Guliston davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

4. Tajriba usuli. «Eksperiment» va «Tajriba» tushunchalarini chalkashtirmaslik lozim. Eksperemental ishlar aniq xisobga olinadigan sharoitlarda o’tkaziladi, uning natijasida aniq bir nazariy xollar olinadi. SHuning uchun eksperent natijasida aniq maksadlar amalga oshiriladi. Tajriba ishlari yordamida yoki ishlab chiqarilgan usullar o’quv jarayoniga qanday ijobiy ta’sir qilgani aniqlanadi. Qisqa qilib aytganda pedagogik eksperiment natijasida olingan nazariy xolatlarni amalda qo’llash mumkinligini aniqlashga yordam beradi. Buning uchun o’qitish eksperimental va asosiy sinflarda bir vaqtning o’zida olib boriladi.
tajriba ishlari eksperimental tadqiqotlar asosida yaratilgan metodik tizimlarni samaradorligini tekshirish vositasidir.
5. Geografik taqqoslash usuli. Geografik taqqoslash usuliga ko’ra tadqiqot ishi tabiiy geografik, iqtisodiy geografik, metodik yo’nalishlarda olib boriladi. Geografiya ta’limir metodikasidan ilmiy tadqiqot ishi olib borilganda taqqoslash usuli yordamida fandagi va maktab geografiyasidagi bilimlar tizimi, o’qitish jarayonida qo’llaniladigan metodlar, o’quv vositalari, baholash usullari, dars turlari tanqidiy nuqtai nazardan taxlil qilinadi. Bu esa tatqiq qilinayotgan muammoni umumiy va o’ziga xos xususiyatlarini ochib berishga imkon beradi.
Tabiiy geografik tadqiqotlarda mazkur usul qadimdan qo’llab kelinadi. Hozirgi davrda ham mazkur usul geografik tadqiqotlar olib borishning asosiy usuli hisoblanadi. Qiyosiy-tavsif usuli turli hududlarni relefini, iqlimini, ichki suvlarini, o’simligi, tuproq, hayvonot dunyosi, tabiat zonalari va landshaftlarni o’rganishda keng qo’llaniladi. Mazkur usuldan ayniqsa mamlakatshunoslikdan olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarida ko’proq foydalaniladi.
Iqtisodiy geografik tadqiqotlarda taqqoslash usuli quyidagi yo’nalishlar bo’yicha olib borish maqsadga muvofiq:
A) tarmoqlar bo’yicha
B) rayonlar bo’yicha
V) korxona, firma, fermer xo’jaliklarning xo’jalik
faoliyati
O’rganilayotgan mavzu tarmoqlar bo’yicha tahlil etilganda, ma’lum soha yoki tizimning biror tarkibini tadqiq etishga urg’u beriladi. Masalan, sanoat tarmog’i yoki uning tarkibiy qismlari (mashinasozlik, energetika, qurilish materiallari, ishlab chiqarish va boshq.), qishloq xo’jaligi yoki uning tarkibiy qismlari, (dehqonchilik, chorvachilik)ga urg’u beriladi.
Rayonlar bo’yicha o’rganishda esa, ma’lum tabiiy yoki iqtisodiy geografik o’ringa ahamiyat beriladi. Masalan, Surxondaryo viloyatining Termiz, Angor, Muzrabot tumanlarini Amudaryo bo’yi rayonlari deb olsak, Amudaryo bo’yida bu rayonlarning joylashganligi tabiiy geografik o’rni sifatida qaralsa, xo’jalik iste’moli uchun suvni aynan Amudaryodan olinishiga ko’ra, iqtisodiy geografik o’rni ham o’xshashligini ko’rish mumkin.
Agar biror xo’jalik o’rganish ob’ekti sifatida olinsa, xo’jalikning boshqaruv tizimi yoki xo’jalik yuritishni tashkil etishdagi yutuqlar yoki kamchiliklarni o’rganish imkoniyati yuzaga keladi. Ma’lumki, bu yutuqlarni targ’ib qilish yoki kamchiliklarni bartaraf etish iqtisodiyotdagi samarali o’zgarishlarni hosil qiladi. Masalan, Surxondaryo viloyatining Muzrabot tumanidagi yashash maydonlarini olib qaraylik, ular joylashuviga ko’ra daryo qirg’og’ida joylashgan. Suv Amudaryodan olinadi va oqova ham Amudaryoga quyiladi. Agar sholi maydonlari egallagan hududda baliqchilik xo’jaligi tashkil qilinsa, ishlab chiqarish bir necha 10 hissaga oshishi mumkin.
Agar biror xo’jalik o’rganish ob’ekti sifatida olinsa, xo’jalikning boshqaruv tizimi yoki xo’jalik yuritishni tashkil etishdagi yutuqlar yoki kamchiliklarni o’rganish imkoniyati yuzaga keladi. Ma’lumki, bu yutuqlarni targ’ib qilish yoki kamchiliklarni bartaraf etish iqtisodiyotdagi samarali o’zgarishlarni hosil qiladi. Masalan, Surxondaryo viloyatidagi sholi maydonlarini olib qaraylik, ular joylashuviga ko’ra daryo qirg’og’ida bo’lib, suv Amudaryodan olinadi va oqova ham Amudaryoga quyiladi. Agar, sholi maydonlari egallagan hududda baliqchilik xo’jaligi tashkil qilinsa, ishlab chiqarish mahsuldorligi bir necha 10 hissaga oshishi mumkin, hatto, O’zbekiston uchun Mo’ynoqdagi yo’qolib ketgan xo’jalikni qayta tiklash imkonini beradi.