H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi
B rk izolyasiyanın elektrik, mexaniki v istilik xass l ri
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _________________Milli Kitabxana__________________
- 4.1.3. Daxili izolyasiyanın istilik v n ml nm t sirind n köhn lm si. Elektrik-kimy vi de ilm
- 4.1.4. B rk izolyasiyanın «ya ama» prosesi
- 4.1.5. Ya -ka ız izolyasiyasında g rginlik paylanmasının hesabatları
|
4.1.2. B rk izolyasiyanın elektrik, mexaniki v istilik xass l ri Yüks k g rginlikli avadanlıqların daxili izolyasiaysı v onların hazırlandıqları materialların keyfiyy tin xüsusi t l batl r qoyulur. Bu zaman elektrik, istilik, mexaniki xass l r sas olmaqla dig r xüsusi t l bl r d göst rilir. M s l n, yüks k g rginlik qur ularında daxili izolyasiyanın elektrik möhk mliyinin h min aparatın xarici izolyasiyasının elektrik möhk mliyind n 1,5-1,6 d f böyük olması lazımdır. H r eyd n vv l, materiallar qısa müdd tli impuls g rginlikl rinin v uzun müdd tli kommutasiya v s naye tezlikli g rginlikl rin t sirl rin qar ı yüks k elektrik möhk mliyi göst rm lidirl r. Bunun üçün onların xüsusi kompleks xass l ri olmalıdır. Elektrik de ilm si halında yüks k de ilm sah g rginliyi h ddin malik olmalıdırlar. n a a ı dielektrik itki buca ının tangensin , qismi bo almaların t sirl rin qar ı davamlılı a malik olmalıdırlar. T rkibl rind qaz qabarcıqları olmamalı v ya onlar minimal h dd olmalıdır. Deyil nl r öd nilm dikd izolyasiyanın etibarlılı ı kifay t s viyy d olmaz. De ilm prosesind a a ı gös tricil r olması (E
), dielektrik itkil ri hesabına yaranan istilik, qismi bo almalar v ionla ma t sirl ri il yaranan elektrik- maqnit, elektrik-mexaniki, ualanma, akustika v s. kimi amill r izolyasiyanın «ya ama» prosesin güclü t sirl r göst rirl r. Materialların istilik xass l ri temperatur keçirm , istilik ötürm , istilik verm kimi mexanizml r il t yin edilir. Izolyasiyanın istilik köhn lm sin qar ı davamlılı ı t yin edil rk n, aktiv hiss l rin buraxıla bil n temperaturları v izolyasiyada temperatur dü gül rinin t yin olunması çox vacibdir. Istilik xass l ri bütövlükd avadanlı ın buraxıla bil n i çi rejiml rini t yin edir. Bu xass l r buraxıla bil n i çi c r yanları, artıq yükl nm c r yanlarını,
_________________Milli Kitabxana__________________ 146
materialların yanqına v partlayı a davamlılı ı, onlara gör aparılan mühafiz t dbirl rinin h cmini v usullarını aydınla dırma a imkan verir. Dielektrik materialların mexaniki möhk mliyin göst ril n yüks k t l batlar, yalnız izolyasiyanın istismar prosesin deyil, h m d onların istehsalı zamanı m ruz qaldıqları mexaniki emal rtl rin d aiddir. Mexaniki xass l r, t kc izolyasiya v konstruksiyanın mexaniki bütövlüyünü deyil, h m d izolyasiaynın elektrik möhk mliyini azaldan çatlar, laylara, suxurlara ayrılma v dig r kiçik defektl rin olmamasını t min edir. Dielektrik materiallarının texnolojiliyi v istehsalın avtomatla dırılması d vacib bir m s l dir. Bu t l batların öd nm si, materiallar v konstruksiyaların istehsal prosesl rind yüks k m hsuldarlı a yol açır. Daxili izolyasiyada istfad edil n materiallar ekoloji t mizlik t l batlarını da öd m lidir. Istismar zamanı materiallardan toksik madd l r ayrılmamalıdır, i müdd tini ba a vurmu material v konstruksiyalar is , t hlük siz olaraq traf mühit z r r verm d n m hv edil bilm lidir. N hay t, dielektrik materiallar defisit olmamalı iqtisadi c h td n s rf li qiym tl rd olmalıdırlar. Bir sıra hallarda materiallara yuxarıdakı ümumi xass l rl b rab r, i l dildiyi avadanlıqların öz l xüsussiy tl rin uy un olaraq lav t l batlar da qoyulur. M s l n, güc kondensatorları üçün materiallar böyük dielektrik nüfuzluluqlarına, yüks k g rginlik açarlarının qövssöndürücü kamerası trafındakı izolyasiya materialları, yüks k istilik v güclü elektrik qövsl rinin t sirl rin qar ı davamlılı a malik olmalıdırlar. Göst ril n t l batlar sas kateqoriyalara aiddirl r. Onların h r-hansı birinin n z rd n atılması yüks k g rginlik konstruksiyasının i qabiliy tini pozur, onları texniki-iqtisadi v ekoloji c h td n yararsız v ya s m r siz edir. Yüks k g rginlik avadanlı ının çox illik i l nm v istismar t crüb l ri göst rmi dir ki, daxili izolyasiyanın n uy un v optimal konstruksiyası onların t rkibind müxt lif materialların kombinasiyasının i l dildiyi variantlarıdır. Bel kombin edilmi materiallar müxt lif izolyasiya funksiyaları göst r r k biri-birini tamamlayırlar. Kombin edilmi izolyasiyanın sas üstünlükl ri il tanı olaq. M lumdur ki, bütün hallarda daxili izolyasiyada mexaniki möhk mliyi t min ed n sas t rkib kimi b rk dielektrik i l dilir. Bu materiallar ad t n, h m d yüks k elektrik möhk mliyin malik olurlar. Lakin, b rk dielektrikl r a a ı istilik ötürm xass l rin malikdirl r v onların istehsalı, xüsusi il d mexaniki emal usulları mür kk b v ç tindir. B rk izolyasiyanın sas çatı mazlı ı biri-biri il uyu maması, f rqli elektrik xass l rin malik olmaları v elektrodlarla t mas yerl rind qaz qabarcıqlarının qalmasıdır. B rk dielektrikin t rkibind qaz qabarcıqları olduqda is , i çi g rginlik (xüsusi il ifrat g rginlikl r) altında qismi _________________Milli Kitabxana__________________ 147
bo almalar ba layır v izolyasiyanın köhn lm si sür tl nir. Göst ril n bu qusurlar h min izolyasiyaya t zyiq altında qaz v ya maye vurulmaqla aradan qaldırıla bil r. Qaz v maye madd l r ixtiyari formalı izolyasiya aralıqlarını asanlıqla doldurur, çox kiçik ölçüd olan aralıqlar v yarıqları tuturlar. N tic d uzun müdd tli elektrik möhk mliyi xeyli artır.
Elektrotexniki qur u v avadanlıqların iqtisadi s m r sini artırmaq üçün onlarda aktiv elementl rin temperaturunun yüks lm si qaçılmaz olur. M s l n, kabel damarları, transformator v elektrik ma ınlarının dolaqları, açarların kontaktları, maqnit içlikl r v . s iqtisadi s m r li qaydada yükl ndikd qızmaya m ruz qalırlar. Temperaturun bu kild artırılması imkanları elektrik izolyasiyasının xüsusiyy tl ri il m hdudula ır. Çünki temperatur artdıqca, izolyasiyanın köhn lm si v da ılma prosesl ri sür tl nir. Üzvi qurulu lu izolyasiyanın termiki köhn lm si sas n kimy vi prosesl r n tic sind meydana çıxır. Ba ver n kimy vi prosesl r: - oksidl m , polimerl rin destruksiyası, polikondensasiyası il mü ahiy t edilir. Temperaturun artımı kimy vi prosesl ri sür tl ndirir. Qismi bo almalar (QB) is bu prosesl ri daha çox artırır. QB t siri v istiliyin artması il kimy vi reaksiyalar, mikroradikalların oksigen v dig r parçalanmı aktiv madd l rl (azot v sulfat tur u qalıqları - NO 2 , SO
