Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

M uallaq oqiziqlar sarfini aniqlash. 
M uallaq oqiziqlar sarfini 
aniqlash quyidagi tartibda olib boriladi:
a. Suv sarfini o 'lch ay o tg an d a har bir tezlik vertikalida suv 
loyqaligini aniqlash u chun suv nam unasi olinadi.
b. Olingan nam una dastlabki qayta ishlash uchun suv o'lchash 
joyida, so'ngra laboratoriyaga yuborilib, tahlil qilinadi.
d. Suvning loyqaligi hisoblanadi.
e. M uallaq oqiziqlar sarfi va oqim i hisoblanadi.
Loyqalikka suv nam unasi b ato m etrlar yordam ida olinadi.
Hozirgi paytda am aliyotda b ato m etrlarn in g quyidagi turlari 
ishlatiladi. Shtanga va yukda o 'm atilg an : a) b atom etr-bu tilk a;
b) vakuum li batom etr; d) shtanga va yukda o 'rn atilg a n butilka; 
e) N. M. Aksakov batom etri.
S h t a n g a g a o ' r n a t i l a d i g a n b a t o m e t r - b u t i l k a
am aliyotda keng qo'llaniladigan asbobdir (3 .16-rasm ), u bir litrli 
shishadan iborat b o 'lib , m axsus qisqich yordam ida shtangaga 
m ahkam lanadi. Shishaning m etall tiqini orqali ikki quvurcha — 
suv yig'uvchi va havo chiqaruvchi o'tkazilgan. Bu quvurlarga suvning 
oqish tezligiga mos ravishda turli diametrdagi nasadkalar o 'm a - 
tiladi. Suvning oqish tezligi lm /s dan kam bo'lganda suv yig'uv­
chi quvurchaga diam etri 6 m m nasadka, tezlik 1 -2 va>2 bo'lganda 
esa 4 m m li nasadka o 'rn atila d i. Havo chiqaruvchi quvurchaga 
suvning oqish tezligi 1-2 m /s gacha b o 'lgand a, diam etri 1,5- 
2m m , nasadka, tezlik 2 m /s dan k o 'p b o 'lgan da, 4m m nasadka 
o'rnatiladi.
Lovqalikka olinadigan suv nam unasi shtangaga o 'rn atilg an
batometr butilka yordamida integratsion va nuqtali usullarda olinadi. 
Integratsion usulda suv nam unasini olishni suvning chuqurligi 
2m dan kam bo'lm aganda qo'llash tavsiya etiladi. Suv nam unasini 
nuqtaii usulda olish suvning chuqurligi 0,5-2 Om b o 'lgan da 
qo'llaniladi.
112
/

---

B atom etrning 0,75 qismi suv bilan to 'lm a g u n c h a chuqurlik 
nuqtasida ushlab tu riladi. B atom etr y o rd am id a olingan suv 
nam unalari ustiga tiklik tartib raqam i yozilib, bir litr hajm dagi 
idishlarga quyiladi va ularni dastlabki qayta ishlash suv o'lch ash
joyida va so'ngra tahlil uchun stansiya laboratoriyasiga jo'natiladi.
Suv namunasini dastlabki qayta ishlashda quyidagilar bajariiadi:
a). O 'lc h o v jo y id a n o lin g an n a m u n a la rn i filtrlash yoki 
c h o 'k tirish usuli bilan suvdan oqiziqlarni ajratib olish.
b). O lingan n am u n ala rn i quritish va tahlil qilish u ch u n
laboratoriyaga jo 'n a tish . Loyqa solingan filtr laboratoriyaga olib 
ketilib, quritish shkafida q u ritila d i, vazni a n a litik taro z id a 
o 'lch a n ad i va suvning loyqaligi hisoblanadi. B undan tashqari 
po stlarda olingan m uallaq o qiziqlarni id ish ch alard a kunlab 
tindirib, qayta ishlash m um kin. O 'z an tubidan olingan yirik 
nam unalarni elaklab, har xil fraksiyalarga ajratiladi.