Guliston davlat universiteti "iqtisodiyot" kafedrasi institutsional iqtisodiyot

2. Shartnoma shakli 
Shartnoma standart shaklda, 
unda 
shartnomani 
bajarishning barcha detallari 
haqida 
to‘liq 
kelishib 
olingan. 
Shartnoma shakli «bitimga 
moslab» 
maxsus 
ishlab 
chiqiladi. Shartnoma to‘liq 
tafsir-lanmagan, 
balki 
tuzatishlar kiritish uchun 
imkoniyat qoldiradi. 
Shartnomaning 
asosiy 
qoidalari 
eksplitsit 
tarzda 
umuman 
tafsirlanmasligi 
mumkin. 
Shartnoma 
tomonlarning 
biri 
tomonidan o‘z harakatini nazorat 
qilish huquqining boshqa tomonga 
topshirilishiga olib keladi. 
3. Tomonlar o’rtasidagi munosabatlar 
Tomonlar 
to‘liq 
muxtoriyatni 
saqlab 
qolishadi. 
Tomonlar 
muxoriyatni 
saqlab qolishadi. 
Hukmronlik 
munosabatlari: 
faoliyatni nazorat qilish huquqini 
topshirish. 
4. Shartnoma tuziladigan davr 

---

22 
Qisqa muddatli. 
O‘rta va uzoq muddatli. 
Uzoq 
muddatli. 
Shartnomaning 
amal qilish davri haqida umuman 
kelishmaslik 
mumkin: 
u 
tomonlardan biri uchun nazorat 
qilish 
huquqidan 
mustaqil 
foydalanganga 
qaraganda 
uni 
topshirish foydaliroq ekan, amal 
qilaveradi.
5. Kutilmagan holatlarga moslashish usuli 
Shartnomani 
yangi 
shartlarda qayta tuzish 
Muzokaralar, 
pozitsiyalarning 
kelishish, 
«tomonlarning 
o‘zaro 
munosabatlari 
mobaynida 
to‘plangan barcha o‘zaro 
hamkorlik tajribasi» asosida 
o‘zaro voz kechishlar. 
Shartnoma tomonlaridan birining 
boshqa 
tomon 
qarorlariga 
bo‘ysunishi 
(X 
vazifalar 
yig‘indisidan 
x 
vazifaning 
bajarilishiga taalluqli). 
6. Shartnoma shartlarini bajarishga undovchi omillar 
Kuchli: 
tomonlarning 
mukofotlanishi shartnomada 
qayd 
etilgan 
muayyan 
vazifalarning 
bajarilishi 
bilan bog‘langan. 
O‘rtacha: «oqlash» 
doktorinasidan foydalanish 
tomonlarga majburiyatlarning 
bajarilishiga to‘siq sifatida 
kutilmagan holatlarni bahona 
qilish imkonini beradi. 
Kuchsiz: shartnoma tomonlaridan 
biri nazorat huquqini topshirganlik 
fakti uchun qat‘iy belgilangan 
mukofotni oladi. 
7. Shartnoma shartlarini bajarmaganlik uchun sanktsiya 
Shartnomaning o‘zida qayd 
etilgan huquqiy sanktsiyalar. 
Tomonlarning uzoq vaqtli 
o‘zaro hamkorlik qilishi 
davri mobaynida orttirilgan 
obro‘ning yo‘qotilishi. 
Ma‘muriy jazo, nazorat huquqini 
topshirganlik 
uchun 
kompensatsiyaning kam 
foydali 
shartlari 
8.Nizolar hal etiladigan instantsiya 
Sud 
Uchinchi tomon: arbitraj 
sud, hakamlar sudi. 
Nizolarni 
hal 
etish 
qandaydir 
uchinchi tomon jalb qilinmagan 
holda, hokimiyatdan foydalanish 
asosida amalga oshiriladi. 
9.
 
Nizolarni hal etish tartiboti samaradorligini cheklovchi omillar 
Sud tasarrufida 
bo‘lgan 
axborotning cheklanganligi. 
qonundan foydalanish narxi 
nolga teng emas. 
Hakamlar sudi yoki arbitraj 
sudining obro‘si. Uchinchi 
tomonga 
topshiriladigan 
vakolatlarning 
cheklanganligi 
(arbitraj 
bundan 
mustasno). 
Xufyonalik narxi noldan 
farq qiladi. 
Ma‘muriy 
nazoratni 
amalga 
oshirish xarajatlari. Har qanday 
nizo o‘zida tomonlarning nafaqat 
«ovoz berish», balki «chiqish», 
ya‘ni topshirilgan nazorat huquqini 
qaytarib olish huquqidan ham 
foydalanish 
imkoniyatini 
o‘zida 
mujassamlantiradi. 
10. Misollar 
Oldi-sotdi shartnomasi 
Franchayzing. Tabiiy 
monopoliyalarning tartibga 
solinishi. Transport, energetika 
va xomashyo kompaniyalari 
o‘rtasidagi uzoq muddatli 
shartnomalar. 
Ish beruvchi va yollanma xodim 
o‘rtasidagi 
shartnoma. 
Firma 
ichidagi munosabatlarning butun 
majmui.

---

23 
O‘zbekistonda xo‘jalik shartnomalarini tuzish, bajarish, o‘zgartirish yoki bekor 
qilishning huquqiy asoslari ―Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatining shartnoma-
huquqiy 
asoslari 
to‘g‘risida‖gi Qonun bilan tartibga solinadi. O‘zbekiston 
Respublikaida amalda bo‘lgan xo‘jalik shartnomalarining turlari 8.2-rasmda keltirilgan.