Gidravlikaning o’rganish sohasi va tarixi suyuqliklarning modellari haqida

12. 2. Hajmiy nasoslarning umumiy xossalari va ularning klassifikatsiyasi.

Hajmiy nasoslarning sarflari katta bo’lmaydi, lekin ular yordamida yuqori bosim olish mumkin. Shuning uchun ularni kamroq suyuqlik tortiladigan, birok yuqori bosim kerak bo’ladigan sharoitlarda juda ko’p qo’llaniladi. Hajmiy nasoslar suyuqliklarga siquvchi kuchning qaysi usulda berilishiga qarab ikki katta turga bo’linadi. Birinchisi, ish bo’lmasa harakatlanmaydigan va boshqaruvchi zvenosining harakati ilgarilama-qaytma harakatga aylantiriladigan mashinalardir. Bularga porshenli va plunjerli nasoslar kiradi va suyuqlikka kuch porshen yoki plunjerning harakat yo’nalishida beriladi. Ikkinchi tur nasoslarda siquvchi bo’lma rotor bilan birga aylanadi va kuch suyuqlikni chegaralovchi to’siqlar harakati yo’nalishida beriladi. Bunday nasoslar rotorli nasoslar deb ataladi.

12.3. Gidrouzatmalarning vazifalari, guruhlanishi, qo’llanish sohasi, afzalligi va kamchiliklari.

Hajmiy gidrouzatmalar hajmiy gidromashinalar yordami bilan mexanik energiyani uzatish va o’zgartirish uchun mo’ljallangandir. Hajmiy nasos gidrodvigateldan tuzilgan qurilma hajmiy gidrouzatmaning printsipial asosi hisoblanadi. Agar nasos gidrodvigatelь ko’rilishi jihatdan bo’linmaydigan birikma tashkil qilsa, unda bunday sodda gidrouzatma hajmiy gidrouzatma deyiladi. Agar kuch gidrosistemasi alohida nasoslar, gidrodvigatellardan tashkil topgan bo’lib, gidroapparat elementlari, yordamchi qurilmalarga ega bo’lsa, bunday gidrosistemani ham hajmiy gidrouzatma deb atash qabul qilingan. Shunday qilib, hajmiy gidrouzatmalarga oddiy gidravlik sistemalar kiradi. Ular mexanik energiyani uzatish va o’zgartirish uchun xizmat qiladilar.

Mashinalar va ishlab chiqarish jarayonlarida avtomatik boshqarish qo’llanilishi bilan gidravlik uzatmalarning qiymati oshib bormokda, chunki bu xildagi uzatma bilan boshqarish oson va uncha ishonchli gidroapparatura qurilmalari yordamida suyuqlik oqimiga oddiygina ta’sir etib avtomatlashtirish mumkin.
Hozirgi metalga ishlov berish stanoklarining deyarli hammasi: eng oddiy buylama randalash stanoklaridan boshlab, murakkab nusxa ko’chirish stanoklarigacha hajmiy gidrouzatma bilan ta’minlangan. Shuningdek, paxta zavodlardagi gidropresslar ham gidrouzatmalar yordamida harakatga keladi. Dvigatelning chiqish zvenosiga qarab gidrouzatmalarni ilgarilab boradigan va aylanma harakat qiladigan gidrouzatmalarga ajratiladi. Shuning uchun gidrouzatmaning nomi gidrodvigatelning turiga qarab aniqlanadi. Gidrodvigatel ishini xarakterlaydigan kattaliklarning o’zgarishi suyuqlik sarfini va dvigatelь bilan nasosni ulaydigan magistraldagi bosim kattaligini o’zgarish yo’li bilan boshqariladi.
Gidrouzatmalar boshqarilmaydigan, qo’l bilan boshqariladigan va avtomatik boshqariladigan, ergashuvchi gidrouzatmalarga ajraladi. Mavjud mexanik, elektrik, pnevmatik, kombinatsiyalangan va boshqalarga nisbatan gidrouzatmalarning quyidagi ustunliklarini ko’rsatish mumkin:

1. 
   Kichik gabaritlarda ham katta zo’riqish baquvvat uzatishi mumkin.
   
2. 
   Kuch olganlarining silliq harakat qilishi ta’minlangan, tezlik va yuklanish avtomatik boshqariladi.
   
3. 
   Ilgarilama-qaytma va aylanma harakatlarni tez o’zgartirishiga imkon beradi.
   
4. 
   O’zgarayotgan kuchlarni bosim orqali nazorat qilish manometrlar yordamida oson amalga oshiriladi.
   

Yuqoridagi ustunliklar bilan bir qatorda kamchiliklari ham bor:

1. 
   Gidravlik sarf yoki tezlik katta bo’lganda FIK past bo’ladi.
   
2. 
   Havo tiqilib qolganda gidravlik zarbalar natijasida silkinish ro’y beradi.
   
3. 
   Suyuqlikning ortib ketishi va siqilishi aniq koordinatsiyalashni qiyinlashtiradi.