Geologiya-qidiruv va kon-metallurgiya

METODOLOGIK QISM


2.1 Ishlab chiqarish korxonalari va tashkilotlarda mehnat gigiyenasi va ishlab chiqarish sanitariyasi
Mehnat gigiyenasi tibbiy profilaktika sohasi bo'lib ish qobilyatini уuksak darajada ta’minlash kabi kasalliklari va odamning mehnati bilan bog’liq boshqa salbiy oqibatlaring oldini olishning ilmiy asoslarini va amaly choralarini ishlab chiqarish bilan shug'illanadi. Mehnat odamning shakllanish va ijtimoiy rivojlanishi, moddiy boyliklar yaratishning asosi hisoblanadi. U organizmda biologik jarayonlarning me’yoriy kechishi va ijtimoiy vazifalarni bajarish uchun zarurdir.
To'g'ri tashkil etilgan mehnat kishining jismoniy, intellektual va ma’naviy kamol topishign olib keladi. Jamiyatda u nafaqat moddiy farovonlik, balki odamning tetiklik manbayi hamdir. Biroq mehnatnig ijobiy tu'siri bilan birga qator hollarda salbiy oqibatlari ham bo'lshi ilgaridan kuzatilgan. Bu mehnat faoliyati natijalarini kamaytirlb va sifaqt jihntdan pasayliribgina qolmay, balki kasbga aloqador kimtlliklnmi ham vujudga kcltirishi mumkin.
Jamiyatning taraqqiy qilishi bilan birga hozirgi vaqtda sanoat qlrthloq ho'Jaligi, transport va boshqa juda ko‘plab kasblar yuzaga kclmli. Biroq bu kasbni egallash muayyan ko'nikma va bilimlar ort- tiriahni talab etadi. Mehnatning hususiyati yoki ishlab chiqarish sha- roiti odamning ish qobilyatigayoki sog'ligiga salbiy ta'sir qilaoladigan hollar ishlab chiqarishda kasbga doir zararlar borligidan dalolat beradi. lithlnb chiqarish (kasb) zararli ish qobilyatini pasaytiradi, o‘tkir surun- kali xahurlaninhlar va kasalliklar paydo qiladi, umumiy kasallanishni oslmlilga, u/oq muddatga cho'ziladigan boshqa salbiy oqibatlarga sa- bub bo'ladi. Kasallikning paydo bo'lishi ishlab chiqarish muhitining li/ikaviy, kimyoviy, biologik omillar ta’siri oqibatida bo‘lishi mumkin. Mehnat gigiyenasining asosiy vazifasi ish unumdorligini eng yuqori darajada oshirish va ishlovchilarning sog’ig‘iga zararli ta'sir qilniaydigan sharoitlarini ta’minlaydigan tadbirlami ishlab chiqish- dan iborat. Bunda mehnat gigiyenasi yurak-tomir, onkologik va asabkasalliklarining oldini oiishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu vazifalarni hal qilishning asosiy yoilarini ko'rib chiqamiz.
Kasb kasalliklarining profilaktikasi ilmiy tahlil xulosalariga asoslangan. Fan va texnika taraqqiyoti mehnat gigiyenasi oldiga yangi- dan-yangi vazifalar qo'ymoqda. Tebranma harakat, ultratovush. elektr va magnit maydonlari, ionlovchi radiaisiya, lazer nurlanishi va vangi kimyoviy liiuddaJaming organlzmga ta’sirini qunt bilan o‘rganisb- zaruriyati tug‘iladi. Yangi texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilinmasdan oldin ularni odam sog‘lig‘iga zararli la’siri va belgila- rini aniqiash. chuqur o‘rganish. ayniqsa muhim. Sanoat va qishloq xo"jaligi ehtiyojlari uchun yil sayin ko‘p miqdorda kimyoviy mod- dalar sintez qilinadi. Ishlab chiqarishga joriy qilishdan avval ularning ham organizmga zararli ta’sirini o‘rganish hamda himoya vositalarini ishlab chiqish lozim. Birorta ham yangi birikma Sog’iqni saqlash vazirligining mxsatisiz xalq ho’jaligida qo’llashga tavsiya etilmaydi.
