Geologiya-qidiruv va kon-metallurgiya

Mehnat fiziologiyasi. Mehnat fiziologiyasi va gigiyenasi mehnat fiziologiyasining bok- limi bo‘lib, ish paytida inson a’zosida yuz beradigan funksional o‘z- garishlami tekshiradi. Ish qobilyatini saqlash va oshirish, mehnat faoliyati hamda jarayonining ishchilar sog‘lig‘iga salbiy ta’sirining oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarini ishlab chiqadi. Mehnat avvalo ijtimoiy tushunchadir. Mehnat jamiyatning eng hususiyatli beIgilarini tahlil qilish, ijtimoiy rejada moddiy boyliklar manbavi va jamiyatni shakllantiradigan negiz ekanligini ko‘rsatadi. Biologik jihatdan mehnatning eng muhim faoliyati tana hisoblanadi. Foydali mehnat yoki ishlab chiqarish ayrim turlari o‘rtasidagi tafovutlarga qaramay, fiziologik jihatdan ular organizmning vazifasi hisoblanadi va shunday har birvazifakishi miyasi, asabi, mushaklari, sezgi organlarining sarfidir.

2.2 Yorug`lik tulari va ularga qo`yiladigan asosiy talablarning bajarilishi, ishlab chiqarish korxonalari va tashkilotlarda yoritish tizimini takomillashtirish chora tadbirlari
Ishlab chiqarishda yoritilganlikni to`g’ri tanlash uchun zarur qo`llanma sifatida me`yoriy hujjatlardan SNiP II-4-79 va GOST 12.1.046-85 xizmat qiladi.Ishlab chiqarishda yoritish mehnatning muhim gigiyenik ko‘rsatkichi, uni ilmiy tashkil etishning ajralmas qismi va ishlab chiqarish madani- yati hisoblanadi. Yorugiik orqali biz tashqi omillaming sifatili shak- li haqidagi informatsiyalami ko‘zimiz orqali miyamizga etkazamiz. Yorug‘lik orqali biz narsalami oichami, rangini osonlik bilan seza olamiz. Yorug‘likda biz uzoq vaqt charchamasdan, sifatli va unumli ish- lashimiz mumkin. Yorugiik ta’sirida ishlab chiqarish jarayonlarini xavfsiz bajarish mumkin. Normal yorugiik ishlovchilarning ruhiy holatiga ijobiy ta’sir etadi. Yoritish tabiiy (bevosita quyosh yordamida uning nur- larini fazodagi diffuziyasi orqali) va sun’iy (elektr lampalar yordamida amalga oshiriladigan) boMadi.
Yorug‘lik inson mavjudligining muhim shartlaridan biri sanaladi. U inson organizmi holatiga ta’sir etadi, to‘g'ri yo‘lga qo‘yilgan yorug‘lik oliy asab faoliyati jarayoniarining amalga oshishini rag‘batlantirib, ishga layoqatli 1 ikni oshiradi.
Etarli bo‘lmagan yorug'likda inson samarasiz ishlaydi. tez charchay- di, oqibati shikastlanishga ham etib boradigan xato, yanglisii harakatlar qilish ehtimoli ortadi. Shikastlanishlaming 5 foizi kasbiy kasallik - ishdagi uzoqni kokra olinaslikka (blizorukost) sabab bo'ladi.
Yorqinlikning birligi nit (Nt) hisoblanadi. Berilgan yo’nalishdagi latta sirtlarning yorqinligi YA (Nt) quyidagicha hisoblanadi:
YA=dl a /dScos a
bu yerda dla-a ,yo‘nalishdagi nurlangan dS yuzaning yorug‘lik kuchi.
Insonning ko‘zi yorug‘likning har xil ko‘rinishlariga moslashish qobiliyatiga ega. Ammo buyumlar sirtidagi yorqinlikning atrofdagiasosiy rang bilan keskin farqi ko‘zning ularga sezgirligini oshishiga olib keladi. Ishchi zonalarda keskin soyalaming mavjudligi ko‘zni yorqin- likning obzgarishiga moslanuvchanligi darajasini buzadi va ko’zni char- chashini kuchayishiga olib keladi. Bu esa
ishchiiarning jarohatlanish eh- timolini oshiradi. Asosiy rang deb bevosita xonaning ichki sirtini ko'zga tushuvchi umumiy rangi tushuniladi. Asosiy rang yorug‘lik oqimini qaytarish qobiliyati bo‘yicha xarakterlanadi va u a s>0<4 boMganda yorug‘ va as<0,2 boMganda qorong‘i hisoblanadi.
Ko‘rish mavdonida yorqinlikni teng taqsimlanishi uchun xona shifti va devorlarini och sariq, och yashil va shunga o‘xshash rang- larga bo‘yash tavsiya etiladi. Ishlab chiqarish uskunalarini och yashil rangga bo‘yash, harakatlanadigan qismini och sariq va ochiq me- xanizmlarini esa och qizil rangga bo‘yash kerak.
Yoritishning muhim xarakteristikasi obyektlardagi yorqinliklarni asosiy rang bilan farqi hisoblanadi.

