Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi

2. Oilaning reproduktiv vazifasi.
Har qanday zamon va makonda ham oila, 
eng avvalo, avlodlar davomiyligini ta’minlash, naslni saqlash sanaladi. Dastlab 

---

73 
tayanch tushuncha (“reproduktivlik”)ning lug’aviy ma’nosini anglab olish oilaning 
reproduktivlik vazifasi mohiyatini to’laqonli tushunish imkoniyatini yaratadi.
Elektron manbalardan birida talqin etilishicha, “reproduktivlik” (lot. “fertillik” 
(“fertilis”) – nasl qoldirish) tushunchasi “voyaga etgan organizmning nasl qoldirish 
layoqatiga egaligi”
58
ma’nosini anglatishga xizmat qiladi. Biologiya, tibbiyot kabi 
sohalarda “reproduktivlik” tushunchasining antonimi sifatida “bepushtlik” atamasi 
ishlatiladi. Yuqorida ko’rsatilgan elektron manbada qayd etilishicha, voyaga etgan 
organizm sifatida odam yoki hayvonning nasl qoldirish layoqatiga ega bo’lmasligi 
“bepushtlik”, niholning ma’lum yildan so’ng, etarli darajada rivojlanganidan keyin 
ham hosil bera olmasligi “sterillik” (lot. “sterilis” – ko’paya olmaslik) deb 
yuritiladi. “Salomatlik. Ommabop-meditsina entsiklopediyasi”
59
esa “bepushtlik” 
tushunchasi lug’aviy nuqtai nazardan “voyaga etgan organizmning nasl qoldirishga 
ojizligi”ni ifodalovchi ma’noni anglatishiga urg’u berib o’tiladi.
Ko’pgina xalqlar, shu jumladan, o’zbek xalqida oilani barpo etishdan ko’zlangan 
asosiy maqsad – sulolaning davomiyligini ta’minlash, nasl qoldirish hisoblanadi. 
Sulolaning davomiyligini ta’minlash, nasl qoldirish nafaqat shaxsiy, shu bilan 
birga ijtimoiy ahamiyatga ega masala sanaladi. Farzand ko’rish (nasl qoldirish) ota 
hamda onaning shaxsiy xarakterga ega xohish-istaklariga ko’ra amalga oshirilsa-
da, biroq, bu jarayon jamiyat taraqqiyotini ta’minlovchi ishlab chiqarish kuchining 
shakllanishi nuqtai nazaridan ijtimoiy mohiyat kasb etadi. Shu sababli insoniyat 
tarixiy taraqqiyotining deyarli barcha davrlarida avlodlar davomiyligini ta’minlash 
kun tartibidagi muhim masalalardan biri bo’lib kelgan.
Mustaqillik yillarida O’zbekistonda ham yoshlarda reproduktiv salomatlikni 
shakllantirishga davlat miqyosida alohida e’tibor qaratildi. Buning isboti 
“Barkamol avlod yili” Davlat dasturi hamda unda ifodalangan g’oyalarda o’zining 
yaqqol ifodasini topgan. Ushbu dasturda “reproduktiv salomatlikni saqlash va 
sog’lom oilani shakllantirish muammolari bo’yicha yoshlar va yosh oilalar orasida 
tushuntirish ishlari olib borish”
60
dolzarb ijtimoiy vazifalardan biri ekanligi alohida 
ta’kidlangan.
Mazkur masala G’arb mamlakatlarida nikoh va oilaga g’ayriaxloqiy qarashlar 
qaror topib, ularning muqaddasligiga putur etayotgan, bir jinsli nikoh tobora keng 
targ’ib etilayotgan, qolaversa, erkak va ayollarning bepushtligiga sabab bo’luvchi 
omillar (jinsiy organlardagi turli salbiy o’zgarishlar, jinsiy a’zolarning tug’ma 
nuqsoni (kriptorxizm), shikastlanishi (orxit, epididimit), yallig’lanishi, endokrin 
tizimi faoliyatining o’zgarishi, irsiy kasalliklar (m: Shereshevskiy, Terner, Daun va b. 
kasalliklar), Internet sahifalari va ayrim telekanallarda pornografik suratlar, 
sahnalarning namoyish etilayotganligi, aksariyat yoshlarning real va vizual hayotni 
ajrata olmayotganliklari, yigit va qizlarning jinsiy jihatdan to’g’ri, etarlicha 
rivojlanmayotganliklari va h.k.) sonining ortib borayotgan mavjud sharoitda, 
ayniqsa, o’ziga xos dolzarblik kasb etmoqda.
58
Репродуктивность // Wikipediya. 
59
Саломатлик. Оммабоп медициина энциклопедияси. – Тошкент: Ўзбек энциклопедияси Бош редакцияси. – 
1985. – 41-бет 
60
“Баркамол авлод йили” Давлат дастури. – Тошкент: “Ўзбекистон”, 2010. – 21-бет. 

