H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi


Transformator izolyasiyasının sınaqları v  istismarı



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə47/47
tarix06.04.2017
ölçüsü4,73 Mb.
#13502
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47

16.2.5. Transformator izolyasiyasının sınaqları v  istismarı

 

Transformator (avtotransformator) zavodlarında buraxılan m hsullar



DÜIST-in (DÜIST 9920-76,1516-76 v  s.) t l bl rin  uy un olaraq bütün 

sınaqlardan keçirilir. Onların daxili v  xarici izolyasiyası tam v   k silmi

impuls dal aları v  s naye tezlikli d yi n g rginlikl rl  sınaq edilirl r.

 

Impuls sınaqlarında, uzununa izolyasiyada a kar olunan z d l r daha 



ciddi probleml r yaradırlar. Ad t n bu z d l r kiçik d likl r

kiliqnd  olub, 

trasformator dola ının müqavim tin  t sir göst rmirl r. Lakin onlar, sonradan 

transformatorların normal i l m sind   t hlük  yaradırlar. Izolyasiyaya 

n zar tin geni  yayılmı  usullarından biri, transformator neytralının c r yan

osilloqramasını çıxarıb, onu eyni tipli, sa lam transformator izolyasiyasının

osilloqramı il  müqayis  etm kdir. Sar ılar v  sar aclar arası elektriki 

qapanmalar osilloqramların xarakterini d yi dirir. Osilloqramlar h m

z d l nm  faktını, h m d  onların t xmini yerini göst r  bilir. Bu üsul 

transformatorlarda olan z d  yerinin tez tapılmasını asanla dırır.   

g r transformator neytralı v  x tt çıxı larının  (giriml rin) izolyasiya 

s viyy si eyni olarsa, daxili izolyasiyada s naye tezlikli sınaqlar k nar bir 



_________________Milli Kitabxana__________________ 

457 


sınaq m nb i il  aparıla bil r.  Bu zaman sınaq olunan dolaq h r iki t r fd n

yerd n izol  edilir. Bütün dolaq boyu eyni bir g rginlik t sir edir.  g r

neytralın izolyasiya s viyy si a a ı olarsa (çox zaman bel  olur), onda sınaqlar

400 Hs-li induksiya edilmi   g rginlikl  aparılır. Bu halda transformatorun 

birinci dola ına yüks k tezlikli amplitudanın el  qiym ti verilir ki, sınaq

olunan dolaqda transformasiya n tic sind , g rginlik sınaq qiym tin  çatsın. 

Bu zaman transformatorun neytralı ya torpaqlanır ya da ona k nar m nb d n

eyni tezlikli g rginlik verilir. S naye tezlikl rind  birinci dola a nominal 

g rginliyin iki qat qiym tind  verilm m si üçün, sınaqlarda yüks k (400 Hs) 

tezlikl r  seçilir. S naye tezliyi transformator içliyind  böyük induksiya v

maqnitl nm   c r yanları yaratdı ından, onlarla bel  sınaqları aparmaq olmaz. 

400 Hs - yüks k tezlikl rd  is , içlikd  yaranan induksiya nominala yaxın olur.  

Yüks k g rginlik sınaqları il  yana ı, h r bir transformator üçün 

izolyasiyanın tg -sı, müqavim ti v  transformator dola ının tutum 

xarakteristikaları da ölçülür. Zavodda aparılan sınaqların n tic l ri, istismar 

zamanı izolyasiyanın ilkin v ziyy ti kimi q bul edilir.

Transformator izolyasiyanın elektrik köhn lm sinin sas s b bi olan, 

qismi bo almaların intensivliyinin ölçülm si daha vacibdir. Ona gör , b zi

aparıcı zavodlarda qismi bo almaların intensivliyinin yoxlama sınaqları da 

aparılır.

110 kV v  yüks k g rginlikli, böyük güclü transformatorlar 

istehlakçılara ya sız gönd rilir. Bu zaman transformator gövd sin  quru hava, 

azot v  ya CO

2

 qazı il  doldurulur. Transformator yerin  montaj edildikd n



sonra, onun iç risind ki qazın yerin  ya  doldurulur. Transformator 

qo ulmamı dan

vv l, 50 Hs tezlikli g rginlikl  ya ın elektrik möhk mliyi 

yoxlanılır: - Standart elektrodlar arasında de ilm  g rginlyinin qiym ti n azı



25-50 kV olmalıdır. De ilm   g rginliyinin a a ı h ddi 15 kV–a q d r, yuxarı

h ddi is  330 kV v  daha yüks k g rginlikli transformatorlar üçündür. 60 v

15 san-li g rginlik t siri il  izolyasiya müqavim ti v  absorbsiya  msalı K

abs

t yin edilir. Ölçül n absobsiya  msalı 1,3 –d n az olmamalıdır. Sonra 20

0

C

temperaturda C

2

, C

50

,

C, C

h

 tutumları v   C

2

/C

50 

(1,1-1,3 olmalıdır),  C/C

h

(0,1-   q d r olmalıdır) nisb tl ri ölçülür. tg  müxt lif temperaturlarda 

ölçülür. tg -nın ölçül n  mütl q qiym tl rind n ba qa, zavod sınaqlarında

alınmı   n tic l rl  müqayis l ri d  aparılır.tg -nın qiym tinin çox artması

dolaq izolyasiyasının n ml ndiyini v  ya ba qa defektlfrin olmasını göst rir. 

Transformator izolyasiyası mür kk b sistem t kil etdiyind n onun 

xarakteristikaları bütün transformator üçün deyil, ayrı-ayrı elementl ri v

«zona»ları üçün yoxlanılır. Zonalar dedikd : - dolaqlar arası, dolaqla bak arası,

dolaqla maqnit içlik arası izolyasiya n z rd  tutulur. Zonalarda sınaqlar

aparılark n bütün ba qa dolaqlar torpaqlanmalıdır.



_________________Milli Kitabxana__________________ 

458 


35 kV v   a a ı g rginlikli  transformatorlar, istismar yerind  yüks k

g rginlikl  sınaq edil  bil rl r. Bu halda, sınaq g rginliyi zavod sınaqlarında

götürül n g rginlikl rin 0,85-0,9 nisb ti q d r olur.   

«Elektrik stansiya v

b k l rinin texniki istismar qaydaları» -TIQ-

gör , transformatorların uzun müdd t, ehtibarlı i l m si üçün, temperatur 

rejimi v  g rginlik s viyy si normal olmalıdır; ya ın norma keyfiyy ti uy un

olmalı, soyuducu v   g rginlik altında t nziml m  qur uları saz v ziyy td

saxlanılmalıdır. TIQ t l batlarına diqq t edildikd , onların hamısının, ilk 

növb d  transformator izolyasiyasının saxlanmasına yön ldiyi görünür. 