3 , CO v s.) ged n reaksiyalar intensivl ir. Bu prosesl rin sür ti kimy vi reaksiyaların kinetikası il t yin edilir. g r verilmi madd nin vahid h cmind ilkin molekulaların sayı N 0 , t müdd tind n sonra is , N t il götürül rs , burada ged n kimy vi reaksiyanını sür ti a a ıdakı kimi ifad olunar:
burada K t - vahid zamanda molekulanın parçalanma ehtimalını v ya kimy vi reaksiyanın sür tini göst r n msaldır. Reaksiyanın sür ti, temperaturdan asılı olaraq Arrenius qanunu il yazılır: kT W t a e K K 0
burada K
–madd nin qurulu u v molekulaların ilkin N 0 sayından asılı olan msaldır; W
– aktivl m enerjisi, k-Bolsman sabiti, T – mütl q temperaturdur. _________________Milli Kitabxana__________________ 148
(4.1.1) formulasında ba lan ıc rtl ri n z r alsaq (t=0, N t =N 0 oldu undan) a a ıdakı ifad ni yazmaq olar: t K t t e N N 0
Çox hallarda N
nisb tinin mü yy n bir qiym tind , termik parçalanma v m mulatın sıradan çıxdı ını t yin etm k mümkün olur. Bu halda (4.1.2) v (4.1.3) ifad l rin sas n T
v
T 2 temperaturlarında, m mulatın resursları arasında a a ıdakı münasib t do ru olur: 2 1 2 1
W r kT W r a a e e (4.1.4) v ya ba qa kild : 2
1 1 1 2 T T k W r r a e (4.1.5) Mü yy n T 1 temperaturası üçün, 1 1
W r a e B q bul edil rs , ixtiyari T temperaturundan asılı olaraq izolyasiyanın resursu a a ıdakı formula il yazılır: kT W r a e B (4.1.6) Üzvi qurulu lu izolyasiyada kimy vi parçalanmaların sür ti, temperaturun h r 10
keçir. M s l n, selulozanın termik destruksiyası polimerl m d r c sinin azalması il keçir. Seluloza molekulalarında struktur zincirl rinin qırılması mexaniki möhk mliyin azalması ka ız v kartonun elastikliyinin (çevikliyin) azalması v kövr kl m il mu ahiy t olunur. Ka ız v karton izolyasiyasında istifad edil n seluloza molekulasının ilkin polimerl m d r c si 1300 radikaldan [C 6 O 5 H 10 ] ibar t olur. Köhn lm d n sonra is , bu say 100-200 – q d r azalır v o asanlıqla ovxalanıb tökülür. Ka ız v karton t kc izolyasiya elementi deyil, h m d konstruksiya m mulatları olduqlarından, mexaniki möhk mliyin bu kild itirilm si yol verilm zdir. Termik t sirl rd n köhn lmi ka ızın elektrik xass l ri kifay t q d r yüks k qalsa da, mexaniki möhk mliyin itirilm si il yaranan çatlar de ilm y v onların sıradan çıxmasına s b b olur. Madd l rin kimy vi köhn lm si elektrokimy vi de ilm il n tic l nir. Izolyasiya ya ları v dig r maye dielektrikl rin kimy vi köhn lm si özünü h r eyd n çox oksidl m d göst rir. Quru olan oksidl mi ya ın elektrik möhk mliyi t z ya ın elektrik möhk mliyind n çox da f rql nmir. Lakin birincil rd tg v xüsusi keçiricilik - daha çox artır. _________________Milli Kitabxana__________________ 149
Havada yüks k n mlik v temperatur olduqda, elektrokimy vi de ilm sür tl nir. De ilm nin bu növü materialların müqavim tinin v elektrik möhk mliyinin azalması il keçir, sabit v a a ı tezlikli g rginlikl rd daha intensiv olur. Qapalı m sam l rd qaz qabarcıqlarının ionla ması, istilik effekti v b rpa edici kimy vi reaksiyalara s b b olan, yüks k tezlikli d yi n g rginlikl rd d sür tl nir. Elektrik-kimy vi de ilm uzun müdd tli prosesdir. T rkibind d yi n valentli metal oksidi olan (m s l n Ti O 2 ) aktiv keramikada v bir sıra üzvi polimerl rd çox mü ahid olunur. 4.1.4. B rk izolyasiyanın «ya ama» prosesi B rk izolyasiyada elektrik, mexaniki g rginlik, istilik, kimy vi aqressiv mühitl rin t siri il ba ver n hal d yi ikliyin «ya ama prosesi» deyilir. Bu proses texniki v ziyy t uy un olan «ya ama yrisi» il izah edilir. Ya ama yrisinin riyazi ifad l ri b rk dielektrikin termofluktasiya n z riy sin sas n
yazılır. Bu n z riy y sas n, b rk dielektriki bir madd kimi saxlayan rabit l rin qırılmasına s b b istilik enerjisidir. Bu enerji atomlar arası cazib enerjisind n böyük olduqda rabit l r qırılma a ba layır. Qırılan rabit son anda yenid n b rpa (rekombinasiya) oluna bil r. Ona gör i çi temperatur h ddl rind olan istilik enerjisi materialların da ılmasına s b b olmur v ya n z r çarpacaq d r c d olmur. Istilikl eyni zamanda t sir ed n mexaniki enerji is izolyasiyanın da ılmasını sür tl ndirir. Mexaniki qüvv t sir etdikd atomlar arası m saf artdı ından, qar ılıqlı rabit enerjisi azalır. N tic d rabit nin qırılması üçün lazım olan potensial baryer v t l b olunan istilik enerjisi d azalmı olur. Bu halda qırılan rabit l rin rekombinasiya ehtimalları da azalmı olur. Termofluktasiya n z riy sin sas n mexaniki qüvv rabit l rin qırılmasını asanla dırsa da, onların da ılması üçün sas rol oynamır. Bunun üçün h r iki qüvv eyni zamanda t sir etm lidir. Ya ama prosesinin analizi üçün qar ılıqlı cazib enerjisinin potensial funksiyası W(r) olan termofluktasiya ifad sin baxaq:
a R r a R r 2 e 2 e D r W / / (4.1.7) burada D - rabit nin qırılması üçün s rf olunan dissosasiya enerjisi, r - atomlar arası d yi n m saf , R - atomlar arası tarazlıq m saf si, a - atomların r qsi h r k tinin qeyri harmoniklik msalıdır. _________________Milli Kitabxana__________________ 150
Rabit l r mexaniki dartı qüvv si-f t sir etdikdi , atomlar arası m saf l r artır. Bu zaman onlar arasında qar ılıqlı t sir enerjisi üçün a a ıdakı ifad yazıla bil r:
k.4.1.1-d (4.1.8) t nliyi sasında qurulmu yril r göst rilmi dir. Atomlar arası qar ılıqlı t sir enerjisinin r-d n asılılı ı göst rir ki, f=0 olduqda rabit nin qırılması üçün m saf ni sonsuz artırmaq lazım g lir,- k.4.1.1, r 1 nöqt si. f=0 olduqda rabit nin qırılmasına s rf olunan enerji D-y b rab rdir. g r atomlar arası m saf r
-d n böyük olarsa, rabit f - in kiçik qiym tind qırılar. Bu nöqt d rabit nin qırılması üçün s rf olunan potensial enerji – V maksimal v minimal enerjil rin f rqin b rab r olacaqdır: 1 2
V r V V (4.1.9) Maksimum v minimum potensial enerjil r uy un olan r 1 v
r 2 nöqt l rin hesablanması üçün (4.1.8) ifad sind n V(r) funksiyasının ekstremumları t yin edilir: 0 / dr r dV (4.1.10) v ya 0 2 2 / / 2 f e a e a D a R r a R r (4.1.11) y=e -(r-R)/a v zl m sini (4.1.11)-d n z r alsaq, a a ıdakı kvadrat t nliyi yazmaq olar: 0 2 2 D af y y (4.1.12) _________________Milli Kitabxana__________________ 151
k. 4.1.1.Atomlar arası qar ılıqlı t sir enerjisinin r-d n asılılıq yril ri T nliyin h llind n alınmı funksiyalara gör , atomlar arası potensial enerjinin minimal qiym tin ,
2 1 1 2 1 / 1 (4.1.13) maksimal qiym tin is , D af e a R r 2 1 1 2 1 / 2 (4.1.14) ifad l ri uy un g lir. (4.1.13), (4.1.14) ifad l rind n r 1 v r 2 – y aid çevirm l r apararaq (4.1.9) n z r alsaq V üçün a a ıdakı funksional aslılıqları yazmaq olar: 1 2 1 2 1 D af af D af D n af D af D V (4.1.15)
x=af/2 – v zl m sini (4.1.15)-d yazaraq V üçün yeni kild ifad yazılır: 1 2
1 1 2 1 x x x n x x D V (4.1.16) buradan is , V=D· (x) kimi ifad alınır.
