Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

/
Z
3
 
4
5 
6
hafta kunlari
a)
b)
Q, q, m3/s
Q, q, m3/s
'Q.
r%
ШП
n n rn
ГГТТ
e)
5.1-rasm.
Davom etishi bo'yicha oqim hajmini rostlash turlari: 
a)
kunlik; 
b)
haftalik; 
d)
 
mavsumiy (yillik); 
e)
 
ko'p yillik.
Agar ish kunlarida suvga bo'lgan talab 
qv
dam olish kunlarida 
ql
desak, ish kunlari n kun bo'lsa (buning ichida 2 dam olish 
kuni), bunda bir haftalik suvga bo'lgan talab quyidagi formula 
bilan ifodalanadi:
171

---

1 ,9 =
[ ? , ( л - 2 ) + 2 ? 2]-86400 
(5.2)
i
Endi oqimning haftalik rostlanishida suv omborining hajmi 2 
dam olish kunida ishlatilmagan hajmiga teng:
Vxp = V 2 =
 
2(<7„., 
- q 2)-
 86400 
(5.3)
bu yerda qo.r = bir haftada ishlatiladigan o 'rta ch a suv sarfi, ya’ni:
Чо'г = Ы п
 - 2 ) + 
2Я2 ]/n
 
(5 -4 )
(5 .4 )n i (5 .3 )g a q o ‘y a m iz va o q im h a j m i n in g h a fta lik
rostlanishidagi suv om borining hajmi teng bo'ladi:
Vx
= 2(<7, - ? 2) ( / j - 2 ) / j -186400 
(5.5)
Suv om borining haftalik rostlanishdagi ishlash davriyligi 
(to'ldirish va to'la bo'sh bo'lish) bir haftani tashkil etadi. Bu 
ro s tla s h tu ri aso sa n s a n o a t n i suv b ila n t a ’m i n l a s h d a va 
gidroenergetikada qo'llaniladi.
Oqim hajmining qisqa m uddatli rostlanishi asosan kichik 
daryolarda qo'llaniladi. Bunda suv om borlaridan suv chiqarish 
daryoning quyi oqimida yog'och oqizish, kema qatnovi, yig'ilgan 
ch iq in d in i yuvib yuborish, a h o lin i m a d a n iy d a m olish va 
sog'lomlashtirish chora-tadbirlarini tashkil etish uchun qisqa 
m u ddatda suv chuqurligini oshirish m aqsadida uyushtiriladi.
O q i m h a j m i n i n g m a v s u m i y ( y i l l i k ) r o s t l a ­
n i s h i , suv omborlaridagi oqim hajm ining mavsum yoki yil 
davomida qayta taqsimlanishidir (5.1-rasm, v). Suv omborlarining 
ishlash davri (to'ldirish va to'la bo'sh bo'lish davriyligi) mavsum 
yoki yilni tashkil etadi. Oqim hajmining mavsumiy rostlanishidan 
maqsad sersuv mavsum da suv to 'plab, kamsuv davrda undan 
foydalanishdir. O'zbekistondagi ko'pchilik suv omborlari mavsu- 
m iy(yillik) ro s tla n is h d a b o 'l i b , u l a r d a n suv t a ’m i n o t i d a ,
energetikada, sug'orishda va xalq xo'jaligining boshqa sohalarida 
foydalaniladi.
O q im h a j m in in g k o 'p yillik ro s tla n is h i o q i m h a jm in i 
rostlashning eng to 'l iq va eng m u k a m m a l turi b o 'lib , suv 
resurslaridan kompleks maqsadlarda foydalanish imkonini beradi. 
Suv omboridagi oqim hajmi uzoq m uddatli k o 'p yillik davrda 
qayta taqsimlanadi. Suv ombori sersuv yillarda suvga to'ldiriladi, 
kamsuv yillarda esa suvdan bo'shatiladi (5.1-rasm, g). Oqim 
hajmining ko'p yillik rostlanishi katta sig'imdagi suv omborlarini 
qurishni taqozo etadi.
172 
/

---

Oqim hajmi f o y d a l a n i s h d a r a j a s i g a ko‘ra to'liq va 
to'liq bo'lmasligi m um kin. To'liq rostlashda oqim hajmining 
barchasi ishlatiladi va suv omboridagi ortiqcha suvlar tashlab 
yuborilmaydi, to'liq bo'lmaganda esa oqim hajmining ayrim qismi 
foydalanilmay tashlab yuboriladi. Daryoning oqim hajmidan 
foydalanish ko'paygan sari oqim hajmining yangi turlari paydo 
bo'lmoqda. Yuqorida qayd etilganlar bilan bir qatorda oqim hajmini 
rostlashning k a s k a d l i v a o ' r n i n i b o s u v c h i turlari keng 
qo'llaniladi. Oqim hajmini rostlashning kaskadli turida suv 
omborlari bitta daryoda birin-ketin joylashgan bo'ladi.
Oqim hajmini rostlashning o ' r n i n i b o s u v c h i turida suv 
oluvchi inshootdan yuqorida joylashgan suv om boridan suv 
chiqarish yo'li bilan suv yetishmaslikning o'rni to'ldiriladi.