Istismarda istilik rejiminin pozulması izolyasiyanı daha tez sıradan

çıxarır. Temperatur artdıqca, dolaq izolyasiyasının, izolyasiya v  mexaniki 

xass l ri pisl ir. Temperaturun artması il  ya  oksidl ir, çöküntül rin

miqdarı  da artır. Bu is , ya ın sirkulyasiyasını v  soyutmanı ç tinl dirir. Ona 

gör , istismarda transformatorların temperatur rejimi v  soyutma qur ularına

ciddi n zar t edilir.

Ya ın üst s viyy sind  temperaturun qiym tl ri: -t bii soyutmalı

transformatorlarda + 95 

0

C, ya lı soyutmalı transformatorlarda + 80 



0

C, ya


v  su soyutmalı transformatorlarda + 70 

0

 C kimi normala dırılır. Temperatur 



termometrl rl  ölçülür.  

Istismarda olan g rginlik s viyy si

sas n, izolyasiyanın elektrik 

xass l rinin saxlanmasına uy unla dırılır. G rginliyin artımı, transformator 

izolyasiyası üçün t hlük li olan yüks k harmonikalı

yril rin yaranmasına

s b b olur. G rginlik artımları h m d , maqnit keçiricid  induksiya v

maqnitl nm  itkil rini artırır. Bu s b bd n, maqnit içlikd  polad paketl r qızır

v   v r q l r arasında izolyasiya z d l nir. N tic d  içlikd  «d mir yanqını»

adlanan hadis  ba  verir. Ona gör , g rginliyin uzun müdd tli artımı nominalın

5% -d n artıq olmamalıdır. G rginliy , ölçü transformatorunun alçaq t r fin

qo ulan voltmetrl   n zar t edilir. G rginlik ölçü transformatoru bir ba a güc 

transformatorunun çıxı ına v  ya yı ma  tn  birl dirilir.  

Istilk rejimi v   g rginliy   n zar tl  yana ı, vaxta ırı baxı lar

keçirm kl  transformatorun v ziyy ti, ya ın axması, keçid izolyatorunun 

sa lam v   t miz olması,  ya  ölçü-gözlük  ü si, soyutma sistemi v  s.  

yoxlanır. 

17. YÜKS K G RGINLIKL RIN EKOLOJI V  TEXNIKI-IQTISADI 

M S L L RI

17.1.1. Enerji sisteml rin traf mühit  göst rdiyi ekoloji t sirl r


_________________Milli Kitabxana__________________ 

459 


 Enerji 

sisteml ri v  elektrik verili l rinin  traf mühit  vurdu u z r rli 

t sirl r a a ıdakı qruplara bölünür: - elektrik sah sinin t siri, s s v

gurultunun t siri, t hlük sizlik zonaları kimi t crid olunmu  torpaq  razisi v

su hovz l rinin tutulması.

 Elektrik 

sah sinin t siri dedikd , yüks k v  ultra yüks k g rginlikli 

elektrik verili  x ttl rinin v  yarımstansiya avadanlıqlarının insan orqanizmin ,

dig r canlı  v  bitkil r   z r rli t sirl ri n z rd  tutulur.  m k mühafiz si

norma v  qaydalarına gör  (330, 500, 750 kV) EVX-ri v  yarımstansiyalarda 

xidm t personalı v  dig rl rinin sah d  buraxılan maksimal qalma müdd tl ri 

normala dırılmı dır. Elektrik sah   g rginliyi (ESG) 20 kV/m olan  razil rd ,

bir gün  rzind , qalma müdd ti 10 d qiq ni keçm m lidir. ESG-yi 10 kV/m 

olan sah l rd  maksimum qalma müdd ti 3 saat ola bil r. 20-25 kV/m olan 

halda açıq paylayıcı qurulu

razisind  xüsusi mühafiz  kostyumları istifad

edilm lidir. Bu halda elektrik sah   g rginliyinin yer s thind n olan hesabat 

nöqt si insanın ba ı s viyy sin  uy un hündürlük üçün - 1.8 m götürülür. 

ESG-nin 5 kV/m v   a a ı qiym tl ri canlı orqanizm   z r rsiz oldu undan i

günü rzind  orada yerl m  müdd ti m hdudla dırılmayır. G rginliyi 330 kV 

olan x tt m ftill rinin altında, hesabat hündürlüyü üçün 10 kV/m, 500 kV 

EVX-d  15 kV/m, 750 kV EÖX-d  is , 20 kV/m olur. 

S hiyy  nazirliyinin tövsiy  etdiyi normalara gör , ultra yüks k

g rginlikli x ttl r boyu ESG-yi 1 kV/m d n çox olmayan, sanitar-muhafiz



zonaları mü yy nl dirilir. Bu zonaların s rh dl ri x ttin  oxuna paralel olub, 

k nar m ftill rd n 330 kV üçün 25 mt, 500 kV – 30 mt, 750 kV üçün is , 55 

mt t yin edilmi dir.

Bilavasit   x ttin altında ESG maksimal qiym t  malik olur. 

Uzaqla dıqca ESG-nin qiym ti m saf nin kvadratına müt nasib olaraq azalır. 

EVX-nin oxu üzr , uy un olaraq, x ttin ortasında sallanma oldu u üçün 

m rk zd  ESG maksimal, daya a yaxın yerd  is  minimal olur. Daya ın

ekranla dırıcı t sirl ri v  h min nöqt d  m ftilin asılma yüks kliyi d  ESG-nin 

azalmasına müsb t t sir edir. Ona gör , piyada v  heyvanların keçidl rini

daya a yaxın olan yerl rd n açırlar.  

Mühafiz  zonasında müv qq ti v  ya daimi ya ayı  binalarının, s naye

mü ssis l rinin tikintisin  icaz  verilmir. 

Lazım g ldikd   x ttin altına ekranla dırıcı metal tros ç kilir,

yarımstansiyalarda is

inl r v  ekranla dırıcı mühafiz  örtükl ri, xidm t

personalı üçün çardaqlar tikilir.  halinin mühafiz si üçün t kilatı xarakterli 

i l r görülür, x b rdarlıq ni anları asılır v  izahat i l ri aparılır.

Elektrik sah si yerd n izol  edilmi , rezin t k rli, h r k tli v  ya 

h r k tsiz obyektl rd , avtomobil v  traktorlarda elektrik yükl rinin meydana 

çıxmasına s b b olur. Bu zaman h min yükl rin t siri il  yaranan g rinlik, 

yerd  durub obyektin gövd sin  toxunan insanın gövd sind n yer  axan 


_________________Milli Kitabxana__________________ 

460 


impuls c r yanının yaranmasına s b b olur. Insan toxunduqda yaranan impuls 

c r yanı x ttin g rginliyi, obyektin h cmi v  tutumu, toxunan adamın

müqavim ti il  t yin edilir.  

Ad t n canlı orqanizml rd n yer  axan impuls c r yanları

normala dırılmır. Lakin bununla bel  aparılmı  analizl rin n tic sind

toplanmı  m lumatlara, gör  ki il r üçün 9 mA, qadınlar üçün 6.5 mA, u aqlar

üçün is  4.5 mA c r yan t hlük li h dd sayılır. Bel  c r yanlar is , ESG-yi 15 

kV/m olan EÖX – altından keç n böyük avtobusların v  kombaynların

gövd l rind  toplanmı  induksiya yükl rind n yarana bil r. Ona gör

sürücül r  bel  yüks k g rginlik x ttl rinin altında dayanma a icaz  verilmir.  



S s-küy v  gurultu t siri

 – bütün energetik obyektl r, o cüml d n EÖX 

v  YS -lar s s-küy m nb l ridir. In aat v  istismar t crüb l ri göst rir ki, son 

zamanlar YS yaxınlı ında energetik avadanlıqdan g l n s s-küyl r yaxınlıqda

yerl

n ya ayı   m nt q l rini narahat edir v  onların azaldılması m s l si



ortaya çıxır. YS-da s s-küy m nb i transformatorlar, ventilyatorlar v  soyutma 

sisteml ri, sinxron kompensatorlar, hava açarları v  s-dir. S s v  gurultunun 

azaldılması m qs di il  YS –ı xususi yerd  tikirl r. H min m qs dl

lav


olaraq xüsusi s s bo ucu p rd  tikintil ri v  s. t dbirl r yerin  yetirilir.  

Torpaq v  su hövz l rinin tutulması-

Energetik obyektl rin tikintisi 

xeyli miqdarda torpaq v  su hövz l rinin z bt edilm sin   v  istifad siz 

qalmasına s b b olur. Bu halda EÖX v  YS in aatı altına dü n, ba qa

sah l rin tikintisin

lveri li v  maraqlı olan bir sıra torpaq  razil ri v  su 

hövz l ri tutulmu  olur. H tta bu m s l , tez-tez vacib dövl t

h miyy ti

da ıyan obyektl rin tikintisind  qar ıya çıxır.

Elektrik verili   x tl rinin elektrik sah si insanlara v  dig r canlı

orqanizml r  bioloji, termik v  elektromaqnit t sirl ri göst rir. Bunların is

n

t sirlisi v



traf mühiti sıx bürüy ni elektromaqnit sah sidir. Elektromaqnit 

sah si h m d  havanın kiçik molekulalı t rkibl r  parçalanmasına s b b olur. 

Onun da ıyıcıları EÖX-dir [50]. Ona gör , yüks k v  ultra yüks k

g rginlikl rd  EVX-da elektrik sah sinin t yin edilm si vacib m s l dir. Indii 

is  bel  bir hesabatın aparılmasına baxaq. Bu hesabatlar a a dakı ardıcıllıqlara

aparılır:

A) (2.4.8) formulasından

ax l nmi   m ftill rin ekvivalent radiusları

tapılır;

B) (2.4.9) formullarına gör  verilmi   m ftill r sistemi üçün  -potensial

msallarını hesablayırlar;

V) hesablanmı

-lara gör  iki v  üç m ftilli x tl rd  (2.4.8 ) v  (2.4.10) 

düsturları sasında -lar t yin edilir; 

Q) m ftill rin i çi tutumları sabit v   d yi n c r yan x tl rin  aid olan 

(2.4.11) v  (2.4.12) t nlikl rind n t yin edilir; 



_________________Milli Kitabxana__________________ 

461 


D) verilmi  sabit qütblü v  ya üç fazlı g rginlikl r v   m lum olan i çi

tutumlara gör  m ftill rin xüsusi yükl ri (2.4.13) düsturu il  hesablanır;

E) (2.4.14) formuluna gör

ax l nmi   m ftill rin s thind ki orta sah

g rginlikl ri hesablanır;

J) E



max

=k·E

or

-ya


sas n m ftilin s thind ki maksimal sah   g rginliyi 

hesablanır:



M s l  1. Fazaları üfiqi qaydada horizontal yerl mi , 3 yer

ax l nmi  3xASO-500 m ftill ri olan, 500 kV-luq d yi n c r yanlı elektrik 

hava x tti verilmi dir. M ftilin diametri r=1,51sm,  ax l nm  addımı is  a=40 

sm-dir. Fazlar arası m saf  d=10,5 m-dir. M ftill rin orta asılma hündürlüyü 

h

or

=13,1m-dir. M ftill rd ki maksimal sah   g rginliyin hesablanması t l b

olunur.

Ildırımdan mühafiz  torslarının t siri az oldu undan onları n z rd n

atmaq olar. 

1. (2.4.8) formulasından m ftill r toplusu üçün ekvivalent radius 

hesablanır:

sm

a

r

r

ekb

4

,



13

40

*



51

,

1



3

2

3



2

0

2.



(2.4.12) formulalarından is  potensial    msalları hesablanır:

pF

m

n

r

h

n

ekv

or

/

094



,

0

4



.

13

1310



2

018


.

0

2



018

,

0



33

22

11



pF

m

n

d

D

n

pF

m

n

d

D

n

/

009



,

0

1050



2

1310


2

1050


2

018


,

0

018



,

0

/



018

,

0



1050

1310


2

1050


018

,

0



018

,

0



2

2

23



23

23

2



2

12

12



13

12

3. (2.4.17) formulalarından  potensial  msallarını hesablayırlar:



_________________Milli Kitabxana__________________ 

462 


6

2

2



2

3

10



770

009


,

0

018



,

0

2



094

,

0



009

,

0



094

,

0



018

.

0



2

094


.

0

m



pF

m

pF

m

pF

m

pF

/

2



10

770


094

.

0



018

.

0



009

.

0



018

.

0



;

11

10



770

018


.

0

094



.

0

/



68

,

0



10

770


094

.

0



009

.

0



018

.

0



;

3

.



11

10

770



009

.

0



094

.

0



6

13

12



6

2

2



33

22

6



2

23

6



2

2

11



(2.1.20) formulasına sas n i çi tutumlar hesabalnır:  

C

1

=11.3+(2+2)/2=13.3 pF/m ;  C

2

=C

3

=11+(2+0.68)/2=12.3 pF/m

4. Maksimal i çi g rginliyin amplitudası 525 kV oldu undan faz 

g rginliyi üçün a a ıdakı hesabat aparılır:

kV

U

f

428


3

2

525



Uy un olaraq m ftill rd ki xüsusi yükl r a a ıdakı kimi t yin edil c kdir:

q

1

=C

1

U

f

=13,3 428 10

3

 = 5,7 10

6

  pKl/m 

q

2

=q

3

=C

2

U

f

=12,.3 428 10

3

=5,26 10

6

 pKl/m

5. (2.4.8) formulasından m ftilin s thind ki orta sah   g rginlikl rinin 

amplitud qiym tl ri hesablana bil r:

m

kV

sm

kV

sm

V

E

E

m

kV

sm

kV

sm

V

r

q

E

or

or

or

/

2090



/

9

,



20

/

20900



51

,

1



3

10

26



,

5

018



.