1 2 1 1 1 2 1
x x n x x funksiyası rabit l r dü n yükl nm l ri göst rir. Bu funksiya rabit l r arası cazib l r dartılma qüvv si t sir etdikd , potensial baryerin nisbi azalmasını ifad edir. Atomların istilik r qsl nm enerjisi il artan yükl nm fluktasiyası hesabına vahid zamanda rabit nin qırılması ehtimalı a a ıdakı kimi t yin edilir:
2 / 0 2 / 0 1 1 (4.1.17) burada 1/ 0 –atomların m xsusi r qsl nm tezliyi, k –Bolsman sabiti, T - mütl q temperatur, e
- bir r qsl nm d rabit nin qırılması ehtimalıdır. _________________Milli Kitabxana__________________ 152
Sonuncu ifad b rk izolyasiyanın ya ama müdd tin t dbiq edilir. Onun üçün, q =1 yazılır. G tirilmi t nlikl r sas n b rk izolyasiyanın ya ama müdd ti üçün a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:
(4.1.18)
4.1.5. Ya -ka ız izolyasiyasında g rginlik paylanmasının hesabatları Elektrik izolyasiya konstruksiyalarında müxt lif materiallardan ibar t kombin edilmi izolyasiya istifad edilir. Kombin edilmi ya -ka ız izolyasiyası elektrik sah sin n z r n ardıcıl qo ulmu qatlardan ibar t olur. Kombin edilmi izolyasiya elektrik izolyasiya materialının ardıcıl qo ulmu qatlarından ibar tdir. Ya -ka ız izolyasiyası kondensator kabel transformator keçid izolyatorları v ba qa konstruksiyalarda geni t tbiq olunur. Ya -ka ız izolyasiyasının çox yayılmasına s b b onun yüks k elektrik möhk mliyi (150-300 kV/mm ) v istismar zamanı kifay t q d r davamiyy tli olmasıdır. Qısa müdd tli de ilm g rginliyin göst rdiyi elektrik möhk mliyi ya -ka ız izolyasiyasının çox qatlılı ı il izah edilir. Ka ızın bir v r q sinin de ilm si zamanı onun ayrı-ayrı sah l rind de ilm g rginliyinin qiym tl ri çox f rqli olur. Bu ka ızın qeyri bircinsli t rkibi il izah edilir. Ka ız v r q sinin sah si artdıqca orada z if yerl rin olması ehtimalı da artır. Bu faktor de ilm g rginliyinin orta qiym tinin azalmasına s b b olur. Iki v r q ni üst-üst qoyduqda birinin z if yerl rini o birisi v r q örtür. Layların sayı artdıqca üst-üst dü n z if yerl rin olması ehtimalı azalır. Dig r t r fd n layların sayı aptdıqca izolyasiyanın qalınlı ı artır v elektrodların k narlarında sah nin qeyri bircinsliliyi çox t sir göst rir. Bu zaman h m d izolyasiyanın temperaturunun artması elektrik möhk mliyinin azalmasına s b b olur. Biri- birini ört n ka ız laylarının el bir optimal sayı mövcuddur ki burada qeyri bircinsliliyin l v edilm si il artan de ilm g rginliyi maksimal olur ( k.4.1.2). Qrafikd göst rilmi 1- yrisi t crübi giym tl r sasında alınan n tic l ri t sdiq edir. De ilm g rginliyinin maksimal qiym ti ka ızın qalınlı ı v elektrodların s thinin sah sind n asılıdır. _________________Milli Kitabxana__________________ 153
k.4.1.2. De ilm g rginliyinin ka ız v r q l rin sayından v elektrodun sah sind n asılıl ı 1-elektrodun sah si 400 mm 2 2 - elektrodun sah si 10 6 mm 2 -dir. Maksimal elektrik mök mliyi t xmin n 6-10 d d ka ız v r q qatları olduqda alınır. Bir neç ardıcıl qo ulmu ya -ka ız laylarından ibar t olan izolyasiyada bir qatın de ilm si elektrodlar arası de ilm y s b b olmur. M s l n ya qatının de ilm si ba qa de ilm mi laylardan ESK-nin artmasına s b b olur. Bir layın de ilm si zamanı ba qa qatlarda ESK-nin artmasını öyr n k. Bu m qs dl çox qatlı izolyasiyanın s kil 4.1.3-d göst rilmi v z semin baxaq Izolyasiyadan keç n c r yan U U 1 1 2 2 (4.1.19) burada Y 1 - bütün ka ız qatlarının tam keçiriciliyi, Y 2 - bütün ya qatlarının keçiriciliyidir. Uy un olaraq U
v U 2 bütün ka ız v ya qatlarında g rginlik dü güsünün ifad sidir. Ka ız qatlarının sayı n olarsa, ardıcıl qo ulmu qatlı ka ız izolyasiyasının keçiriciliyi üçün a a ıdakı düstur alınır: k k nk k nk k i n S tg i n S 2 0 0 2 2 1 1 1 (4.1.20) burada
k - ka ız toxumalarının xüsusi h cmi müqavım ti, nK - toxumalarin nisbi dielktrik nüfuzzlu udur, - d yi n c r yanın dair vi bucaq tezliyidir tg k - ka ız toxumalarıhda dielektrik itki buca ıdır i - de ilmi ka ız qatlarının sayı
K -bir v r qd olan toxumaların qalınlı ıdır. t = / t (4.1.21)
_________________Milli Kitabxana__________________ 154
burada - ka ız v r q nin qalınlı ı - ka ızın sıxlı ı t - toxumaların sıxlı ıdır. Ya qatlarının tam keçiriciliyi is analoji olaraq a a ıdakı kimi hesablanır j j nj j nj j j n S tg j n S 2 0 0 2 2 2 1 1 (4.1.22) burada
j -ya ın xüsusi h cmi müqavim tidir ny - ya ın nisbi dielektrik nüfuzlu udur tg
-ya ın dielektrik itgi buca ıdır j - de ilmi ya qatının sayı
j - bir ya qatının qalınlı ıdır. kil 4.1.3. Kombin edilmi iki laylı izolyasiyanın v z sxemi Kondensatorların ya -ka ız izolyasiyasını presl nm yolu il sıxla dırırlar. Presl nm , n tic d sıxla dırma msalı il xarakteriz olunur
(4.1.23)
T tbiq olunan g rginlik a a ıdakı iki toplananla hesablanır U = U 1 + U 2 (4.1.24)
Alınmı ifad l ri birlikd h ll ed r k ka ız qatlarının toxumlarında v ya qatlarında g rginlik dü kül rini t yin edirl r - ka ız qatlarındakı g rginlik U U tg tg n j n i k nk k nj j k pres pres 1 2 2 1 1 1 1 (4.1.25) ya aralı ında is a a ıdakı kimi yazıla bil r _________________Milli Kitabxana__________________ 155
U U tg tg n i n j nj j nk k pres k pres 2 2 2 1 1 1 1 (4.1.26) Ka ız toxumalarında ESG-nin ifad si pres pres k j nj k nk k k k k i n j n tg tg i n U i n U i n U 1 1 1 1 2 2 1 1 (4.1.27) Ya aralıqlarında ESG-nin ıfad si pres pres y y k j n k U j n U E 1 2 (4.1.28) pr k pr k nk y ny pr pres y k k j n i n tg tg k j n k U E 1 1 1 1 1 2 2 . E K v E ya - nin ifad l ri bir v ya bir neç ka ız v ya qatının de ilm sind n sonra, g rginliyin sa lam qatlar arasında paylanması rtind n alınmı dır. Burada kanalın ba lı ında yerli ESK-nin artması n z r alınmamı dır. Hesabatlarda parametrl rin a a ıdakı qiym tl ri götürülür -toxumanın sıxlı ı -
ka ızın sıxlı ı- =1000 kg/m 3 , sıxla ma msalı K pres = 0,9 qatların sayı n=6. Ka ız v ya qatları üçün tam keçiricilikl rin nisb tl ri elektrofiziki parametrl r gör a a ıdakı kimi g bul edilir: 3 1
2 2
ny k nk tg tg .
