Giriş. Dəmiryol nəqliyyatının rolu və vəzifələri

Metropoliten haqqında ümumi məlumat

Metropoliten, fransızca “metropole” – paytaxt sözündən yaranmışdır. Əslində metropoliten dəmiryol nəqliyyatının küçədən kənar, yeraltı variantı olub, sərnişin daşımalarına xidmət edir. Şəhər nəqliyyatının digər yerüstü növləri ilə müqayisədə metro daha çox sürətə malik olub, qısa bir müddətdə sərnişinlərin rahat daşınmasını təmin edir. Metropoliten xətlərinin yeraltı stansiyaları, şəhərin ərazisindən çox səmərəli istifadə edilməsinə şərait yaradır. Iri şəhərlər üçün bu böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə də metro tikilişinə adətən əhalisi 1 mln-dan artıq olan şəhərlərdə başlayırlar. İlk 3,6 km uzunluğunda yeraltı dəmiryolu 1863-cü ildə Londonda istifadəyə verilmişdir. Buxar dartı qüvvəsi ilə hərəkətə gətirilən bu qatarlar, şəhərin yeraltı hissəsində böyük səs-küyə və havanın çirklənməsinə səbəb olurdu.

Azərbaycan Respublikasının Bakı şəhərində metropoliten xətləri 1967-ci ilin noyabr ayında istismara verilmişdir. Xətlərin uzunluğu 28 km, stansiyaların sayı isə 18 idi. Sərnişin daşımalarının orta sutkalıq həcmi saatda 18-20 min nəfərdir (hər iki istiqamətdə). Bu isə şəhər nəqliyyatı vasitəsilə daşınan sərnişinlərin təxminən 26-27 %-ni təşkil edir. 2000 ci ildə Bakı metropoliteni ilə daşınan sərnişinlərin sayı milyon nəfər təşkil etmişdir. Daşınan sərnişinlərin sayına görə metropoliten avtobus daşımalarından sonra ikinci yeri tutur.

Metropoliten müasir texnika ilə təchiz olunmuşdur. Proqramlaşdırılmış idarəetmə vasitəsilə dispetçer mərkəzləşməsindən, lokomotiv briqadaları ilə qatar radiorabitə əlaqəsindən, dartı-endirmə yarımstansiyaları ilə uzaq məsafədən idarəetmə sistemlərindən geniş istifadə olunur. Metropoliten kompleks tikililərinin, qurğularının və avadanlıqlarının tərkibinə aşağıdakılar daxildir: yol və yol təsərrüfatı, tunellər, hərəkət tərkibi, avtomatika, telemexanika və rabitə qurğuları, elektrik təchizatı qurğuları, eskalator təsərrüfatı, su təchizatı, qızdırma sstemi, bərpaetmə qurğuları və yanğından mühafizə vasitələri.

Şəhər nəqliyyatının digər növləri ilə müqayisədə metropoliten daha yüksək sürətə malikdir. Burada qatarların orta sürəti 35-45 km/saat təşkil edir.