Gulruh Baxodir qizi Vafoeva Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti talabasi annotatsiya

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-108-113
Academic Research, Uzbekistan 111 www.ares.uz 
darajasida 
egallaydigan 
darajada 
bilimni 
egallab 
oldim. 
Aristotelning 
“Metafizika”sini “qirq bir marta qayta o‟qidim”. U menga hatto yod bo‟lib ham 
qoldi. Lekin shunday bo‟lishiga qaramay, men uni va uning maqsadlarini tushuna 
olmasdim”, - deb yozadi u tarjimai holida. Ibn Sino bu muammoni Farobiyning 
Aristotel “Metazifika”siga yozgan sharhini o‟qib hal qiladi. 
IX-XII asrlar ma‟naviyati va ma‟rifati rivojida XI asrning ko‟zga ko‟ringan 
shoiri Yusuf Xos Hojib ham katta o‟rin tutadi. Yusuf Xos Hojib o‟zining yagona 
dostoni bo‟lmish “Qutadg‟u bilig” bilan mashhurdir. Bu asar 1069 yilda yozilgan 
bo‟lib, uni shoir Qashg‟ar hokimi Sulaymon Asrlon qoraxonga bag‟ishlagan. Shu 
asari uchun unga Xos Hojib, ya‟ni buyuk xonning maxsus maslahatchisi unvoni 
berilgan. 
Doston qahramonlari – hokim Kuntug’di adolat ramzi, vazir Oyto’ldi baxt 
ramzi sifatida, vazirning o’g’li O’gdulmish aql ramzi sifatida tasvirlanadi. 
Mutafakkir inson faqat jamiyatda, boshqa kishilar bilan muloqotda va foydali 
mehnatda chinakam kamolotga etadi, degan g‟oyani ilgari suradi. Insonga foyda 
keltirmaydigan inson – o‟likdir, deb ta‟kidlaydi. Jamiyatda mehnat ahli – dehqonlar, 
chorvadorlar, hunarmandlar hal qiluvchi rol o‟ynaydi, deb uqtiradi. 
Shuning uchun, 
Yusuf Xos Hojib hokimga adolatli bo’lish, o’zboshimchalik va qonunsizlikka yo’l 
qo’ymaslikni maslahat beradi. 
Yusuf Xos Hojib ilm va ma‟rifatni jamiyatning taraqqiyotiga, gullab-
yashnashiga olib keluvchi kuch deb bilib, ularni egallashgan da‟vat etadi. U kishini 
zulmat ichidagi uyga, bilimni esa ana shu uyni nurafshon etuvchi mash‟alga 
o‟xshatadi. Shoir kishilarni so‟zlaganda o‟ylab gapirishga chaqiradi. So‟zingga 
ehtiyot bo‟l, boshing ketmasin, tilingga ehtiyoj bo‟l, tishing sinmasin. Ma‟nodor so‟z 
donolik alomati, bema‟ni so‟z mahmadanagarchilik axmoqlik alomatidir. Shu bois 
odam ko‟proq quloq solib, kam gapirishi kerak deb aytadi.Yusuf Xos Xojib 
shuningdek, insonning tashqi qiyofasi uning ichki ma‟naviy dunyosiga mos 
bo‟lishiga katta ahamiyat beradi. Mutafakkir yolg‟onchi, munofiq kishilar jamiyat 
uchun zararli, bunday kishilardan uzoq bo‟lish kerak deydi.
Muhammad Tarag„ay Ulug„bek (1394-1439) о„zidan ulkan ilmiy va madaniy 
meros qoldirdi, “Ziji jadidi Kо„ragoniy” (“Yangi Kо„ragon astronomik jadvallari”) – 
“Ulug„bek ziji” buyuk olimning dunyoga mashhur asari. Ulug„bek Samarqandda 
observatoriya va madrasa qurdi, о„z akademiyasini tashkil qildi. О„z shogirdlari bilan 
mingdan ortiq yulduzni о„rganib, rо„yxati – “yulduzli osmon xaritasi”ni tuzdi. 
Ulug„bek akademiyasida olimlar faqat astronomiya bо„yicha emas, balki matematika, 
falsafa, tarix va boshqa fanlarga oid tadqiqotlar ham olib borishgan. Ulug„bek 
akademiyasida ishlagan atoqli astronom Ali Qushchi (Mavlono Aloviddin Ali ibn 

---