Götürülmü bu qiym tl r real ya -ka ız izolyasiyalı kondensatorun i raitin uy un g lir. C dv l 4.1.1-d de ilmi ya v ka ız qatlarında elektrik _________________Milli Kitabxana__________________ 156
sah g rginlikl rinin qiym tl rinin, sa lam qatlardakı ESG-nin qiym tl rin nisb ti verilmi dir. C dv l 4.1.1 Hesabstlar müxt lif variantlarda aparılmı dır. Burada i=0 v j=0 variantları bütün ka ız qatları v bütün ya aralıqlarının sa lam oldu u hallardakı hesabatlara uy undur. Bu hallar üçün elektrik sah g rginlikl ri uy un olaraq E ya 0 v E k0 - la i ar edil c kdir. Analoji olaraq E kij v E ya ij - i sayda ka ız v j sayda ya qatları de ildikd t sonra yerd qalan ka ız v ya qatlarındakı elektrik sah g rginlikl ridir. C dv l 4.1.1 – d 6 qatlı konstruksiya üçün aparılmı hesabatlar verilmi dir. Alınmı n tic l rd n göründüyü kimi, ka ız toxumalarında ESG ya qatlarındıkı ESG –d n 3 d f kiçikdir. Ona gör , ya v ka ızın elektrik möhk mlikl ri b rab r götürüls bel , bütün ya qatlarının de ilm si halında da onlarla ardıcıl qo ulmu ka ız
_________________Milli Kitabxana__________________ 157
qatlarında ESG-nin qiym ti a a ı olur. Ya v onunla hopdurulmu ka ızın elektrik möhk mlikl rinin nisb ti, ka ızda 3-4 d f ya dakından böyük olur. C dv l 4.1.1 d verilmi hesabatlarda ya -kajız izolyasiyalı konstruksiyalı aralıqların de ilm kanalının ba lı ında yerli sah g rginliyinin artımı n z r alınmamı dır. Hesabatlardan göründüyü kimi de ilm kanalının ba lı ında yerli sah g rginlikl rinin artımı 3-5 d f y q d r artır. C dv l 4.1.1-d verilmi n tic l r, ya -ka ız izolyasiyasının da ılma ardıcıllı ını öyr nm y imkan verir. Ya -ka ız izolyasiayasının n z if
manqası konstruksiyanın ya aralı ıdır. Kiçik aralıqlar üçün ya ın elektrik möhk mliyi 40-100 MV/m, seluluoza hüceyr l rind n t kil olunmu v ya da hopdurulmu ka ızın elektrik möhk mliyi is , 300-500 MV/m h ddl rind dir. C dv l 4.1.1-d n görünür ki, elektrik möhk mliyi a a ı olan ya aralı ına daha böyük sah g rginliyi dü ür. Bel likl , izolyaiyaya nisb t n böyük g rginlik t tbiq edildikd , birinci olaraq ya aralı ı de ilir. Bir ya aralı ı de ildikd , qalan aralıqlarda elektrik sah g rginliyi c mi 6% artır. De il n ya aralı ına biti ik olan ka ız qatında yerli elektrik sah g rginliyi daha çox artacaqdır. Ka ız hüceyr si yüks k elektrik möhk mliyin malik oldu undan, yerli sah g rginliyinin artması ka ız qatının de ilm sin kifay t etmir. De ilm kanalı dielektrikin sa lam qatları il ardıcıl qo uldu undan v de ilm kanalı qon u manqalardan enerji almadı ından bo alma k sil c kdir. Bel likl , ya aralı ının de ilm si il qismi bo alma meydana çıxar. Qismi bo alma müdd ti 10 -8 -10 -9 saniy hududlarında olur. Qismi bo alma ba ver n ya aralı ı il ardıcıl qo ulmu ikinci ya kanalının de ilm si a a ıdakı s b bl rd n mümkünsüz v ya az ehtimallıdır: 1) yüks k elektrik sah g rginliyi çox qısa müdd td ( n çox 10 -8 san) t sir edir. Ya ın impuls msalı is , (2-3 ) böyükdür; 2) ya qatının n z if yerind qismi bo alma ba verir v h min kiçik nöqt nin b rab rind onunla ardıcıl ikinci bir z if yerin olma ehtimalı azdır;
3) qismi bo alma sonlu unda yerli sah g rginlyi sa lam ka ız qatına t sir edir ki, bu zaman baryer effekti hesabına de ilm mi ya aralıqlarında elektrik sah g rginlikl ri b rab rl ir.
de ildikd elektrik sah g rginlyinin n böyük artımı mü ahid edilir. Ka ız qatının de ilm si üçün t tbiq edil n g rgiliyin xeyli artırılması lazımdır. Çox qatlı ya -ka ız izolyasiyasının elektrik möhk mliyinin yüks k olması da bununla izah edilir. Çünki, ayrı–ayrı qatların biri-birinin ardınca de ilm si üçün t sir ed n uzun müdd tli g rginlik v ya qısa müdd tli impuls g rginliyinin xeyli artırılması lazımdır.
|