0

/



2260

/

6



.

22

/



22600

51

,



1

3

10



7

.

5



018

.

0



3

018


.

0

6



3

2

6



0

1

1



Göründüyü kimi m ftilin s thind  ESG çox böyük h ddl r  çatır. Bu 

sah   g rginliyi m ftild n uzaqla dıqca m saf nin qiym tin  gör  kvadratik 

olaraq azalsa da [E=Q/(4

0

·s

2

)], yen  yer s thind  40-50 m m saf d  insan v

dig r canlılar üçün t hlük li qiym tl rd  olur.     



17.1.2. Elektrik  b k  qur ularının texniki iqtisadi göst ricil ri

_________________Milli Kitabxana__________________ 

463 


 Texniki-iqtisadi 

hesabatların 

m qs di, qar ıya qoyulmu  energetik 

m s l nin h m texniki, h m d  iqtisadi c h td n optimal h llinin tapılmasıdır.

Bu bir sıra variantların  h llinin qar ıla dırılması yolu il

ld  edilir. Ona gör

bütün h ll rin n tic l ri müqayis  edil n bir  kil  g tirilm lidir. 

 Kapital 

qoyulu unun müqayis  kriteriyası kimi, h r bir variant üçün 

g tirilmi  illik x rcl r q bul edilir:



a

n

a

a

K

E

A

M

          (17.1.1)

burada M

a

 - a variantına aid bir il  g tirilmi  x rcl r, A



a

a variantına aid illik 

ayırmalar-t mir v  amortizasiya x rcl ri,  K

a

– a variantı üçün c mi kapital 

qoyulu u,  E

n

 –normativ  msal, enerteqtik avadanlı ın 7-8 ild  öz x rcini

öd m sini göst r n msaldır, 0,12 q vul edilir. 

 Hava 


v  kabel x ttl rinin texniki iqtisadi göst ricil ri, onların enerji 

da ıma qabiliyy tl ri, dövr l r sayı, m ftill rin en k siyi, qızmaya gör

buraxıla bil n c r yanların qiym ti v  s. kimi faktorlardan asılıdır. Yüks k

g rginlik izolyasiyası üçün bunlar, izolyasianın xidm t  müdd ti

rzind

qur unun etibarlı i l m sinin  göst ricil ridir. 



 Layih l ndirm   m rh l sind , elektrik x ttl rinin hesabat yükü t yin

edildikd n sonra, nominal g rginlik,  dövr l r sayı, x ttl rin dayanıqlı

kild

paralel i l m



rtl ri öd nilm kl  texniki iqtisadi  saslandırma v  analizl r

aparılır.  Hava v  ya kabel x ttinin seçilm sinin bir sıra texniki m s l l ri, illik 

x rcl r   g tirilmi   m sr fl rin müqayis sind n t yin edilir. M ftill rin v

kabel damarlarının müqayis   olunan  en  k sikl ri üçün gücl rin iqtisadi 

intervalları mü yy nl dirilir. H r bir müqayis  olunan nümun  üçün minimal 

x rcl r   g tiril n m sr fl r ilkin kapital qoyulu u, illik istismar x rcl ri v

ammortizasiya ayrılmaları,müxt lif s b bl rd n d y n ziyanlıq x rcl ri kimi 

amill rl  ölçülür. Bu amill r optimal parametrl rin seçilm sind n çox asılıdır.

 

M lumdur ki, ayrı-ayrılıqda elektrik verili  hava v  kabel x ttl rinin  



müxt lif variantlarının seçilm sind , h r birinin öz xüsusiyy tl ri il  ba lı

amill r rol oynayır. M s l n, hava x ttl rinin nominal g rginlikl ri, ötürül n

güc-P  v   m saf -L arasında optimalla ma 

rti kimi, bir asılılıq mövcuddur. 

Bu asılılıqlar a a ıdakı formulalarda ifad  edilmi dir: - 250 km uzunluqda v

60 MVt-a q v r gücd ,



n

P

L

U

nom

16

34



,

4

 - istifad  edil n dusturu  till



t r find n verilmi dir. 60 MVt-dan böyük güc, uzunlu u 500 km-   q d r

olanda,


L

n

P

U

nom

15

100



    -  Zalesski  t r find n t klif edilir. 

Ümumiyy tl  is , 35-1150 kV arasında mövcud olan bütün nominal 



_________________Milli Kitabxana__________________ 

464 


g rginlikl r kalası üçün 

P

n

L

U

nom

/

2500



/

500


1000

- Illarionov dusturları

t tbiq edilir. Bu ifad l rd n HX-i dövr l rinin sayıdır.

El c  d  kabel x ttl rinin h min parametrl ri arasında ba qa bir asılılq

vardır.

Lakin h r iki variantın ümumi xüsusiyy tl rini göst r n amill r d



vardır. Bir sıra t dqiqatlar göst rmi dir ki, müxt lif konstruksiyalarda 

c r yanın universal iqtisadi sıxlı ını almaq  mümkün deyildir. Çünki bu 

k miyy t, 1 km x ttin d y ri il  aktiv müqavim t v  elektrik enerji itkil rinin 

verdiyi qiym tl r f rqind n t yin edilm lidir. Do rudan da, iki S

1

v   S


2

 en 


k sikl ri müqayis  edil rs , g tirilmi   x rcl r müqayis  edilm li v  iqtisadi 

c h td n s rf li olanı seçilm lidir. Elekltrik verili   x ttl ri üçün kapital 

qoyulu u a a ıdakı kimi t yin edilir:  - 

S

K

K

K

2

1



  , burada K

1

- x ttin


uzunlu u il   t yin edil n kapital qoyulu udur,  manat/kmK

1

  – msalı m ftilin

(damarın) en k siyind n asılı deyildir; K

2

 – 1km x tt m ftili v  ya kabel 

damarının en k siynid n asılı olan  msaldır,  manat/mm

2

·km –l  ölçülür, S  –

m ftilin en k siyi, mm



2

l-x ttin uzunlu udur, km.

Istehsalda keçiricil rin qızması v  taclanma itkil ri,  ammortizasiya v

xidm t sah l rin  olan illik ayırmalar n z r  alınarsa, s rf olunan toplam 

x rcl r: - A= A

q

+A

tac

+A

a

olar. O cüml d n üç fazlı sisteml rd  qızma: 



e

q

C

S

I

A

1000


3

2

 kimi hesablanır. Burada  I-hesabi c r yan,  -faz 

m ftilinin xüsusi müyavim ti Om/km·mm

2

S- m ftilin en k siyi, mm



2

, l-x ttin

uzunlu u,  km,

-itki müdd ti,  saat/il, C

e

-1 kVtsaat enerji itkisinin d y ri,



manatla.