К =YAr–YA0 /YA ,
bu erda YAr va YA0 - asosiy rang va obyektning mos holda yorqinligi. Ranglarni asosiy rang bilan farqi Ko>0,5 boMganda ko‘p, К =0,20 - 0,5 bolganda o‘rta, Ko<0,2 boMganda kam sanaladi. Yoritilganlikning pulsatsiya koeffitsienti К gaz razryadli lampalani o‘zgaruvchan tokda ishlashida yorug’lik oqimining o‘zgarishi vaqtidagi nisbiy tebranish chuqurligi bilan baholanadi.
Кyor =(Emax –Emin)*100% / 2Eur
bu yerda: Kyor -yoritilganlikni pulsatsiya koeffitsienti( 10-20 %); Emax va Emin– yorug’likni tebranishi davridagi maksimal va minimal yoritilganlik, Ik; Eur – yorug’likni tebranishi davrida yoritilganlikning o‘rtacha qiymati. Ishchi yuzani yoritish sifati yoritish tekisligiga ham bogMiq boMadi va notekislik koeffitsienti Кno bilan baholanadi.
К =Emin /Еmax
ish joyida yoritiiganlik gigiyeniktalablami qanoatlantirishi uchun yori- tilganlikning notekislik koeffitsienti Kno 0,3 Ik clan kam bo'lmasligi kerak.
Ayrim rangli sirtlarni va materiallarni yorug‘likni qaytarish, yutish va o‘tkazish koeffitsientlari.
4-jadval

Sirtning yoki materialning rang	s	Β s	¥ s
Qora Oq Kulrang Qora-malla Moviy Oyna rang Deraza oynasi	0.005 0.80 0.35 0.15 0.10 0.85 0.08	0.995 0.20 0.65 0.85 0.90 0.15 0.02	- - - - - - 0.90

Sun’iy yoritish va unga asosiy talablar. Sun’iy yoritish umumiy (yoritishni bevosita ish joyidan ta’minlovchi mahalliy yoritish umumiy yoritishga kiradi) va kombinatsiyalashgan ko‘rinishlarda bo'ladi. Bino ichida faqat mahalliy yoritishdan foydalanishga ruxsat etilmaydi.
Uskunalaming joylashishiga bog‘liq holda yoritish teng taqsimlangan yoki ish joyining joylashishini hisobga olgan holda ma’lum maydonni yoritishga mo‘ljallangan bo'lishi mumkin. Sun’iy yoritish ishchi va avariyaviy bo'lishi mumkin. Ishchi yoritishdan barcha hollarda normal ishlashni ta’minlash maqsadida foydalaniladi. Bunday tashqari ular odamlar o'tish joyini, transport harakatini (tabiiy yoritish yetarli bo‘lmaganda) yoritishda ishlatiladi.
Avariyaviy yoritishdan asosiy yoritish to'satdan o'chib qolgan- da portlash, yong'in, odamlar zaharlanishi, xavfli jarohatlanishlar, texnologik jarayonlar uzoq vaqt to'xtab qolishi va boshqa ko'ngilsiz hodisalar sodir bo'lgan hollarda foydalaniladi.
Evakuatsion yoritish 0,5 lk 50 kishidan ortiq odam ishlaydigan joylarda va ishchi yoritish tusatdan o'chganda xonadan odamlarni chiqarish, jarohatlanish xavfi bilan bog'liq bo'ladigan ishlab chiqarish binolarining o'tish joylarida o'matiladi.
Ish joyida yoritilganlikni normalashni osonlashtirish uchun barcha ishlami ulami aniqligini hisobga oluvchi razryadlarga bo'lingan. Farqlash obyektlari ishlovchi ko‘zidan 0,5 m dan ko‘p bo'lmagan masofada joylashganda belgilangan yoritish normalari quyida jalvalda keltirilgan.
Yortish pulsatsiya koeffitsientini Kyor ruxsat etilgan qiymati
5-jadvali