GÜnahşÜnasliq müƏLLİF: MÖHSİn qəRAƏTİ

QUR’ANDAN NÜMUNəLəR

Qur’anda iki varlı şəxsin əhvalatı gəlibdir. Onlardan biri Süleyman peyğəmbər, digəri isə Qarun adlı bir şəxsdir. Süleyman peyğəmbər mal-dövlətini Allah tərəfindən göndərilən ruzi bilib, onu Allahın razılığına çatmaq üçün vasitə hesab edirdi. Qarun isə mal-dövlətini yalnız yeyib-içmək vasitəsi bilirdi. Süleyman peyğəmbər öz var-dövləti haqqında belə deyir:
هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لَيَبْلُوَنِي ءَاَشْكُرُ اَمْ اَكْفُرُ

«Rəbbimin mənə bağışladığı paydır. O məni imtahana çəkir, görsün Ona şükr edirəm, yoxsa nankorluq». («Nəml» 40) Süleyman Peyğəmbər (s) özünün bütün var-dövlətini Allah tərəfindən olan pay bilib özünü Allah dərgahında yoxsul hesab edir.

Amma daha bir varlı şəxs, yə’ni Qarun özünə çoxlu var-dövlət yığıb. Musa peyğəmbər Allahın əmri ilə ondan malının zəkatını istəyəndə, Musa peyğəmbərə cəsarətlə deyir:

اِنَّما اُوتِيتُهُ عَلى عِلْم عِنْدِي

«Bunları mən öz elmimlə qazanmışam» («Qəsəs», 78)

Yə’ni mən öz biliyimlə bu var-dövləti qazanmışam və heç kimin onda haqqı yoxdur.

«Qəsəs» surəsinin 81-ci ayəsində Allahın ona qəzəb etməsini oxuyuruq:
فَخَسَفْنا بِهِ وَبِدْارِهِ الاَْرْضَ فَما كانَ لَهُ مِنْ فِئَة يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللهِ وَما كانَ مِنَ الْمُنْتَصِرِينَ

«Qarunu qəsriylə bərabər torpağa çəkdik. Allahın əzabı qarşısında ona kömək edən heç bir dəstə yox idi. O özü də özünə kömək edə bilmədi».

QUR’ANDA «İTRAF» Və «MÜTRəF» KəLMəLəRİ

Qur’anda «itraf» və «mütrəf» kəlmələri 8 dəfə təkrar olunmuşdur: «Mütrəf» sözü «tərfə» sözündən tutulub. «Tərfə» sözünün mə’nası ne’mət artıqlığıdır. Mütrəf isə ne’mət çoxluğundan məst olub Allaha asi olan şəxsə deyilir.

«Səbə’» surəsinin 34-cü ayəsində oxuyuruq:

وَما اَرْسَلْنا فِي قَرْيَة مِنْ نَذير اِلاّ قالَ مُتْرَفُوها اِنّا بِما اُرْسِلْتُمْ بِهِ كافِرونَ

«Biz hansı bir şəhərə xəbərdarlıq eləyən elçi göndərmişiksə, oranın varlı olan başçıları «biz sizinlə göndərilən şeyləri danırıq» -demişlər.»

Qur’anda insanı bu cür məst edib günaha tərəf çəkən sərvət pislənib. Bu cür varlı şəxslərə isə şiddətli surətdə xəbərdarlıq edilib. «Qəsəs» surəsinin 58-ci ayəsində oxuyuruq:

وَكَمْ اَهْلَكْنا مِنْ قَرْيَة بَطِرَتْ مَعِشَتَها فَتِلْكَ مَساكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ اِلاّ قَلِيلاً

«Keçirdiyi güzərana naşükür olan neçə-neçə şəhəri yer üzündən yox elədik. Odur evləri! Onlardan sonra bu evlərdə az-az qalarlar».

«Təkasür» surəsinin birinci ayəsində oxuyuruq:

اَلْهاكُمُ التَّكاثُر

«(Mallarınızı, canlarınızı) çoxaltmaq işi sizləri qafil etdi».

İslam Peyğəmbəri (s) mal-dövlət toplamaq barədə buyurur:

التَّكاثُر (فِي) الاَْمْوالِ جَمْعُها مِنْ غَيْرِ حَقِّها وَمَنْعُها مِنْ حَقِّها، وَشَدُها فِي الاَْوْعِيَةِ

«Malını çoxaltmaq-sərvəti haram yoldan yığıb haqqını verməmək və sandıqlarda saxlamaq deməkdir».