---

74 
Farzandning benuqson va sog’lom dunyoga kelishida onalarning roli beqiyos. 
Biroq, so’nggi yillarda ayollarda ham bepushtlik holatlari tobora ko’proq 
kuzatilmoqda. Ayollarda namoyon bo’ladigan bepushtlik bachadon va ortiqlar 
(tuxumdon va naylar)ning yallig’lanish kasalliklari (adneksit), so’zak, jinsiy 
organlar sili, ichki sekretsiya bezlari (tuxumdon, qalqonsimon bez, bo’yrak usti 
bezi va boshqalar) faoliyatining buzilishi, balog’atga etish davrida yuqumli 
(infektsion) kasalliklar bilan og’rish natijasida markaziy asab tizimida ro’y bergan 
o’zgarishlar, jinsiy organlarning etilmay qolishi (infantilizm) bilan bog’liq
61
.
So’nggi yillarda maxsus adabiyotlar, shuningdek, ommaviy axborot vositalarida 
ham “reproduktivlik” yoki boshqacha aytganda, “reproduktiv salomatlik” 
tushunchalari ko’p qo’llanilmoqda. Yana bir elektron manbada “reproduktiv 
salomatlik” tushunchasiga shunday ta’rif berilgan: “insonning reproduktiv tizimi 
shakllanishi va o’z faoliyatini to’la bajara olishini ta’minlaydigan barcha hayotiy 
jarayonlarda jismoniy, aqliy va ijtimoiy jihatdan kamolga etganlik holati”
62
. 
Demak, reproduktivlik insonga xos reproduktiv tizim faoliyatining benuqson 
ishlashi asosida uning bevosita sog’lom farzand ko’ra olishidir. Shunga ko’ra har 
bir shaxsning reproduktiv salomatlikka egaligini quyidagi belgilar asosida 
baholash mumkin: 1) shaxs reproduktiv tizimining salbiy asoratlarsiz, benuqson 
shakllanishi; 2) reproduktiv tizimning o’z fiziologik vazifasining benuqson bajara 
olishi; 3) reproduktiv tizim faoliyati jarayonida shaxsning o’zini ma’naviy-
axloqiy, jismoniy, fiziologik, aqliy va ijtimoiy jihatdan kamolga etganligini his qila 
olishi. 
Shunga ko’ra “shaxsning reproduktiv salomatligi uning oilaviy hayotga 
ma’naviy-axloqiy, jismoniy, aqliy va ijtimoiy tayyorligi, er-xotin o’rtasidagi 
jismoniy yaqinlikning har ikki tomon uchun ham ijobiy xarakter kasb etishiga 
erishishi, farzand ko’rish xohishining qondirilishi va, eng muhimi, sog’lom farzand 
ko’ra olishi uchun xizmat qiladi” (N.Ashurova). 
Bugungi kunda har bir oilada ta’lim muassasalari, ommaviy axborot vositalari 
hamda ijtimoiy institutlari bilan hamkorlikda yoshlarning reproduktiv salomatlikka 
ega bo’lishlarini ta’minlash yo’lida amaliy ishlarni olib borish maqsadga 
muvofiqdir. Ijtimoiy hamkorlik asosida yoshlarni nikoh va oilaviy hayotga: 
-