Uzun.qizil	Aabb Uzun oq
aB	AaBB Uzun.qizil	AaBb Uzun.qizil	aaBB kalta qizil	aaBb kalta qizil
ab	AaBb Uzun.qizil	Aabb Uzun oq	aaBb kalta qizil	aabb kalta oq

Masala shartida F₂da 720 ta o’simlik olindi deyilgan
720:16.3 =135
Bu yerda :16-Pennet katakchalari soni

3. 
   uzun poyali oq gultojibargli no’xatlar soni
   

Javob:A'>Javob:A 135 ta
4.BbDD x Bbdd genotipli organism o’zaro chatishtirilsa,qanday genotipli organizmlar hosil bo’ladi?
Yechish: P BbDD x Bbdd
Gam:BD Bd
bD bd
F

	BD	bd
Bd	BBDd	Bbdd
bd	BbDd	Bbdd

Javob: BBDd ,Bbdd ,BbDd, Bbdd


P O L I D U R A G A Y C H A T I S H T I R I S H
Ikkidan ortiq juft belgilari bilan farq qiladigan organizmlarni chatishtirish poliduragay chatishtirish deyiladi.
Poliduragaylardagi gametalarning umumiy sonini hisoblash formulasi: n²
n—genotipdagi geterozigota juft genlarning soni
Masalan:
Aa²Bb²- digeterozigota organism 4 xil gameta hosil qiladi. Chunki 2 x 2 =4 ya’ni, AaBb
AB
Ab
aB
ab
Aa²Bb²Cc² – triduragay organizm esa 8 xil gameta hosil qiladi. Chunki 2 x 2 x 2 =8 ya’ni, AaBbCc
ABC
ABc
AbC
Abc
aBC
abC
aBc
abc
1.Pomidorning gomozigota uzun poyali, geterozigota qizil va yumaloq formasi,gomozigota kalta poyali,sariq va noksimon mevali formasi bilan chatishtirilgan.F₁ duragaylarining genotipini aniqlang?
Yechish:
Uzun poya-AA kalta-aa
Qizil-BB sariq-bb
Yumoloq –CC noksimon-cc
Fen: uzun qizil yumaloq kalta sariq noksimon
P gen: AABbCc x aabbcc
Gam: ABC abc
ABc
AbC
Abc
Ota va ona organizmidan hosil bo’lgan gametalarni Pennet katagiga joylaymiz:

	abc
ABC	AaBbCc
ABc	AaBbcc
AbC	AabbCc
Abc	Aabbcc

Demak, F₁organizmlar quyidagicha ko’rinishda bo’ladi:
AaBbCc, AaBbcc , AabbCc , Aabbcc
Javob: D AaBbCc, AaBbcc , AabbCc , Aabbcc
2. Genotipi AaBbCcDdEe bo’lgan organism necha xil gameta hosil qiladi?
Yechish: Aa²Bb²Cc²Dd²Ee²=2x2x2x2x2=32
Javob:C 32 ta gameta hosil qiladi.
3.Quyidagi berilgan genotiplarnung qaysi biridan 4 xil gameta olish mumkin?
Yecish: 2 AaBbCC 4 AaBb 5 AABbCcDD 9 AaBBccDd
ABC AB ABCD ABcD
AbC Ab ABcD ABcd
aBC aB AbCD aBcD
abc ab AbcD aBcd
( Digeterozigota genotiplardan 4 xil gameta olish mumkin)
Javob: D 2 AaBbCC 4 AaBb 5 AABbCcDD 9AaBBccDd
4. To’rtta belgisi bo’yicha geterozigota organism necha xil gameta hosil qiladi?
Yechish: Aa²Bb²Cc²Dd²=2x2x2x2=16
Javob: D 16 xil gameta hosil qiladi.
5.Quyidagicha genotipli aaBbCc x aabbcc organismlar o’zaro chatishtirilsa,qanday genotipli organizmlar hosil bo’ladi?
Yechish: P aaBbCc x aabbcc
Gam: aBC abc
aBc
abC
abc
Olingan gametalarni Pennet katagiga joylaymiz va F₁ avlodini olamiz:

	a B C	a B c	a b C	a b c
a b c	aaBbCc	aaBbcc	aabbCc	aabbcc

Javob:E aaBbCc, aaBbcc, aabbCc, aabbcc
6.Sulida poyaning balandligi, kechpisharlik va zang zamburug’iga chidamsilik poyaning normalligi, ertapisharlik va zang zamburug’iga chidamlilik belgilariga nisbatan retsessivdir.Baland poyali, kechpishar va zang kasalligiga chidamsiz suli navi barcha belgilari bo’yica gomozigotali bo’yi normal, ertapishar, zang kasalligiga chidamli navi bilan chatishtirilishi natijasida olingan F₁ duragaylarni barcha belgilari dominant gomozigotali bo’lgan ota forma bilan chatishtirish natijasida avlodda 472 ta o’simlik olingan. Olingan o’simliklar orasida genotipi F₁ga o’xshash o’simlik qancha bo’lishi mumkin?
Yechish: Poyaning balandligi- aa normal -AA
Kechpisharlik— bb ertapishar—BB
Zamburug’ga chidamsiz—cc chidamlilik—CC
Fen: norm.ertapishar.ch-li baland.kechp.ch-siz
P gen: AABBCC x aabbcc
Gam: ABC abc
F₁ AaBbCc
F₁ga dominant gomozigotali forma chatishtiriladi
P AaBbCc x AABBCC
Gen: ABC ABC
ABc
AbC
Abc
aBC
aBc
abC
abc
F₂ AABBCC , AABBCc, AABbCC, AABbCc, AaBBCC, AaBBCc,
AaBbCC, AaBbCc Jami 472 ta o’simlik 8 xil genotipga ega.Shundan faqat 1 xildagi 59 ta o’simlik F₁ga o’xshaydi: 472:8=59x1=59 Javob: C 59 tasi o’xshaydi.
C H A L A D O M I N A N T L I K
Mendelning 1- qonuniga muvofiq qizil va oq gultojibargli no’xatlarni o’zaro chatishtirilganda qizil gulli no’xatlar olindi, ya’ni to’liq dominantlik kuzatildi.
Ba’zi organizmlarda , masalan, qulupnay mevasining rangi, qushlar patining tuzilishi va andaluz tovuqlarida dominantlik chala holatda kuzatiladi va oraliq forma hosil bo’ladi. Chala dominantlikda fenotip va genotip jihatdan nisbat 1:2:1 bo’ladi.

1. 
   G’o’zada malla rangli tola oq tolaga nisbatan qisman dominantlik qilgani uchun F₁ bo’g’inda novvotrang tolali forma hosil bo’ladi. Agar F₁ duragaylar o’zaro chatishtirilsa, F₂ da hosil bo’lgan individlarning fenotip va genotipi qanday bo’ladi?
   

Yechish: Fen: malla oq
P gen; AA x aa
Gam: A a
F₁ Aa novvotrang
Malla rang oq rang ustidan chala dominantlik qilganligi sababli oraliq forma, ya’ni novvotrang hosil boldi
Endi 2-avlodni olamiz
Fen: novvotr novvotrang
P gen: Aa x Aa
Gam: A A
a a
F₂ AA, Aa, Aa, aa
Malla novvotrang novvotrang oq
1 : 2 : 1
Javob: A . AA, Aa, Aa, aa . 1ta Malla , 2 ta novvotrang , 1 ta oq

2. 
   G’o’zaning och antatsion gulli o’simliklari o’zaro chatishtirilganda 680 ta o’simlik olindi .Shundan 340 tasi och antatsion rangli. Qolgan o’simliklarning qanchasi yashilrangli bo’lgan?
   

Antatsion—AA
och antatsion-Aa
yashil -- aa
Fen: och antat och antat
P gen: Aa x Aa
Gam: A A
a a
F₂ AA, Aa, Aa, aa
antat och antat och antat yashil
680:4=170 Javob: 170 ta o’simlik yashil rangli