YOXSULLUĞUN GÜNAHLA əLAQəSİ

Yoxsulluq günaha zəmin yaradan bir amildir. Hədislərdə bə’zi vaxtlar yoxsulluq bəyənilib, bə’zi vaxtlar isə pislənibdir. Pislənən yoxsulluq, iqtisadi cəhətdən yoxsul olmaqdır. Elə bir yoxsulluq ki, ya varlıların kasıblara müsəllət olmasından, ya da insanın özünün tənbəlliyindən irəli gəlir.

Yoxsul ehtiyac üzündən narkotik maddələrə qurşanmaq və oğurluq kimi günahlara çəkilə bilər. Atalar demişkən «Acın imanı olmaz». Deməli, cəmiyyətimizi günahdan təmizləmək istəsək, yoxsulluqla ciddi mübarizə aparmalıyıq.

Burada İmam Əlidən (ə) bir neçə hədisə diqqət yetirək.

1. İmam Əli (ə) buyurur:

اَلْفَقْرُ اَلْمَوْتُ الاْكْبَرُ

«Yoxsulluq böyük ölümdür».

2. O həzrət oğlu Məhəmməd Hənəfiyyəyə buyurur:

«Oğlum! Sənin yoxsul olmağından qorxuram. Ondan Allaha pənah apar! Çünki yoxsulluq, insanın dinini naqis, fikrini nigaran, camaatı ona və onu camaata bədbin edər».

3. Başqa bir hədisdə buyurur:

اَلْقَبْرُ خَيْرٌ مِنَ الْفَقْرِ

«Qəbrə getmək yoxsul olmaqdan yaxşıdır.»

İSLAM İQTİSADİYYATININ QANUNLARI

İslam iqtisadiyyatının bünövrəsini aşağıda qeyd olunan iki qanun təşkil edir:

1. İslam cəmiyyətində israfa yol verilməməlidir.

2. Müsəlmanlar yaşayan cəmiyyətdə yoxsul adam olmamalıdır.

Müsəlmanlar bu iki qanuna əməl etsələr, onların iqtisadi çətinliklərinin əksəriyyəti həll olunacaqdır. Lakin bu iki qanundan əlavə islam iqtisadiyyatında bə’zi cü’zi məsələlər də vardır ki, onların düzgün icrası bütün iqtisadi problemləri aradan qaldıracaqdır. Nəticədə cəmiyyət yoxsulluqdan yaranan günahlardan saflaşacaqdır. Bu məsələlər aşağıdakılardır:

1. İslam dinində var-dövlət və sərvət “Əmanət” hesab olunur.

2. Təbiətdən (su, hava, dəniz, meşə, dağ, səhra) istifadə etməkdə hamı bərabərdir.

3. Təkcə fiziki işin köməyi ilə deyil, həm də yüksək ixtisaslı kadrların və elmi axtarışların da güclü fəaliyyəti iqtisadi yoxsulluğu aradan qaldırar.

4. Xeyirxah iş görmək ibadət hesab olunur.

5. İslam dinində həm cəmiyyətin hüquqları qorunur, həm də fərdi hüquqlar (başqa qruplarda isə təkcə fərdi hüquqlara ehtiram qoyulur).

6. İslamda hər hansı iş görmək müqəddəs məqsədlər üçündür. Qazanılan mal-dövlət də bu müqəddəs hədəflə bağlı olmalıdır.

7. İslam dinində qazanc dalınca getmək izzət və şərəf dalınca getmək deməkdir. Bunu İmamlarımızın hədislərində də görmək olur. İnsanın izzət və şərəfli olması isə onun düşmən qarşısındakı müqavimətini artırır. Deməli, nəticə alırıq ki, yoxsulluq düşmənin nüfuz etməsinə yol açır. Əksinə halal sərvət düşmənin nüfuzunun qabağını alır.

8. Fəhlənin muzduna xəyanət etmək ən böyük günahlardan sayılır.

9. Bu dünya və onda olan var-dövlət insan üçün son məqsəd yox, haqqa qovuşmaq üçün vasitədir.

10. Müsəlman olan şəxs həm dünyasını, həm də axirətini tə’min etməlidir. Amma dünyanı buraxaraq təkcə axirətə yapışmaq və yaxud axirəti yaddan çıxarıb təkcə bu dünyanı fikirləşmək düz deyil.

11. Həm kişi, həm də qadın özlərinə münasib bir işdə işləməlidirlər. Mə’sum imamlardan biri buyurur:

طَلَبُ الْحَلالِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِم وَمُسْلِمَة

«Halal sərvət qazanmaq hər bir müsəlman kişiyə və qadına vacibdir».

12. İslamda dilənçilik qadağandır. İmamlardan birisi bir şəxsə buyurdu:
اِحْمَلْ عَلى رأسِكَ وَاسْتَغْنِ عَنِ النّاسِ

«Camaatın yükünü daşı, amma dilənçi olma».

13. İslamda yalançı və sün’i işlər qadağandır, (lazımsız dəllallar kimi).

14. Bütün din qabaqcılları işləyən adamlar olublar. Nuh peyğəmbər dülgər, Hud peyğəmbər tacir, İdris peyğəmbər dərzi və çoxları qoyunçuluq, əkinçilik və çobanlıqla məşğul idilər. Şüeyb peyğəmbərlə Musa peyğəmbərin əhvalatı bu baxımdan çox maraqlıdır:

Şüeyb Musaya dedi: Qızlarımın ikisindən birini sənə ərə vermək istəyirəm. Bu şərtlə ki, 8 il mənim üçün işləməlisən (çobanlıq etməlisən).

Sonra dedi:

وَما اُرِيدُ اَنْ اَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُني اِنْشاءَ اللهِ مِنَ الصّالِحِينَ

«Səni çətinə salmaq niyyətim yoxdur. İnşaallah, məni yaxşı adamlardan biri kimi tanıyarsan.»⁵²

15. İslamda əkinçilik və qoyunçuluq kimi işlərə xüsusi diqqət yetirilir. İmamlardan nəql olunan bə’zi hədislərdə oxuyuruq:

اِنَّكُمْ لَمَسْئولُونَ فِي الْبِقاعِ وَالْبَهائِم

«Sizdən (Qiyamət günü) əkin yerləri və heyvanlar haqqında soruşacaqlar».

16. Tənbəllik, iş dalınca getməmək və nəticədə öz yaşayış xərcini başqasının boynuna yıxmaq islamda ən böyük günahlardan biridir.

İslam Peyğəmbəri (s) buyurur:

مَلْعُون مَنْ اَلْقى كَلَّهُ عَلَى النّاسِ
«Allahın lə’nətinə gəlsin o şəxs ki, öz yaşayış xərcini ayrısının boynuna yıxır».⁵³

Peyğəmbərimizin (s) etdiyi dualardan biri də bu idi:

اَللَّهُمَّ بارِكْ لَنا فِي الْخُبْزِ وَلا تُفَرِّقْ بَيْنَنا وَبَيْنَهُ، فَلَوْلا الْخُبْز ما صَلَّيْنا وَلا صُمْنا وَلا اَدَّيْنا فَرائِضَ رَبّنا

«İlahi! Çörəyimizə bərəkət ver. Bizi heç vaxt çörəysiz qoyma. Əgər çörək olmasa namaz qılmarıq, oruc tutmarıq və vacib olan əməlləri yerinə yetirə bilmərik».⁵⁴

Əli ibni Həmzə deyir: Atam deyirdi ki, bir gün İmam Kazimi ayaqları tərləmiş halda işləyən gördüm. Ona yaxınlaşıb dedim: «Sənə qurban olum, bəs sənin səhabələrin haradadırlar» (ki səni işləməyə qoymasınlar).

O Həzrət buyurdu:

يا عَليُّ قَدْ عَمِلَ بِالْيَدِ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنّي فِي اَرْضِهِ وَمِنْ اَبِي

«Ey Əli! Məndən və mənim atamdan da böyük insanlar öz əkin yerlərində əlləri ilə işləyirdilər.

Dedim: Onlar kim idilər?

O həzrət buyurdu:
رَسُولُ اللهِ وَاَميرُ الْمُؤْمِنينَ وَآبائِي كُلُّهُمْ قَدْ عِمِلُوا بَاَيْدِيهِمْ وَهُوَ مِنْ عَمَل النِّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ وَالاْوْصِياء الصّالِحِينَ

«Onlar: İslam Peyğəmbəri (s), -İmam Əli və mənim bütün ata-babalarım. Onlar öz əlləri ilə işləyirdilər. Çünki bu cür işlər Peyğəmbərlərin və Allahın saleh bəndələrinin işləridir».⁵⁵