Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

v.
— va 
v —
q o ‘shni tikliklardagi o 'rta c h a tezliklardir. 
Q irg'oq va unga yaqin tiklik orasidagi o 'rta c h a tezlik quyidagi 
form uladan aniqlanadi:
v&r = K iv ,-,v o.r = K „ - v K
(3.45)
bu yerda: 
v. — \ a v n —
birinchi va oxirgi tiklikdagi o 'rta ch a tezlik. 
K .v
a 
К
— em pirik koeffitsientlar b o 'lib , ularning qiym atlari 
quyidag"i sharoitlarga qarab belgilanadi: a) q irg'oq qiya bo'lganda 
va qirg'oqdagi (urez) chuqurlik nolga teng b o 'lg an d a 
K =
0,70; 
b) tik q irg 'o q yoki notekis y o n b a g 'ir b o 'lg a n d a
К
= 0,80;
d) tiklik y o n b ag 'ir silliq b o 'lg an d a 
K =
0,90; e) q irg 'o q q a yaqin 
joyda kichik tezliklar b o 'lg an d a 
K =
0,50.
H isoblangan m iqdorlarni 17-katakka yozam iz. 17-katakdagi 
tikliklar orasidagi o 'rta c h a tezlikni unga m os kelgan 5-katakdagi 
tikliklar orasidagi qism an m ay donlarga k o 'p a y tirib , tikliklar 
orasidagi qism an sarflarni hosil qilam iz va 18-katakka yozam iz.
Hisobni jadvalning yakuniy qism ini to'ldirish bilan tugatamiz. 
U nda quyidagilar ko'rsatiladi: 1). Qtu|(m 3/s ), suv kesim i m aydoni 
Д т 2). 2). Ikki qirg'oq orasidagi kenglik 
В
(m). 3) O 'rtacha chuqurlik 
hu
(m). 4). O 'rtacha tezlik 
vo.)m /s).
5). H o'llangan perim etr Я т ) .
6). Gidravlik radius 7?(m).
II. G r a f o a n a l i t i k u s u l (e lem en tar sarflar usuli).
Suv sarfini grafoanalitik usul bilan aniqlashda bir qator chizm a 
ishlari bajariladi (3,10-rasm ). 1. Gidrostvordagi ko'ndalang kesim 
m ay d o n in i ch izish (suv sarfin i o 'lc h a s h jad v alid ag i 1,2,3- 
ustundagi m a ’lu m o tlar asosida).
T ak lif etilgan m asshtablar: eniga 1:50, 1:100, bo'yiga 1:10, 
1
:
20
.
2. 
Tezlik uchta va beshta n uqtada o 'lch a n g an tikliklar uchun 
tezliklar epyurasini chizish. M asshtablar: enigjr 1 sm da 0,1 m /s, 
bo'yiga 1:10.
T ez lik lar ep y u rasin i ch izish u c h u n o 'lc h a n g a n tezlik lar 
qiymati tiklikdagi nuqta to'g'risiga tushiriladi va qo'yilgan nuqtalar 
suv yuzasidan to daryo o 'zani tubigacha birlashtiriladi. Epyuralar 
bo'yicha tikliklardagi o'rtacha tezlik quyidagi yo'l bilan aniqlanadi: 
chuqurlik b o 'y ic h a epyura teng qism larga b o 'lin a d i va h a r bir 
maydonchaning o'rtasida tezlik quyidagi formula yordamida topiladi:
20
93

---

3. 
Hosil bo'lgan tiklikdagi o'rtachaXezlik asosida ulaming daryo 
kengligi bo'yicha taqsim lanish epyurasi tuziladi. M asshtab Ism da 
-0,1 m /s deb qabul qilinadi. C hizilgan epyuradan foydalanib, 
chuqurlik kesim m aydonidan pastdagi katakka yoziladi. S o'ngra 
tikliklardagi chuqurliklarni h epyuradan 
«V»
topilgan vertikaldagi 
o 'rta c h a tezlikka ko'paytirib, ham m a tikliklar uchun elem en tar 
sarflar