Gigiyenik me’vorlarni ilmiy asoslashning katta ahamiyati bor. Bunday ish qobilyatini saqlash va oshirish uchun qulay. ishlovchilaming salo- matligiga zararli ta’sirining oldini olish imkonini beradigan tashqi muhit ko'rsatkichlarini ham an it|lash lozirn. Bu, avvalo, yaxshi mikroiqlim sha- roitlarini yaratish, ish joylarini maqbul ravishda yoritish va boshqalardan iborat. Ishlab chiqarish muhiti fizik va kimyoviy omillaming zarari xususida organizm uchun yo'l qo'yiladigan daraja va miqdorlar belgilanishi lozim. Sanitariya-gigiyenik me’yorlar Mehnat Kodeksi asosidatashkil etilib, ishlab chiqarishga ilmiy asoslangan va jahon andozalariga javob beradigan ilg'or texnologiyalariga asoslangandir. Yuqori mehnat unmn- doriigiga imkon beradigan sharoitlarni ta'minlash uchun uskunalar va jihozlar, boshqarish pultiari va ish joyini tuzilishi, mehnat va dam olish davrlarining davomivligi, ish qobilyatiga ta’sir qiladigan qator boshqa omiilarga bo'lgan talablami fiziologik jihatdan asoslash zarur.
Mehnatni ilmiy asosda tashkil etishning asosiy yo‘nalishlari quyida keltiriladi,
1. Gigiyenik yo'nalishda: salomatlik va ish qobilyatiga ta’sir qiladigan ishlab chiqarish muhiti omillarini me’yorlash;
- ishlab chiqarish muhitidagi zararli omillarni kamaytirish va yo’qotish yollari bilan mehnat sharoitlarini sog’lomlashtirish.kasalliklarining oldini oiishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu vaziyatlarni hal qilishning asosiy yollarini ko'rib chiqamiz. Kasb kasalliklarining profilaktikasi ilmiy tahlil xulosalariga asoslangan. Fan va texnika taraqqiyoti mehnat gigiyenasi oldiga yangi- dan-yangi vazifalar qo'ymoqda.

6-rasm. Ishlab chiqarishda olinadigan kasb kasalliklari kelib chiqishi
Tebranma harakat, ultratovush. elektr va magnit maydonlari, ionlovchi radiaisiya, lazer nurlanishi va vangi kimyoviy liiuddaJaming organlzmga ta’sirini qunt bilan o‘rganisb- zaruriyati tug‘iladi. Yangi texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilinmasdan oldin ularni odam sog‘lig‘iga zararli la’siri va belgila- rini aniqiash. chuqur o‘rganish. ayniqsa muhim. Sanoat va qishloq xo"jaligi ehtiyojlari uchun yil sayin ko‘p miqdorda kimyoviy mod- dalar sintez qilinadi. Ishlab chiqarishga joriy qilishdan avval ularning ham organizmga zararli ta’sirini o‘rganish hamda himoya vositalarini ishlab chiqish lozim. Birorta ham yangi birikma SogMiqni saqlash va- zirligining mxsatisiz xalq IkV jaligida qoMlashga tavsiya etilmaydi. Gigiyenik me’vorlami ilmiy asoslashning katta ahamiyati bor. Bunday ish qobilyatini saqlash va oshirish uchun qulay. ishlovchilaming salo- matligiga zararli ta’sirining oldini olish imkonini beradigan tashqi muhit ko'rsatkichlarini ham an it|lash lozirn. Bu, awalo, yaxshi mikroiqlim sha- roitlarini yaratish, ish joylarini maqbul ravishda yoritish va boshqalardan iborat. Ishlab chiqarish muhiti fizik va kimyoviy omillaming zarari xususida organizm uchun yo'l qo'yiladigan daraja va miqdorlar belgilanishi lozim. Sanitariya-gigiyenik me’yorlar Mehnat Kodeksi asosidatashkil eti- lib, ishlab chiqarishga ilmiy asoslangan va jahon andozalariga javob beradigan ilg'or texnologiyalariga asoslangandir. Yuqori mehnat unmn- doriigiga imkon beradigan sharoitlarni ta'minlash uchun uskunalar va jihozlar, boshqarish pultiari va ish joyini tuzilishi, mehnat va dam olish davrlarining davomivligi, ish qobilyatiga ta’sir qiladigan qator boshqa omiilarga bo'lgan talablami fiziologik jihatdan asoslash zarur. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etishning asosiy yo‘nalishlari quyida keltiriladi,
1. Gigiyenik yo'nalishda: salomatlik va ish qobilyatiga ta’sir qiladigan ishlab chiqarish muhiti omillarini me’yorlash; - ishlab chiqarish muhitidagi zararli omillarni kamaytirish va yo'qotish yollari bilan mehnat sharoitlarini sogMomlashtirish.
