Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Yog'inlarning va bugManishning O'zbekiston mintaqalari
bo‘yicha taqsimlanishi. 
O 'rta Osiyoda yog'inlarning taqsimlanish 
xususiyati hududning Evroosiyo qit’asining o'rta qismida, qisman 
subtropik m intaqada joylashib, nihoyatda tu rli-tum a n relefga 
egaligi bilan belgilanadi.
Pasttekislikda yillik yog'in miqdori 100—200 m m , respubli- 
kaning Ust-Yurt qismida xatto 100 mm. dan kam namlikni tashkil 
etadi. T og' oldi ioylariga yaqinlashgan sari yog'in miqdori 
k o 'p a y a d i . H i s o r , Z a r a f s h o n t o g ' t i z m a l a r i n i n g g 'a r b i y
yonbag'irida — bu Ugom va Piskom tog'lari—yiliga 2000 mm. 
gacha yog'inlar yog'adi, F arg'ona tog' tizmasining janubiy— 
g'arbiy yonbag'irlariga 1500—2000 m m ga yaqin yog'in yog'adi, 
Zarafshon tog' tizm asining g'a rbiy yonbag'irlariga va Hisor 
tog'larining g'arbiy yo n b ag 'irid a 700—800 m m , janu b iy va 
janubiy-g'arbiy yonbag'irida xattoki 1000— 1500 m m ga yaqin 
yog'in yog'ishi m um kin. G 'a r b to m o n d a n ochiq bo'lgan tog' 
vodiylari nam havo oqimiga va yog'inga boydir. Bunga Chirchiq 
daryosi vodiysi misol bo'ladi. Shu sababli bu vodiyning yuqori 
qismida 800—900 mm, Ohangaron daryosi vodiysida, 3000—3400 
m balandlik mintaqasida yiliga 1300 —1400 m m yog'in yog'adi.
Tog'li joylarning ichkarisiga kirgan sari havo oqimi o'zidagi 
namlikni sarflaydi va shu sababli Tyanshanning ichki qismlarida 
yiliga bo r-y o 'g 'i 200—300 m m yog'in yog'adi.
F arg'ona vodiysining o 'r ta qismi katta qurg'oqchilligi bilan 
ajralib turadi. Bu yerda yil davom ida 100 m m dan kam yog'in 
yog'adi.
Zarafshon daryosi vodiysi ham yog'inning kamligi bilan ajralib 
t u ra d i, b u n g a vo d iy n in g kengligi sabab b o 'lis h i m u m k in . 
Daryoning quyi qismida Kishtutdaryo quyilish joyigacha yiliga 
300—400 m m yog'in yog'adi. Yog'in ko'proq daryoning yuqori 
qismida yog'adi. Gidrologik nuqtai nazardan o'lka iqlimini quyidagi 
xususiyatlarini belgilash mumkin:
*
/

---

1. Pasttekislik mintaqalarda nihoyatda kam miqdorda yog'in 
yog'adi. Hududning 90 foiziga 300 m m dan kam yog'in yog'adi.
2. Yoqqan yog'inlarning 95 foizi tashqi to m o n id a n kelgan 
nam havo oqimi tufayli hosil bo'ladi. Mahalliy suv bug'laridan 
hosil bo'lgan yog'inlar juda kam miqdorga ega.
3. Pasttekislik m intaqalarga yog'inlar, asosan, sovuq havo 
oqimlari kirib kelgan paytda yog'adi.
4. Quyosh radiatsiyasining yuqoriligi yuqori havo harorati, 
yog'in miqdorining kamligi katta namlik taqchilligi, nishablikning 
kamligi tu proq—geologik tuzilishi pasttekislik mintaqalarida yer 
yuzasi oqimining hosil bo'lmasligiga olib keladi.
5. Pasttekislik va tog' oldi m intaqalarning asosiy gidrologik 
vazifasi shundaki, bu yerda nihoyatda katta bug'lanish kuzatiladi.
6. O'lkaning tog'li qismlarining iqlimiy xususiyatlariga relef va 
birinchi navbatda, joyning mutlaq balandligi o 'z ta ’sirini ko'rsatadi. 
Bu, asosan, yog'inlarning ko'payishi, havo haroratining pasayishi, 
buning natijasida qor qatlamining ko'payishi va uning uzoq muddat 
yer ustida kuzatilishi bilan nam oyon bo'ladi. Buning natijasida 
tog'lar m uhim iqlimiy—gidrologik omil va birinchi navbatda, 
namlik yig'uvchi bo'lib xizmat qiladi, natijada yer usti va yer osti 
suvlari hayot bilan t a ’minlanadilar.
7. Tog'larda yog'in miqdori nihoyatda o'zgaruvchan bo'lishiga 
q aram asd an (600—2500 m m /y il), ular pasttekislik joylarga 
nisbatan 2—5 barobar k o'p namlikni qabul qiladiiar, past havo 
harorati esa yog'inlarning qattiq holatda yig'ilishiga sharoit 
yaratadi.