3. Bozor konstitutsiyasi normalari Bozor konstitutsiyasi – bozorda bitimlarni amalga oshirish va unda muvozanatga erishish
imkonini beruvchi xatti-harakatlarning o‘zaro shartlangan normalari yig‘indisini tashkil etadi.
Bozorlardagi barqaror muvozanat bozor normalaridan foydalanishning natijasi hisoblanadi
Bozor konstitutsiyasining asosida yotuvchi birinchi norma –
murakkab utilitarizm normasi
bo‘lib, u nafaqat individni o‘zining foydaliligini oshirishga yo‘naltirishni, balki uning olinadigan
foyda bilan o‘zining samarali faoliyati o‘rtasidagi aloqani anglab etishini nazarda tutadi.
Ya’ni, murakkab utilitarizm – individ tomonidan o‘z foydaliligining samarali faoliyat asosida
oshirilishidir.
Murakkab utilitarizm normasi individning ehtiyojlar darajasi va samarali faoliyati
o‘rtasidagi nomuvofiqlikni istisno etadi.
Ba‘zan, bunday nomuvofiqlik yuqori ishlab chiqarish
salohiyatiga va yuqori mehnat samaradorligiga ega bo‘lmagan mamlakat aholisi o‘rtasida yuqori
iste‘mol standartlarining tarqalishida yuzaga keladigan «nomuvofiq kutishlar inqiloblari» asosida
yotadi. Ushbu vaziyatda asosan ommaviy axborot vositalari orqali yuz beradigan yangi iste‘mol
standartini qabul qilish jamiyatda hukmronlik qiluvchi samarali faoliyat modeliga taalluqli
bo‘lmaydi.
Bundan tashqari, qulay sharoitlar mavjud bo‘lganida oddiy utilitarizm foydalilikni
oshirishni rentani qidirishga aylantirishni nazarda tutadi. Mukammal raqobat vaziyatidan har
qanday chetga chiqish, almashish (tariflar, kvotalar) uchun cheklovlar o‘rnatilishi oddiy
utilitarizm sa‘y-harakatlarini rentani qidirishga yoki, boshqacha aytganda, foydaga samarasiz
yo‘naltirilishga aylantiradi. Individning rentani ko‘paytirishga intilishini normativ cheklash
sifatida murakkab utilitarizm, ya‘ni individ tomonidan boshqalar ziyoniga emas, balki faqat o‘z
faoliyati hisobidan yutuqqa erishish mumkinligining tan olinishi muqobil variant hisoblanadi.
Agar utilitarizm normasi individning maqsadli funktsiyasini belgilasa,