2. Fiziologik yo‘nalishda:
- ish joy i, asboblar, mashina va jihozlarni fiziologik talabaiarga muvofiq holda bo'lishga erishish;
- mehnat va dam olish rejimlarini joriy etish;
- mehnatning jismoniy og'irligini kamaytirish, fiziologik jihatdan yetarlicha harakat faoiiyatini ta’minlash;
- mehnatning aqliy va hissiy toliqtirishini kamaytirish.
3. Psixologik yo'nalish:
- pultlar va mashinalar, mexanizmlar tizimlarini boshqarish uchun boshqa vositalar ixtiro qilishda ruhiyat talablarini hisobga olish (muhandislik ruhiyati);
- kasb tanlashda va kasbiy talablarga muvofiq holda shaxsning rilhly xususiyallarini hisobga olish;
- jamoalardu qulay ruhiy kayfiyat yaratish, ishlovchilarning mehnatdan va uning natijalaridan yuqori manfaatdor bo’lishlarini ta’minlash bo'yicha tadbirlar ishlab chiqish va joriy qilish.
4. Estetik yo’nalish:
- intererlari bezatishda, uskunalari joylashtirishda, ranglar bilan bezatshda va boshqalarda ishlab chiqarish estetikasi talablariga rioya qilish;
-texnikiiviy estetika talablarini bajarish. mashinalar, asboblar, jihozliti, pultlar singari boshqaruv vositalarini ixtiro qilish.
Qurllayotgan va loyiha qilinayotgan zavod, fabrika va boshqa ishlab chiqarish obyektlarida gigiyenik-sanitariya masalalari bo'yicha ma'lum talablar qo'yiladi. Mehnat gigiyenasi bo'yicha muhandis va ularning yordamchilarini joylardagi havoning tozaligi, mehnat fizologiyasi talablarining bajarilishi, metrologik sharoitlarga doir saitariya me'yorlari, ish joylarining yoritilishi, ishlab chiqarishda shikastlanishlarining oldini olish bo'yicha choralar qo'llanishi ustidan nazorat qilib boradilar. Bu ma’lumotlar tahlili va ishchilaming salomatligi to'g'risidagi ma’lumotlar asosida sog'lomlashtirish tadbir- rejalari sanitariya nazoratining asosiy vazifasi hisoblanadi. Aksriyat sog'lomlashtirish tadbirlari mehnat sharoitlarini yaxshilash va shu tariqa kasb kasalliklari paydo bo'lishining oldini olibgina qolmay, balki mehnat unumdorligining oshirishga ham imkon beradi.
Gigiyena mutahassislar tomonidan joriy qilingan sog‘lomlashtirish tadbirlarining iqtisodiy samaradorligi so‘mlarda hisoblanadi. Shunday qilib, mehnat gigiyenasi ishchiiarning sogiig'ini saqlash va ish unumdorligining yuksalishiga imkon berib. jamiyatning moddiy ba- zasini yaratishda qatnashadi.
Mehnat gigiyenasi nazariy va klinik fanlar bilan chambarchas boglangan. Gigiyena o‘z oldida turgan vazifalarni ado etish uchun turli -tuman isslublardan foydalaniladi. U ishlab chiqarishdagi tashqi muhitni o'rganishda asosan tibbiy gigiyenik tadqiqotlar uchun moslashgan fizik va kimyoviy uslublarga tayanadi. Mehnat jarayoni va ishlab chiqarish muhitidagi turli omillarning ta’siri fiziologik va biokimyoviy uslublar bilan baholanadi.
Organizmga yangi kimyoviy moddalar, muhitning fizik omillari ta’siri me’yorlarini asoslashda tajriba uslubi keng qo‘llaniladi. Ishchiiarning kasallanishini tahlil qilish statistik uslublarini qolllashga asoslangan, bu uslublar, shuningdek, tashqi muhit ko‘rsatkichlari, tajriba ma’lumotlari va ishchilarda olkazilgan fiziologik kuzatuvlarni tahlil qilishda ham foydalaniladi.