Öz növb sind  taclanma itil ri üçün: - 



e

tac

tac

C

S

I

K

A

8760


1000

3

2



,burada K

tac 

taclanma itkil rinin, m ftilin qızmasına olan nisb ti kimi 

hesabalanan msalıdır.

Ammortizasiya ayrımaları üçün: - 

100


2

1

a



S

K

K

A

a

, burada A



a

-

elektrik verili inin illik ammortizasiya v  xidm t x rcl rinin illik ayırmalarıdır.

Öz x rcini çıxartmaq  rti il , yuxarıdakı bütün m sr fl ri c ml m k

lazımdır. Onda xidm t müdd ti rzind  c mi m sr fl r : 



n

T

A

K

M

olacaqdır.

C r yanın iqtisadi sıxlı ını hesablamaq üçün  M- ifad sini  en 

k siyin  gör  diferensiallayıb sıfıra b rab r olan t nliyi h ll edilir v  a a ıdakı

iqtisadi sıxlıq alınır:


_________________Milli Kitabxana__________________ 

465 


8760

3

/



100

10

2



tac

e

n

iq

K

C

a

T

k

I

.

              (17.1.2)



Ona gör , elektrik verili  hava x tti v  ya kabell r layih l ndiril rk n

müqayis  edil n variantlar üçün, yuxarıdakı formulalar il  hesablanan 

g tirilmi   c m m sr fl r müqayis  edilm lidir. Illik x rc l r g tirilmi

m sr fl r a a ıdakı formula il  t yin edilir :



ziy

d

ue

tac

ue

n

a

il

C

t

p

K

M

P

M

U

r

p

E

p

K

M

0

2



2

2

2



cos

1000


        (17.1.3)

burada  K



d

müxt lif s b bl rd n enerjinin t l batçılara verilm y n hiss sin

aid msaldır. 



17.1.3. Elektrik izolyasiya konstruksiya v  elementl rinin texniki-

iqtisadi göst ricil ri

Elektrik izolyasiyasına qoyulan t l batlar daha geni  spektrl r

malikdir:- onlar yüks k elektrik müqavim ti, a a ı dielektrik nüfuzlulu u v

itkil ri olmaqla, çox böyük elektrik möhk mliyin

malik olmalıdırlar. 

Bunlardan ba qa elektrik izolyasiyasının yax ı mexaniki möhk mlik, istilik 

ötürm , kimy vi dayanıqlılıq xass l ri olmalıdır. Eyni zamanda, onların

t bi td  çox yayılmı  xammal ehtiyatı olmalı, istehsal texnologiyası asan v

ekoloji t hlük sizliyi olmalıdır. Ölçü v  ç kil ri az olmalıdır, montaj v  t miri 

asan olmalıdır.  Göst rilmi  bir sıra göst ricil r biri-biri il  ziddiy t t kil edir. 

M s l n, kiçik ölçüsü olan izolyasiya çox da böyük elektrik möhk mliyin

malik ola bilm z. Bu c h td n xüsusi materiallar t l b olunur ki, bu da t bi td

geni  yayılmı  xammallarda az t sadüf edilir. Izolyasiyanın h r hansı bir 

parametr  gör  iqtisadi s m r liliyini v  optimal variantlarını yoxlamaq olar. 

Elektrik möhk mliyin  gör , aparılmı  a a ıdakı analizl r maraqlıdır: - Istifad



olunan materialın qalınlı ı v  keyfiyy tin azaldılması, onun elektrik 

möhk mliyinin azalmasına s b b olur. Bu variantda seçilmi  YG 

konstruksiyası ilkin kapital qoyulu u il   s rf li olsa da, onlara sonrakı illik 

ayrılmalar v  t mir x rsl ri artırılmalıdır.

ksin , yüks k keyfiyy tli v  lazımi

q d r izolyasiya qalınlı ı olan variantda yax ı ilkin kapital qoyulu u v  müasir 

texnoloji emal usulları t tbiq edilm lidir. Bu da illik x rcl r   g tirilmi

maliy tin artmasına s b b olur.H r iki halda yaradılan YG konstruksiyasının

maliyy ti artır. Ona gör , h r m nada orta d r c d   s rf li olan variantın

üz rind  dayanmaq lazım g lir.  

_________________Milli Kitabxana__________________ 

466 


Bu kriteriyalara aid t l batlardan biri d  elektrik izolyasiyasının

montajı, t miri v   d yi dirilm sinin asan olması v   n hay t sıradan çıxmı

izolyasiyanın ekoloji c h td n t hlük siz olması v  ya onun asanlıqla çıxda a

verilm si v  m hv edilm sidir. 

Qoyulan bütün t l batların eyni zamanda yerin  yetirilm si çox 

hallarda mümkün olmur. Ona gör , h mi  bu t l batlardan  saslarını öd y n

konstruksiyanın uy un variantının tapılmasının mümkünlüyü vacibdir. Bunun 

üçün hesabatlar a a ıdakı qaydada aparılır:

1)

yeni izolyasiya konstruksiyasının t tbiqind n alınan illik 



iqtisadi s m r  t yin edilir; 

2)

keyfiyy t v  texniki xarakteristikaları n z r  alınmaqla yeni 



m mulatın sonunsu d y ri hesablanır;

3)

texniki-iqtisadi göst ricil r  gör  yeni elektrik izolyasiya 



m mulatının effektivliyinin yekin analiz c dv li tutulur. 

            Hesabatın sonuncu b ndi, f rdi yana ma il , mövcud olan konstruksiya 

sasında t klif edil n yeni m mulatın hazırlanmasında

n uy un üsulun 

seçilm sidir. Yeni m mulata göst ril n sas funlsiyalarının saxlanması il   v

ona ç kil n x rcl rin minimal oldu u n uy un variantın tapılması funksional 

analız m s l sidir. Bu m s l nin h llind   m mulatın

sas v  köm kçi 

funksiyaları n z r  alınır. Sad  yolla m qs d  çatmaq üçün b z n bir neç

köm kçi funksiyaları n z rd n atırlar. Mövcud izolyasiya il  müqayis d , yeni 

layih l nditil n izolyasiya m mulatlarının müxt lif konkret seriyaları üçün 

minimal x rcl rin hesabatları ld  edilir. 

            Yeni  konstruksiyanın  t tbiqinin effektivliyi is  bir çox göst ricil rd n

asılı olur:-xüsusi kapital qoyulu u, yanacaq, enerji v  material s rfi, 

mü ssis nin istehsal gücünün artırılması, m k m hsuldarlı ının d yi m si v

s. buraya aiddir. 

m k m hsuldarlı ının artırılması daha yeni v  mük mm l

avadanlıqların qoyulması il  t l b olunan  lav  x rcl r  s b b olur. T s rrüfat 

h miyy tli istismar xarakteristikalarının yüks ldilm si m mulatın

hazırlanması üçün keyfiyy tli materialın seçilm si v  ona ç kil n x rcl rd n

asılıdır. B z n bu m qs dl  n yin daha s m r li oldu unu tapmaq üçün seçim 

aparmaq lazım g lir:- a a ı keyfiyy tli pis m mulatın istismarına ç kil n illik 

x rcl rin artırılması v  ya keyfiyy tli m mulatın alınması üçün ilkin kapital 

qoyulu unun artırılması?

            Illik  x rcl r v  ya bir d f lik kapital qoyulu unun müqayis si üçün 

hesabatlarda bir il  g tirilmi  x rcl r usulundan istifad  edilir [2]. 

            Yeni  izolyasiya  konstruksiya  v  ya elementinin hesablanması v

layih l ndirilm si zamanı onların texniki-iqtisadi s m r liliyi v  illik x rcl r

g tirilmi   m sr fl ri d y rl ndirilir. Yeni layih l ndiril n elementi hesabat 


_________________Milli Kitabxana__________________ 

467 


elementi kimi, onun mövcud analoqunu is   baza elementi kimi q bul etdikd ,

iqtisadi effektivliyi a a ıdakı ifad  il  d y rl ndirm k olar. 



h

n

h

b

h

n

h

b

n

h

n

b

b

h

b

e

M

E

P

K

K

E

A

A

E

P

E

P

B

B

M

I

)

(



)

(

(17.1.4)



burada  M

b

- baza m mulatın x rci,



b

h

B

B

 -  m k


hsuldarlı ının artım msalı,

n

h

n

b

E

P

E

P

 -baza v  yeni hesablanmı  m mulatın xidm t müdd ti msalı, (A



b

-A

h

)

- baza v  yeni hesablanmı  m mulat üçün illik ayırmalar, 

)

(

b



h

n

K

K

E

- baza 


v  yeni hesablanmı   m mulat üçün kapital qoyulu u,  M

h

 - yeni hesablanmı

m mulat x rci.

Bu kriteriyalara aid t l batlardan biri d  elektrik izolyasiyasının

montajı, t miir v  d yi dirilm sinin asan olmasıdır.

N hay t, sıradan çıxmı  izolyasiyanın ekoloji c h td n t hlük siz bir 

kild  m hv edilm si d  n z r  alınmalı sas m s l l rd ndir.    

17.1.4. Kabell r v  onların tikinti qaydaları

 Kabell rin 

müxt lif tipl ri v  onlara uy un olan ç kili  qaydaları



EQQQ-y

sas n yerin  yetirilm lidir. Bu zaman a a ıdakı normalara 

m l olunur:- 1. Elektrik stansiyaların

razisind  kabell r kanal, tunel v

bloklarda ç kilir. Bu halda x nd kl rd  yalnız 1-2 kabel uzaqda olan mexaniki 

sah y , yanacaq anbarına ç kil  bil r. Layih y  gör  paylayıcı qurulu dan bir 

istiqam td  20-d n çox kabel ç kilm li olarsa onları kabel tunelind  aparmaq 

lazımdır. 2.

h r v  q s b l rd

kabel x ttl ri bir qayda olaraq yolun h r k t

sah sind n k narda, piyada cı ırlarının, texniki zolaqların v  ya ıllıqların

altında qazılmı  x nd kl rd  ç kilir. Küç l rin k si m  yerl rind  mük mm l

örtyükl ri v  intensiv h r k tli olan yerl rd  kabell r bloklarda v  borular 

iç risind   ç kilm lidir. Yeraltı kommunikasiyalar sıx olan küç   v

meydanlarda güc kabell ri kollektorlar v  tunell rd   ç kilm lidir.  3. Kabel

ç kili   qur ularında, estakada v   t kn l rd   ç kil n, istehsal sah l rin  aid 

kabell r zireh  üstü  v  ya qilaf üstü tez alı an, yanqın qorxusu olan örtük 

materiallarına malik olmamalıdırlar. Elektrik stansiyalarının daxilind

polietilen izolyasiyalı güc v  ölçü-n zar t kabell rinin ç kilm si qada andır.

Çünki onlar temperaturdan tez yum alır v  yanark n z h rli qazlar ayrılır. 4.

H r k tli mexanizml r üçün çevik- rezin izolyasiyalı kabell r istifad

edilm lidir. 5.Vertikal v  dik yerl r ç kil n kabell rin 35 kV-a q d r seçilmi

tipl ri axıcı olmayan hopdurucu kütl  v  ya plastik izolyasiyalı olmalıdırlar. 6.


_________________Milli Kitabxana__________________ 

468 


traf mühitin müxt lif  sah l ri (me , da , qayalıq, yol v .s) oldu u yerl rd ,

kabel ç kili i

razinin 

n mür kk b yeri üçün n z r  alınmı

kabell


aparılmalıdır. Bu zaman,  g r razinin rahat hiss si,  kabelin muftasız ç kili

tikinti uzunlu unda olarsa, bu hiss d  kabelin tipini d yi m k olar. 7. Yeni



ç kili  zamanı, 1-10 kV, en k siyi 3*95 mm

2

olan kabel x ttl rind  1 km 

m saf d  4  mufta, 3*120 –3*240 mm

2

 en k sikl rind  is

n çoxu 5 mufta 

qoyulmasına icaz  verilir. 20- 35 kV g rginlik kabell rind  is ,  6 mufta qoyula 

bil r. 8. Iri s naye mü ssis l rinin meydançalarında kabell r estakadalarda 

(ç kil n kabell rin sayı ondan çox olduqda)ç kilir.  9.X nd kd  yalnız zirehli 

kabell r ç kilir. Onların qilafı aqressiv mühitd n xüsusi mühafiz  örtüyü il

qorunur. X nd kd  yeraltı ç kili  üçün korroziyaya qar ı davamlı, aliminum  

v  üstünd  PVX örtüyü olan kabell rin ç kili in   d  icaz  verilir. 10.

Kabell rin yeraltı x nd kl rd  6  d d olan saya q d r ç kili i iqtisadi 

c h td n s rf lidirOnların x nd kd  ara m saf l ri 200-300 mm artırılması

tövsiy  edilir. 11. Su altı kabel ç kili l rd , yalnız dair vi zirehli kabell r

istifad  edilm lidir. Mümkün q d r su altı kabell r bir tikinti uzunlu unda v

muftasız olmalıdır. Su altına ç kil n kabell r sahil qur uları vasit si il  su altı

x nd y  daxil edilirl r. Su altında is   x nd kl r qazılır, kabel ç kildikd n

sonra üstün  qum kis l ri düzülür v  onların üstünd n iri da lar atılır. Bu 

m qs dl  bir damarlı kabell r i l dilir. Rezin izolyasiyalı v  PVX  lanqlı

kabell rin su altında ç kilm si qada andır. 12. Yeraltı sürü m l ri olan 



razil rd  v  havada ç kil n kabell rin polad m ftil zirehi olmalıdır.  

Daha yüks k g rginlikli kabell rin tikintisind  xüsusi  binalar,  lav

qur ular v  avadnlıqlar lazım g lir. M s l n, 110-220 kV ya  doldurulmu

kabell r üçün mü yy n m saf l rd  ya   t zyiqini saxlayan bina daxili 

stansiyalar olmalıdır. Yüks k g rginlikli XLPE izolyasiyalı kabell rin 

ç kili ind  is , ümumi uzunlu un 1/3 m saf l rind  transpozisiya v

torpaqlanma m nt q l ri qurulmalıdır.

Ba qa sözl  ixtiyari elektrik-energetika qur usunun tikintisi v  ya 

ç kili -montajı zamanı h m ekoloji, h m d  torpaq sah sinin tutulması kimi 

m s l l r meydana çıxır.



17.1.5. 110 kV kompozit t rkibli «RAYXEM» muftaları

Son ill rd  Az rbaycanda elektrik  b k l ri, stansiya v

yarımstansiyaların inki afı, çoxlu sayda montaj v  t mir i l rinin aparılmasına

ehtiyac do urur.Yüks k g rginlikl rd   i l dil n alçaq v  orta t zyiqli ya lı

kabell rin montajı, armaturla dırılması v  istismarı çox bahalı v  texniki 

c h td n s m r siz bir sah  idi.  Bu m qs dl  yeni texnologiyalar, material v

m mulatlar t tbiq edilir. O cüml d n XLPE izolyasiyalı yüks k  g rginlik (35-

220 kV) kabell ri, silikon gövd li qeyri x tti g rginlik m hdudla dırcıları

_________________Milli Kitabxana__________________ 

469 


QXGM, dayaq v  keçid izolyatorları, yeni polimer t rkibli  daxili v  xarici 

ekranlar i l dilir.

Ya  doldurulmu  kabell rin muftalanmasının tikintisi v  montajının

texniki v  iqtisadi ç tinlikl ri v  yuxarıda göst rilmi  dig r s b bl rl

laq dar, onları kompozisiya t rkibli muftalarla  v z edirl r. Plastmasların

t rkibl ri, emal texnologiyası, onların kompozisiyaları o cüml d n, istilikd n

büzü n polimer kompozitl ri böyük perspektivl r v  geni  imkanlar açmı dır. 

Yuxarıda istilikd n büzü n 6-10 kV kabel muftaları haqında m lumat 

verilmi dir. Son ill rd  110 kV v YG-d  bu tip muftaların montaj v   t mir 

i l rinin elmi  sasları v  texnoloji ardıcıllı ı verilmi dir.

Bu sah d  Almaniyanın «RAYXEM» firması birincil r sırasında, 

g rginliyi 123 -175 kV olan muftalar buraxmı dır. Onların GFR t rkibli 

kompozit gövd l rinin xüsusi sızma yolunun boyu 50 mm/kV –a q d r çatır.

Gövd

ü  lifl r v  silikon köyn kl r vasit si il  gücl ndirilmi dir. Silikon 



köyn kl r ü  boru üz rin  bilavasit  tökm  texnologiyası il   ç kilir. Bu 

texnologiya Rus v  Az rizolit kompozit texnologiyasından f rqlidir [18]. Bu, 

h min muftaların atmosferin a ır çirkl nm   d r c si v  yüks k mufta daxili 

t zyiql r olan  raitl rd   i l m sin  imkan verir. Trekinq  qar ı davamlı

kompozit gövd  alınır.

Onların Texniki  rtl ri BEK 60071-1-1996 v  IEEE -1313 1-1996 –a 

uy undur. Bel   g rginlik sinifl ri istifad  edil n, bütün dig r ölk l rd   d

h min «Texniki  rtl r» q bul edilmi dir. Az rbaycan « imal» Elektrik 

stansiyasında 2003-cü ild n 110 kV elektrik ötürücü x ttl rin kabel giri l rind

bu muftalardan istifad  edilir.

Montaj  m liyyatları aparıldıqda t limatlarda göst ril n ardıcıllıqlara

ciddi


m l edilm lidir. «TYCO Elektroniks» firmasının, GURO, Hellstern, 

SIMEL, Ukrayna t msilçil ri öz t r fl rind n bu muftaların t kmill dirilm si

üçün montaj aksesuarları, xomutlar, sıxaclar, daxili ekranları, kipl dirici v

doldurucu materiallarının üz rind  çoxlu t dqiqat i l ri aparmı lar. 110 -220 

kV YG-d  ekranlar vacib rol oynayır. Bu bütün muftalarda, keçid 

izolyatorlarında qapaqlara v  flanesl r  yaxın yerl rd  elektrik sah sini

t nziml m k üçün t tbiq edil n

sas elementl rdir. Silikon t rkibli keçirici 

kütl d n hazırlanır. Onlar mütl q BEK 60840 v  IEEE 48 standartları il

zavod sınaqlarından keçirilir [51].  

XLPE izolyasiyalı kabell r konstruksiya elementl rin  gör  ya

dodurulmu , ka ız izolyasiyalı kabell r  nisb t n sad dirl r. YG MNSK v

MVDT ya lı kabell ri kimi t k damarlı olurlar. XLPE konstruksiyaları

ardıcıllıqla damar, damar üstü yarımkeçirici YK ekran , izolyasiya, izolyasiya 



üstü  YK ekran, izolyasiya üstü yastıq (yum aq dol u), m ftil v  ya lent killi

folqa ekran, zireh v  mühafiz

lanqından ibar t olur. Az rbaycanda istifad

olunan markaları 2XS(Fl)2Y- dir. Burada, 2X- çarpaz ba lı tikilmi  polietilen, 



_________________Milli Kitabxana__________________ 

470 


S-damar v  izolyasiya üstü ekranlar, (Fl) – damarın çox m ftilli olması

(Flexibill-çevik), 2Y – iki qat dol u v  mühafiz

lanqının olması dem kdir.

Bu sah d , 2009-cu ild  Sumqayıt

h rind  Az renerji ASC-nin 

planla dırdı ı bel  bir kabel istehsalı zavodunun tikintisi ba a çatdırılacaqdır.

Bu i l rin kompleks h lli üçün, kabell rl  yana ı onların montaj armaturları,

birl dirici v  sonluq muftaları v  dig r

b k  elementl rinin müxt lif

modifikasiyaları inki af etdirilir.



123-175 kV-luq 

OHVT markalı sonluq muftaları «RAYXEM» 

firmasının son texnologiyalarla hazırladı ı kompozit t rkibli 

konstruksiyalardır[1]. Onlar OHVT (123-175) CW-21-50 UA kimi 



markalanır. 

Yüks k g rginlikli, tikilmi  polietilen izolyasiyalı kabell rin 

h min muftalara birl dirilm si elektrik  b k l rinin montaj v  t miri zamanı

n çox rast g lin n i l rd ndir. 110 kV v  yüks k g rginlikli avadanlı ın

montajı v  ya t miri üçün, ölk miz  h mi  xarici müt x ssisl r d v t olunur. 

Lakin bu sah d , bir çox i l r öz müt x ssis v  texniki i çil rimizl  h ll edil

bil r. 110-220 kV  sonluq v  birl dirici muftaların montajı bu sıradandır.

Çünki, XLPE kabell rd  xüsusi hazırlıq i l ri, qur u v  avadanlı a ehtiyac 

yoxdur. Bunlar muftaların montaj t limatlarında, ehtiyat parçalarının montaj 

qaydalarında izah edilir.

YG avadanlı ının normal i inin

sasını elektrik sah sinin ekranlarla 

t nziml nm si, b rab rl dirilm si v  düzgün montajı t kil edir. Aparılan

ara dırmalarda bunlara xüsusi diqq t verilir. Muftanın gövd sinin elektrik 

hesbatından onun uzunlu u,  t kl rinin sayı v  forması t yin edilir. Farfordan 

f rqli olaraq, kompozit gövd li muftalarda xüsusi s thi ESG-nin qiym ti 50 

kV/mm çatır. Bunun s b bi m sam li farfora nisb t n (

f

7), kompozit 



materialın dielektrik nüfuzlulu unun (

m

3.2) kiçik v  hidrofob xass si



olmasıdır. Ona gör , xarici gövd nin uzunlu u onlarda s thi bo almaların

qar ısını alır. Çarxların radial ölçül ri is , konstruktiv mülahiz l r  gör , daxili 

izolyasiyanın qalınlı ı, forması v  ekranların konstruksiyasından asılı olur. 

 §13.1.4-d n göründüyü kimi, sonluq muftalarında izolyasiyanı

gücl ndirm k üçün istifad  olunan muftalar üç hiss d n ibar tdir

k.13.1.7,13.1.9: -b rab rl dirici konus (ab), kabelin zavodda hazırlanan

izolyasiyasından s lis olaraq muftanın gücl ndirilmi  izolyasiyasına keçid 

t kil edir; silindrik hiss  (bc) v  t rs konik hiss  (cd)-dir. T rs konik hiss , öz 

növb sind  izolyasiyasının maksimal diametrind n s lis olaraq damara keçid 

t kil edir. B rab rl dirici konusun uzunlu u v  formasını t yin etdikd

muftada tangensial ESG-ni n z r  almaq lazımdır § 13.1.5,  k.13.1.13. 

Tangensial ESG-nin maksimal qiym tl ri, b rab rl dirici konusun yerl

birl dirilmi  ekranla toxundu u nöqt l rind  olacaqdır.  

 Ekranla dırma effekti v  bo alma g rginliyinin artırılması m qs di il ,

farfor gövd li muftalarda sonuncu kondensator köyn yinin (l

n

-nin) uzunlu u



_________________Milli Kitabxana__________________ 

471 


farfor gövd nin xarici armaturundan 15-20 % böyük (0,15 0,2L

bo far

),

götürülür ( k.13, b nöqt si). H min metodika OHVT muftalarına da aid edilir. 



«RAYXEM» OHVT kompozit muftalarında

k.17.1.1-d , göst ril n formada 

konik silikon ekran vardır. H min ekran montaj altlı ından yuxarı istiqam td

(kabelin montaj istiqam tind ) 29 sm m saf d  v  h min ölçüd n 2 sm a a ı

s viyy y  taxılır. Ona gör , bu 2 sm-lik yarımkeçirici zolaq sürtül r k

aktivl dirilm lidir.  

 Eyni 

prinsipl , kabelin ucu il , üst qapaq arasında 0,25 L



bo

  q d r


m saf  saxlanır - d nöqt si. Bu m saf  muftanın iç risind  olan taxma ucluqla 

tekkerl  tamamlanır.

Muftaların montajının sas texnoloji prinsipl ri v  m rh l l rin  baxaq. 

Birinci m rh l d  kabel montaja hazırlanır. O tikinti yerind  dayaq  velerinin 

üstünd n 50 sm a a ı, yuxarı ucu daya ın üstünd n 10 sm yuxarı v ziy t

g tirilir. A a ı 50 sm-  montaj i ar si qoyulur. Ondan 750 mm ir li, 40 mm 

enind  çevr  boyu kabelin mühafiz  örtüyü açılır. Bu zaman 40 mm m saf ,

i ar  x tti istiqam tind  arxaya t r f  ölçülür. Bunun üçün kabel h min zolaqda 

70

0



 C-   q d r qızdırılır v  komplektd  olan sapla sektor  kilind  parçalarla 

k silib çıxarılır. Soyulmu  örtüyün altından çıxan izolyasiya üz rind  olan 

ekran m ftill ri, kabelin  ks ucuna t r f arxaya qatlanır.

Ikinci m rh l d  kipl dirici elementl r montaj edilir. Bunun üçün 

vv lc , komplektd  olan 14 

-li yarımkeçirici lentadan 690-810 mm

arasında, konus formasında yarımkeçirici ekran sarınır



k.4a). Yarımkeçirici 

ekranın kiçik konus oturaca ı kabelin yaxın ucuna (810mm), böyük konus 

oturaca ı ks (690mm) t r f  dü m lidir. Bundan sonra, 750 mm s viyy d n

sas i ar  x ttin  t r f iki yerd , 50 mm enind  (komplektd  16 No-li element) 

özü yapı an lentadan qalınla dırıcı sar ılar qoyulur  k.17.1.1a. Qalınla dırıcı

yastıqlar sarındı ı zaman, komplektd  olan kipl diricinin iç diametri n z r

alınır. Çünki növb ti m liyyatda h min yastıqlar üz rin  kipl dirici örtük 

geyindirilir v  qızdırılır.



Üçüncü m rh l d  torpaqlama i l ml ri görülür. Bunun üçün 

kipl dirici elementin a a ı hiss sind  ekran m ftill ri torpaqlayıcı  kimi 

istifad  edilir. M ftill rin altına çopur metal lenta (törpü) qoyulur. M ftill r

vv lc  arxaya, kipl diricinin üstün  qatlanır. 2-3 qat mis hörgü sarınmaqla 

fiks  edilir. Bunun üz rin  is , törpül ri sıxan vintli xamutlar ba lanır. