H. S. HÜMBƏtov, V. V. BƏŞİrov, V. R. Mohumayev yağli və efir yağLI

Botaniki  təsviri.  Günəbaxan  (Helianthus annus L.)  astra 
(Asteraceae) 
(mürəkkəbçiçəklilər  -  Compositae)  fəsiləsinin,  helian-
tus 
cinsinin birillik bitkisidir. Onu 2 sərbəst növə: mədəni günəbaxan 
–  Helianthus cultus
;  və  yabanı  günəbaxan  –  Helianthus ruderalis  
növ
lərinə  bölürlər.  Mədəni  günəbaxan  2  yarımnövə  ayrılır:  səpin 
günəbaxanı -H. a. sativus, bəzək günəbaxanı H. a. ornamentales.  
Günəbaxanın güclü şaxələnən mil kökü vardır. Mil kök, rüşeym 
kökcüyündən 2 dəfə sürətlə inkişaf edərək torpağın 2- 4 metr dərin-
liyinə, ətrafa isə 100-120 sm işləyir. Gövdələrinin hündürlüyü 0,7-
2,5 metr, hətta 3- 4 metrə çatan dik duran, üzəri tüklü içərisi özəklə 
doludur 
(r
əngli şəkil 1).
  
Yarpaqları uzun saplaqlı iri, oval, ürək formalı, iti nəhayətli və 
kənarları mişar kimidir. Gövdənin aşağı hissəsində 3-5 cüt yarpaqlar 
qarşı-qarşıya,  sonrakılar  isə  növbə  ilə  düzülürlər.  Bir  bitkidə  15-35 
yarpaq olur.  

12 
 
Çiçəyi səbətdir. Yağlıq formalarda onun diametri 10-20 sm, çırt-
lama formalarda isə 40 sm-dir. İkicinsli, çarpaz tozlanan bitkidir. Bir 
səbətdə  600-1200  çiçək  olur.  5  erkəkcik  və  1  dişicikdən  ibarətdir. 
Dişicik tez yetişir. Meyvəsi toxum hesab edilir və tum adlanır. Tumu 
uzunsov, pazşəkilli, 4 üzlü, sivri nəhayətli, ikiləpəlidir. 1000 ədədi-
nin kütləsi 35-75 qram, hətta 120 qrama çatan formaları  da vardır.  
Günəbaxanın inkişafı. Səpindən tam yetişməsinə qədər günə-
baxanın iikişafında aşağıdakı fazalar ayırd olunur: cücərmə, birinci 
cüt həqiqi yarpaqların əmələ gəlməsi, çiçək qrupunun - səbətciklə-
rin əmələ gəlməsi, çiçəkləmə və yetişmə. Səpindən cücərməyə qə-
dər 9-15, cücərtilərin çıxmasından  səbətciklərin əmələ gəlməsinin 
başlanmasına  qədər  30-40  gün,  səbətciklərin    əmələ  gəlməsindən 
çiçəkləmənin  başlanmasına  qədər  19-28  gün,  çiçəkləmənin  baş-
lanğıcından toxumların dolmağa başlamasına qədər 1 - 17 gün, to-
xumların dolmağa  başlamasından tam yetişməsinə qədər 21-30 gün 
çəkir. Müxtəlif sortlarda vegetasiya dövrunün ümumi uzunluğu 75-
140 
günə bərabərdir. 
Ontongenezdə  günəbaxan  oniki  əsas  orqanogenez  etapı  keçirir. 
I-II  etaplarda 
gövdələrin  buğumaraları  diferensiasiya  edir,  III-IV 
etaplarda 
böyümə  konusu  uzanır  və  seqmentlərə  bölünür,  V  etapda 
çiçək  çıxıntılarının  diferensiasiyası,  VI  etapda  çiçəklərdə  dişicik  və 
erkəkciklər  əmələ  gəlməsi  müşahidə  olunur,  IX  etapda bitki çiçək-
ləyir,  X  etapda  toxumlar  əmələ  gəlir,  XI  etapda  toxumlarda  qidalı 
maddələr toplanır, XII etapda toxumlar yetişir. 
Birinci  etaplarda 
günəbaxan  nisbətən  yavaş  böyüyür  və  alaq 
otları onu asanlıqla basır. Sonra tez böyüyür, səbətciklərin əmələ gəl-
məsindən  çiçəkləməyə  qədər  olan  dövrdə  maksimum  yüksəkliyə 
çatır.  Çiçəkləmə  dövründə  bitki  çox  yavaş  boy  atır,  çiçəkləmənin 
axırına doğru isə boyatma tamamilə kəsilir. Səbətciklərin əmələ gəl-
məsinin  başlanğıcına  doğru  günəbaxan  təxminən  15%  quru  maddə 
toplayır. Çiçəkləmənin başlanğıcına doğru quru maddələrin miqdarı 
50%-
ə çatır.  
Günəbaxan tumunun zirehliliyi. Günəbaxanın çox sortlarında 
tum qabığının sklerenxim qatının üst hüceyrələri, tərkibinin 76 %-ə 
qədərini  karbon  təşkil  edən  qara  fitomelan  maddəsi  ifraz  edir.  Bu 

13 
 
maddə  mantar  qatı  ilə  sklerenxim  arasında  zireh  qatı  adlanan  sərt 
təbəqə  əmələ  gətirir.  Zireh  qatı  çox  möhkəm  olduğu  üçün  tumun 
nüvəsini  ziyanvericilərdən  (xüsusilə  günəbaxan  güvəsindən)  müha-
fizə  edir.  Ancaq  çarpaz  tozlanma  nətiçəsində  zirehsiz  sortlar  əmələ 
gəlir. 
Səpin materialı yoxlanılaraq zirehsiz toxumların çıxdaş edilməsi 
alınacaq  məhsulun  ziyanvericilərdən  qorunmasının  əsas  tədbirlərin-
dən hesab edilir. 
Тoxumun  zirehliliyini  təyin  etmək  üçün  ən  asan  və  sadə  üsul-
lardan 
biri tum qabığının mikroskopik tədqiqidir. Тum qabığının en 
kəsiyinə mikroskopda baxıldıqda qabığın bütün hissələri aydın seçilir 
(şəkil  1).
 
Ən  xarici  və  nisbətən  nazik  qat  epidermis  (1)  adlanır. 
Epidermisin 
altında bir neçə 
cərgə  mantar  toxumaları  (2) 
onun 
da  altında  qalın,  sərt 
qara  rəngli  (əgər  vardırsa) 
zireh qatı (3), nəhayət bunun 
da altında sklerenxim hücey-
rələri  (4)  yerləşir.  Zirehsiz 
sortlarda mantarla skleren-
xim 
arasında  başqa  hissə 
olmur. 
Тum qabığı boz və boz-
zolaqlı  toxumlarda  zirehlili-
yi
n təyinində cızma və pört-
mə üsulu tətbiq edilir. Ancaq 
tünd və qara toxumların qa-
bığının  rəngi  zireh  qatının 
rəngi ilə eyni olduğu üçün kimyəvi üsul daha düz və dəqiq nəticə ve-
rir. 
Bioloji 
xüsusiyyətləri:  Тoxumları  nəmli  torpaqda  4-6 
0
C tem-
peraturda 
cücərti verməyə başlayır. Çərtmiş toxumu bu vəziyyətdə - 
10 
0
C temperatura dözür. 
Şəkil 1
 . 
Günəbaxan qabığının en kəsiyi    
(solda - 
zirehli, sağda – zirehsiz) 1 – 
epidermis hüceyrələri,  2- mantar 
toxuması, 3- zireh qatı, 
4- 
sklerenxim hüceyrələri   

14 
 
Тorpaq səthinə çıxmış cavan cücərtilər mənfi 8 
0
C temperaturda 
belə məhv olmur. Ona görə də günəbaxan ilk inkişaf dövründə aşağı 
temperatura dözümlü
dür və erkən yazda səpilməyə imkan verir. 
Günəbaxan işığa tələbkar bitkidir. Kölgəyə düşdükdə və tutqun 
havada boyatma və inkişafı ləngiyir. 
Çiçəkləmə  fazası  cücərtilər  fazasından  50-60  gün  keçmiş  baş-
layaraq, 20-
25 gün davam edir (ayrıca götürülmüş bir səbətçik 8-10 
günə  tam  çiçəkləyir).  Səbətciyin  maksimum  böyüməsi  çiçək  tökü-
ləndən sonra 8-10  gün müddətində başa çatır. Səbətciyin böyüməsi 
tam saralana kimi davam edir. Sort və hibriddən, yetişmə şəraitindən 
asılı  olaraq,  səbətciyin  yetişməsi  cücərtilər  torpaq  səthinə  çıxan 
gündən 70-120 gün sonra baş verir (toxumların yetişməsi mayalanma 
müddətindən  sonra  32-42  gün  ərzində  davam  edir).  Səbətciklər 
yığıldıqdan sonra toxumun fizioloji yetişmə dövrü başlayır. Bu dövr 
də  hava  şəraiti  və  əkilmiş  sortdan  asılı  olaraq,  10  gündən  50  günə 
qədər çəkir. Torpaqda toxumların sükut dövrü, anbarda saxlanan to-
xumlara nisbətən daha çox olur. 
Nəmliyə tələbatı müxtəlifdir. Günəbaxan nəmliyi torpağın dərin 
qatlarından belə ala bilir. Bitkinin gövdə və yarpaqlarının yaxşı tük-
cüklü ol
ması və eyni zamanda ağızcıqlarının transpirasiyaya uyğun-
luğu  günəbaxan  üçün  istiliyə  və  quraqlığa  davamlılıq  yaratmışdır 
(xü
susən bitkinin çiçəkləmə fazasına kimi olan dövrü üçün). Günə-
baxan  cücərtilərin  alınmasından  çiçəklənmə  dövrünə  qədər  suya  az 
tələbkardır. Çiçəkləmə və dən dolma dövründə günəbaxanın nəmliyə 
tələbatı çoxalır. Bu dövrdə nəmliyə tələbat vegetasiya ərzində ümumi 
tələbatın  75%-nı  təşkil  edir.  Günəbaxanın  ən  çox  (60%-ə  qədər) 
nəmlik  tələb  edən  dövrü:  -  səbətciyin  əmələ  gəlməsindən  çiçək-
ləmənin  sonuna  qədər  olan  dövrdür.  Bu  bitkinin  suya  qarşı  böhran 
dövrüdür.  Həmin  dövrə  qədər  və  bundan  sonrakı  fazalarda  suya 
tələbat  müvafiq  olaraq,  22,4  və  17,6%  təşkil  edir.  Həmin  dövrdə 
nəmliyin  çatışmaması,  səbətciyin  mərkəzində  boşdənlilik  yaradır. 
Ve
getasiya  müddətində  bir  bitki  200  kq  su  sərf  edir.  Тranspirasiya   
əmsalı 470-570-dir. 
Günəbaxan üçün əlverişli torpaqlar qara torpaqlardır (qumsal və 
gillicə). Şabalıdı və bataqlaşmış şəraitdə əhənginin miqdarı çox olan 

15 
 
torpaqlar günəbaxan üçün az əlverişlidir. Qranulometrik tərkibi yün-
gül olan münbit torpaqlarda günəbaxan yaxşı məhsul verir. Bataqlıq, 
qumlu və turş torpaqlardan başqa qalan torpaqlarda yüksək aqrotex-
ni
ka tətbiq etməklə günəbaxandan istənilən məhsul götürmək müm-
kündür. Qranulometr
ik  tərkibi  ağır  olan  və  güclü  şorlaşmış  torpaq-
larda  günəbaxan  becərmək  mümkün  deyil.  Torpağın  reaksiyası  pH 
6,0 - 6,8-
ə bərabər olmalıdır. 
Günəbaxan başqa bitkilərə nisbətən torpaqdakı qida maddələrini 
intensiv  dərəcədə  istifadə  etmək  qabiliyyətinə  malikdir.  Günəbaxan 
bəzi bitkilərə nisbətən bir ton dən üçün 2,0-2,5 dəfə artıq qida mad-
dələri  tələb  edir.  Günəbaxan  azot  elementini  əsasən  səbət  əmələ 
gəldikdən çiçəkləmənin sonuna qədər, fosforu çıxışlar alındıqdan çi-
çəklənməyə qədər, kaliumu isə səbətlərin əmələ  gəlməsindən dənin 
yetişməsinə qədər tələb edir.  
 
Toxum  tam  yetişdikdə  demək  olar  ki,  azot  və  fosforun  əsas 
hissəsi dəndə toplanır. Kalium elementinin 10%-i, dəndə qalan 90%-i 
isə bitkinin vegetativ orqanlarında toplanır.  
Günəbaxanı yüksək məhsulu təmin edən intensiv texnologiya ilə 
becərdikdə, bu bitkinin elmi əsaslandırılması, növbəli əkinlərdə yer-
ləşdirməyə  xüsusi  fikir  verilməlidir.  Bundan  başqa,  yüksək  məhsul 
üçün  ayrıca  götürülmüş  bir  təsərrüfatda  yetişmə  müddətinə  görə 
xəstəliklərə  davamlı  müxtəlif  sort  və  hibridlərin  istifadə  edilməsinə 
xüsusi fikir verilməlidir; məkanın nəmlik təminatına uyğun nəzərdə 
tutulmuş bitki sıxlığına nail olunmalıdır. 
Çiçəkləmənin  biologiyası.  Günəbaxan  tipik  çarpaz  tozlanan 
bitkidir.  Çarpaz  tozlanma  arılar  və  başqa  həşəratların  köməyi  ilə 
gedir, onlar bitkidən - bitkiyə uçuşaraq çiçəklərin ifraz etdiyi nektarı 
toplayırlar.  
Ayrı-ayrı bitkilərin çiçəkləməsinin uzunluğu təxminən
 
8-10 gün 
davam edir. Tozlanma 
və   mayalanma   şəraitinin pozulması  xüsu-
si
lə səbətciklərin ortasında dənlərin boş olmasına səbəb olur. Gübrə-
lənməmiş sahələrdə boş dənlərin miqdarı 35 %-ə çatır. Gübrə veril-
məsi  və  bitkilərin  suvarılması  dənlərin  boşluğunu  1-3 %-ə  qədər 
azal
dır.  Əlverişli  olmayan  yetişmə  şəraiti,  rütubət  və  qida  maddə-
lərinin çatmaması toxumların cılızlığına (yanmasına) səbəb olur ki, 

16 
 
bu  da 
onların  mütləq  çəkisinin  kəskin  surətdə  azması  ilə  özünü 
göstərir. 
Növbəli  əkində  yeri.  Günəbaxan  bitkisi  onun  becərildiyi  əsas 
bölgələrdə  cərgəarası  becərilən  növbəli  əkin  tarlalarında  payızlıq 
buğdalar və qarğıdalıdan sonra, alaqlardan təmiz tarlalarda isə arpa 
və  yazlıq  buğdadan  sonra  yetişdirilir.  Günəbaxan  üçün  ən  yaxşı 
sələflər payızlıq və yazlıq dənli taxıl  bitkiləri, dənlik və silosluq qar-
ğıdalıdır.  Çoxillik  otlar,  şəkər  çuğunduru  və  sudan  otu  (sorqo) 
torpağın 1,5-2,0 metr dərinliyindəki nəmlikdən istifadə etdiyinə görə 
onlardan sonra günəbaxan becərmək olmaz. Günəbaxanla eyni xəstə-
liklərə (sleretinoz, boz çürümə və s.) meylli noxud, soya, turp, lobya 
bitkilərindən  sonra  əkilməsi  tövsiyə  edilmir.  Xəstəlik  və  zərərveri-
cilərdən mühafizə məqsədilə günəbaxanı növbəli əkində öz yerinə 8-
10 ildən sonra qaytarmaq olar.  
Becərilmə texnologiyası. Becərmə texnologiyası torpaq becər-
mə işləri ilə başlayır. Тorpaq payızdan dondurma şumu texnologiyası 
ilə şumlanır. Dənli-taxıl bitkilərindən sonra əkildikdə kövşənlik 6-8 
sm dərinlikdə üzlənməli və sonra 30-32 sm dərinlikdə əsas şum edil-
məlidir.  Kökümsov  gövdəli  alaqlarla  alaqlanmış  sahələrdə  ikimər-
təbəli  kotancıqla  iki  dəfə  üzləmə  aparılır.  Birinci  üzləmə  6-7 sm, 
ikinci  üzləmə  isə  10-12  sm  dərinlikdə  aparılır.  Üzləmənin  aparıl-
masında  məqsəd  nəmlik  itkisinin  qarşısını  almaq  və  alaq  otlarının 
toxumlarını cücərdilərək məhv edilməsidir. Belə şumlamada köküm-
sov gövdəli (çayır, kalış və s.) alaqlar 70-80 % azalaraq, hər hektar-
dan  götürülən  məhsulun  miqdarı  1,5-2,5  sentner  artır.  Torpaq quru 
olarsa birinci üzləmədən sonra 600-700 m
3
 
həcmində aldadıcı suvar-
ma  aparılır.  Sonra  sahəyə  üzvi  və mineral  gübrə  verərək  27-30 sm 
dərinliyində şum aparılır.  
Günəbaxan  səpini  üçün  payızda  hazırlanmış  sahə  yazda  bir-iki 
dəfə malalanır. Yazda sahənin becərilməsində məqsəd torpaqda nəm-
lik ehtiyatını saxlamaq, cücərmiş alaqları məhv etmək, normal günə-
baxan cücərtiləri  almaq üçün əlverişli şərait yaratmaqdan ibarətdir. 
Bu
nun  üçün  sahə  malalanır  və  alaqlar  əmələ  gəldikdə  kultivasiya 
çəkilir. Birinci kultivasiya 10-12  sm  dərinlikdə,  sonrakılar  nisbətən 
az dərinlikdə aparılır. Səpin qabağı torpağın üzlənməsi və hamarlan-

17 
 
ması herbisidlərin bir bərabərdə verilməsinə (çilənməsinə), toxumla-
rın eyni dərinliyə basdırılmasına, yaxşı çıxışlar alınmasına və bitki-
lərin bərabər böyüməsinə imkan yaradır.  
Tarlada güclü alaqlanma olduqda prometrin 
və treflan herbisid-
lərinin qarışığından istifadə olunur. Aratdan sonra torpaq yetişən ki-
mi səpinqabağı becərmə, yəni kultivasiya və malalama aparılır.   
Sortları: Тoxumlarının iriliyinə, yağlılığına və qabıqlılıq dərə-
cəsinə görə günəbaxan sortları üç qrupa bölünür. Yağlıqların toxum-
ları xırdadır və qabıqlılıq dərəcəsi aşağıdır (22-36%), rüşeymi iridir, 
toxum  boşluğunu  yaxşı  doldurur.  Rüşeymində  yağın  miqdarı  53 
faiz
dən 63 faizə qədərdir ki, bu da toxum kütləsinin 40-56%-ni təşkil 
edir. 
Çırtlamaq üçün olanların toxumları iridir. Qabıqlılığı yüksəkdir 
(42-
56%),  rüşeym  toxum  boşluğunu  tam  doldurmur,  yağlılığı  lap 
azdır (20-35%). Çırtlanan sortların bitkisi adətən iri olur. Ona görə 
bunlar silos üçün istifadə edilir. Aralıq (qarışıq) sortlar toxumun öl-
çü
lərinə və digər nişanələrinə görə yuxarıdakı iki sort qrupuna görə 
aralıq vəziyyətindədir. 
Azərbaycanda  (2013)  Qiqant  -549,  VNİİMK-  8883  və  Kazio 
(Fransa) sortları rayonlaşdırılmışdır.  
Nəhəng (Qiqant) – 549 sortu. Ümumittifaq Bitkiçilik İnstitutu-
nun  Kuban  və  Maykop  təcrübə  stansiyaları  tərəfindən  Krasnodar 
diyarının yerli nümunəsindən fərdi seçmə üsulu ilə yetişdirilmişdir. 
Günəbaxanın  çırtlaq  qrupuna  daxildir.  Silos  üçün  ən  əlverişli 
sortdur. Gövdəsinin hündürlüyü 2-4 metrə qədərdir. Yaxşı yarpaqla-
nandır.  Vegetasiya  müddəti  90-110  gündür.  Aran  rayonlarında  iyu-
nun  axırlarında,  alçaq-dağlıq  bölgələrdə  iyulun  ortalarında,  orta-
dağlıq  bölgələrdə  isə  avqustun  əvvəllərində  ən  yüksək  yaşıl  kütlə 
verir. Səbəti orta irilikdə, tumu iri, açıq-boz rəngli, zirehsizdir. Yaşıl 
kütlə  məhsulu  hər  hektardan  orta  hesabla  alçaq-dağlıq  (dağətəyi) 
bölgədə  150-330 sentner, orta-dağlıq  bölgədə  isə  250-300 sentner 
olur. 
Yüksək yaşıl kütlə məhsulu hər hektardan Alazan-Həftəran vadi-
sinin rütubətli hissəsində 900 sentnerə çatır.  

18 
 
Azərbaycanın  alçaq-dağlıq  və  orta-dağlıq  bölgələrində  silos 
məqsədilə 1946-cı ildə rayonlaşdırılmışdır. 
Armavir  -  3497  –  Ümumittifaq Elmi –
Tədqiqat  Yağlı  Bitkilər 
İnstititutunun  (VNİİMK)  Armavir  təcrübə  stansiyasında  VNİİMK 
1646 sortundan  çoxdəfəli seçmə yolu ilə alınmışdır. Hektardan 35,2 
s. dən verir. Yağlılığı 54,7% -dir. Hektardan 17,3 sentner yağ almaq 
mümkündür. Bitkinin boyu 180-
219 sm., vegetasiya müddəti 90-96 
gündür. Orta yetişən, quraqlığa, günəbaxan güvəsi və vertisilium so-
lux
masına davamlı sortdur. 
Armavir  –  9343. 
Ümumittifaq  Bitkiçilik  İnstitutunun  Armavir 
yağlı  bitkilər  istinad  məntəqəsində  təcrübə  stansiyasında  Armavir  - 
3497 sortundan  fərdi seçmə yolu ilə alınmışdır. Gövdəsi 130-175 sm 
hündürlüyündə, səbətin diametri 12-18 sm, azacıq qabarıqdır. Tumu 
uzun
sov pazşəkilli, orta irilikdədir. Tum qabığı tünd-boz rəngli, qa-
ram
tıl zolaqlıdır. 1000 ədəd tumunun kütləsi 57-76 qramdır. Tumun-
da 38-44%
, nüvəsində 60-63% yağ olur. Tezyetişən sortdur. 
Yerli çırtlama sortu. Gövdəsi 300-350 sm hündürlüyündə, yo-
ğun, tez oduncaqlaşan, səbətin diametri 30-32 sm, tumu olduqca iri 
20-
28 mm, boz rənglidir. Əsasən silos üçün becərilir. 
Yaxşılaşdırılmış ВНИИМК 1646 - Ümumittifaq Elmi –Tədqi-
qat  Yağlı  Bitkilər  İnstitutunun  (ВНИИМК)  Armavir  təcrübə  stan-
siya
sında Ukraynanın Mariopol şəhərində becərilən yerli sortdan tək-
ra
r  fərdi seçmə yolu ilə alınmışdır. Hektardan 34,8 s. dən verir. Yağ-
lılığı  53%  -dir.  Hektardan  16,6  s.  yağ  almaq  mümkündür.  Bitkinin 
boyu 175-
215  sm.,  vegetasiya  müddəti  90-94 gündür. Orta yetişən, 
quraq
lığa, günəbaxan odlucasına və vertisilium soluxmasına davamlı 
sortdur.                        
Yaxşılaşdırılmış  ВНИИМК 6540 - Ümumittifaq Elmi –Tədqi-
qat  Yağlı  Bitkilər  İnstitutunun  (ВНИИМК)  mərkəzi  bazasında 
ВНИИМК  1646  və  ВНИИМК  1813  sortlarının  sərbəst  tozlanma-
sından alınan bitkilərdən çoxdəfəli  fərdi seçmə yolu ilə alınmışdır. 
Hektardan 36,4 s. dən verir. Yağlılığı 54,1% -dir. Hektardan 17,7 s. 
yağ  almaq  mümkündür.  Bitkinin  boyu  175-210 sm., vegetasiya 
müddəti  90-95  gündür.  Orta  yetişən,  yüksək  məhsuldar,  quraqlığa, 
günəbaxan odlucasına və vertisilium soluxmasına davamlı sortdur.  

19 
 
Yaxşılaşdırılmış  ВНИИМК 8931 - Ümumittifaq Elmi -Tədqi-
qat Yağlı Bitkilər İnstitutunun (ВНИИМК) mərkəzi bazasında 5452 
№ - li sortla ВНИИМК 6540 sortlarının carpazlaşdırılmasından alı-
nan  hibridlərdən  fərdi  seçmə  yolu  ilə  alınmışdır.  Hektardan  35,5 s. 
dən  verir.  Yağlılığı  53,6%-dir.  Hektardan  17,1  s.  yağ  almaq  müm-
kündür. Bitkinin boyu 175-
210 sm., vegetasiya müddəti 90-95 gün-
dür. Orta yetişən, yüksək məhsuldar, quraqlığa, günəbaxan odlucası-
na və vertisilium soluxmasına davamlı sortdur. 
Yaxşılaşdırılmış  zelyonka  368  Elmi  -  Tədqiqat  Yağlı  Bitkilər 
İnstitutunun  (ВНИИМК)  Belqorod  təcrübə  stansiyasında  Zelyonka 
63 sortunun bir neç
ə müxtəlif mənşəli sortlarla istiqamətləndirilmiş 
s
ərbəst tozlanmasından alınan bitkilərdən  fərdi seçmə yolu ilə alın-
mışdır. Hektardan 28,2-34,5 sentner dən verir. Yağlılığı 51,8-54% -
dir. Hektardan 13,2 -  16,8  sentner 
yağ almaq mümkündür. Bitkinin  
boyu orta hesabla 170 sm., vegetasiya müdd
əti 90-105 gündür. Orta 
yetişən, günəbaxan güvəsinə  və  vertisilium  soluxmasına  davamlı 
sortdur. 
Kazio.  Kazio sortu Fransadan g
ətirilib. Azərbaycanda 2002-ci 
ild
ən  başlayaraq  rayonlaşdırılıb.  Bitkinin  hündürlüyü  153  sm,  1000 
ədəd dənin kütləsi 55,9 qr, xüsusi çəkisi  385  qr,  tumunda  yağın 
miqdarı 40,6%, zülalın miqdarı 19 %- dir. Bu sort orta tezyetişəndir. 
Vegetasiya müdd
əti 120 gündür. Xəstəliklərə qarşı orta davamlıdır. 
Alzan. 
Fransa seleksiyaçıları tərəfindən  yaradılmış ikixətli hib-
riddir. Hündürlüyü 160 - 172 sm, s
əbətinin diametri 17-18 sm olmaq-
la 
nazik,  yastı,  maili  (əyilən) deyildir.  Toxumunun  yağlılığı  46,0  -
52,0%  -  dir. B
ərabər hündürlükdə olan, müntəzəm çıxış verən, eyni 
vaxtda yetişən hibrid kimi yüksək texnoloji xüsusiyyətlərə malikdir. 
Yüks
ək məhsuldardır. 2004-2006-cı illərdə nümayiş tarlasında müsa-
biq
əli  sortsınağında  30,5  s/ha  toxum  məhsulu vermişdir.  Hektardan 
yağ çıxımı 4 ildə orta hesabla 14,1 sen. təşkil etmişdir. Hektarda 54-
59 min bitki saxlanılır. Vegetasiya müddəti 94-101 gündür. 
Bunlardan başqa günəbaxanın mayak, pervenes, yaxşılaşdırılmış 
qabaqcıl, proqres, yaxşılaşdırılmış smena, start, yubiley - 60, yaxşı-
laşdırılmış  ВНИИМК- 8883, vosxod, zarya, zenit, poçin, armavirli, 
nadyoj
nıy, salyut və s. sortları da vardır.  

20 
 
Gübr
ələmə.  Yüksək məhsul  əldə  etmək üçün mühüm aqro-
texniki t
ədbirlərdən biri də  üzvi və mineral gübrənin tətbiqidir. Güb-
r
ələmə  texnologiyasında  bir  hal  nəzərə  alınmalıdır  ki,  günəbaxan 
vegetasiya 
ərzində torpaqdan xeyli miqdar qida maddəsi tələb edir. 
Gün
əbaxan bitkisi 1 ton  əsas və  əlavə  məhsulla torpaqdan 70 kq 
azot, 27 kq fosfor v
ə 170 kq kalium elementi aparır. Bir sentner gü-
n
əbaxan toxumunda 6 kq azot, 2,6 kq fosfor və 18,6 kq kalium top-
lanmışdır ki, bu miqdar qida elementləri həmin çəkidə olan payızlıq 
buğdanın  2-3 sentnerinə  bəs edə  bilər.  Bunu  nəzərə  alaraq hektara 
15-20 ton peyin, 2-3 sentner superfosfat verilm
əlidir.  
Müxt
əlif qida maddələri, bitkinin müxtəlif  inkişaf  fazasında  az 
v
ə  çox istifadə  edilir. Səbət  əmələ  gəlmə  fazasından  çiçəkləmənin 
axırına qədər azota tələbat  ən çoxdur; azot toxumlarda  yağın  miq-
darını bir qədər azaldır, lakin toxum məhsulunu artırır. Fosfor cücər-
til
ər  əmələ  gələndən çiçəkləməyə  qədər daha çox istifadə  edilir. 
Gün
əbaxan bitkisi fosfor qidası ilə  yaxşı təmin olunduqda dənlərdə 
yağ faizi artır. Kalium isə səbətin formalaşmasından yetişmə dövrünə 
q
ədər daha çox istifadə olunur.  
Gün
əbaxanın gübrələmə sistemi belədir: payızda əsas şum altına 
v
ə səpinqabağı torpaqbeçərmə ilə yazda, səpinlə birlikdə cərgəyə və 
bir d
ə vegetasiya dövründə yemləmə kimi verilən gübrə. 
Əsas gübrələmə dondurma şumuna verilən gübrələrdir ki, başqa 
gübr
əvermə  texnologiyasından  səmərəlidir.  Səpinlə  birgə  toxumla 
veril
ən dənəvər superfosfat da yaxşı effektə malikdir.  
Payızda şum aparılarkən üzvi gübrələri T-150, K-701 traktorları-
na  qoşulan PRT-10, mineral gübrələrə  isə  MTZ-80-82 traktorlarına 
qoşulan 1RMQ-
 
4, RTT-  4,2, RUM-5, RUM-8 aqreqat
ları ilə verir-
l
ər. 
Torpağa verilən peyin onu qidalı maddələrlə zənginləşdirir, tor-
pa
ğın fiziki keyfiyyətini yaxşılaşdırır  və mikrobioloji prosesləri güc-
l
əndirir.  
Gübr
ələrdən istifadə edilməsi bitkilərin kök sisteminin və yerüs-
tü orqan
larının güclü inkişaf etməsinə şərait yaradır. 
 
Azot gübr
əsi bitkinin boyunu sürətləndirir, iri yarpaqlar, gövdə 
v
ə səbətlərin formalaşmasını təmin edir. Lakin, yüksək azot norması 

21 
 
toxumlarda zülalın toplanmasını artırır, yağlılığı  aşağı salır, və bitki-
y
ə qida elementləri bərabər daxil olmur.  
S
əpin  zamanı  cərgənin yan tərəflərinə  5-10 kq azot, 10-15 kq 
fosfor verdikd
ə  bitkilər  ilk  inkişaf  fazalarında    qida  elementləri ilə 
yaxşı  təmin  olunmuş  hesab  edilir.  Yemləmə  gübrələri üçüncü cüt 
yarpaqlar dövründ
ə (1-ci yemləmə), ikinci isə səbət əmələgəlmə fa-
za
sında  verilsə,  daha  yaxşıdır.  Belə  olduqda hər hektardan 2,9-3,9 
sentner m
əhsul artımı ilə təmin olunur. Birinci  kultivasiyada  yem-
l
əmə gübrəsi kimi hektara 30 kq azot və 30 kq fosfor cərgələrdən 12-
14 sm aralı, 10-12 sm dərinliyə verilməlidir. Qalan gübrə normaları 
ikinci v
ə üçüncü yemləmələrdə verilir. Məhsuldarlığı artırmaq üçün 
əsas şum altına hektara 1- 2 kq normada manqan sulfat mikrogübrəsi 
verilir. Eyni zamanda  bakterial gübr
ə fosforobakterinin verilməsi də 
müsb
ət nəticə verir.  
Gübr
ələrin tətbiqi təkcə mineral elementlərlə bitkilərin qidalan-
masını yox, həm də torpaq nəmliyindən məhsuldar istifadə olunma-
sını təmin edir və günəbaxanın ağ və qonur çürümə xəstəliyinə qarşı 
davamlılığını artırır.