Guliston davlat universiteti "iqtisodiyot" kafedrasi institutsional iqtisodiyot

2. Sotish to’g’risidagi shartnoma va yollash to’g’risidagi shartnoma 
Qaysi institutsional doiralar insonlarning «tabiiy» («tabiat» bilan shartlangan) xatar va 
noaniqliklarga bo‘lgan munosabatlarining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda 
shartnomalar tuzish imkonini beradi? Ushbu institutsional doiralar bitim tomonlaridan biriga 
o‘zaro hamkorlik natijalariga «tabiiy omillar» ta‘siridan qat‘i nazar kafolatlangan daromad olish 
huquqini qo‘lga kiritib, xatardan voz kechish imkoniyatini beruvchi yollash to‘g‘risidagi 
shartnomada belgilanadi. Biroq bunda shartnomaning xatarga qarshi bo‘lgan tomoni vaziyat 
qulay tus olgan hollarda katta daromad olish uchun e‘tirozlardan voz kechadi. 
«Yollash to‘g‘risidagi shartnoma» atamasi yollanma xodim va ish beruvchining o‘zaro 
hamkorligi modelidan kelib chiqib, unda shu narsa nazarda tutiladiki, yollanma xodim – xatarga 
qarshi, ish beruvchi esa xatarga nisbatan betaraf. Bozor kon‘yunkturasi va yollanma xodim 
ishlab chiqaradigan mahsulotga bo‘lgan talab qanday bo‘lishidan qat‘i nazar, u mehnati uchun 
«Munosabatli» 
odam
Homo economicus
8.1-расм. Шартномавий мажбурият доираси 

---

20 
qat‘iy belgilangan mukofotni oladi. Bunda shartnomaning o‘zida qaysi harakatlarni amalga 
oshirganlik uchun yollanma xodim mukofot olishi aniq ko‘rsatilmaydi, harakatlar xususiyati 
«tabiiy» omillar bilan shartlangan u yoki bu vaziyat sodir bo‘lishidan kelib chiqadi. Amalda 
yollash to‘g‘risidagi shartnoma faqat yollanma xodimning ish beruvchining qarorlariga 
bo‘ysunishi zarurligini qayd etadi. 
Endi yuqorida aytilganlarni qat‘iyroq shaklda namoyon etamiz. Shartnoma tuzish 
pallasida uning amalga oshirilishiga shartnoma ishtirokchilarining nazorati ostida bo‘lmagan 
e
i
 
voqealar ta‘sir ko‘rsatishi ma‘lum, deylik. Shu bilan birga ushbu 
r
i
voqealarning sodir bo‘lishi 
ehtimoli ham ma‘lum. U holda yollash to‘g‘risidagi shartnomani tuzishda ish beruvchi 
tomonidan yollanma xodim shartnomaning amalga oshirilishi pallasida qanday 
e
i
voqea sodir 
bo‘lishiga qarab bajarishi uchun 
x
i
vazifani tanlash tartibi tafsirlanadi. Yollash to‘g‘risidagi 
shartnomada butun 
X 
vazifalar yig‘indisi haqida kelishib olinadi, shulardan ish beruvchi, bunda 
o‘zining foydalilik funktsiyasini maksimallashtirgan holda 
x
i
ni tanlashi mumkin. Ya‘ni yollash 
to‘g‘risidagi shartnoma deb 
X
vazifalar yig‘indisining unda funktsiyaning maksimal qiymati
EU[p
l
x
l
(e
l
) + p
2
x
2
(e
2
) + . . . + p
k
x
k
(e
k
)], 
bu erda x
l
, . . . , x
k 
є X bo‘lgan tafsirsiga aytiladi, bu erda EU – ish beruvchining 
kutilayotgan foydaliligi. Yollash to‘g‘risidagi shartnomaga 
sotish to’g’risidagi shartnoma
muqobil hisoblanib, unda ehtimoliy vazifalarning yig‘indisi emas, balki bajarish uchun qabul 
qilinadigan va e
i
voqealar sodir bo‘lishining ma‘lum ehtimolligi asosida belgilangan muayyan 
vazifalar haqida kelishib olinadi. Shunday qilib, sotish to‘g‘risidagi shartnoma quyidagi 
funktsiyaning qiymati maksimal bo‘ladigan (shartnomaning amal qilish muddati mobaynida) 
kelgusi
davrlarda bajarish uchun qabul qilinadigan vazifalarni belgilab beradi: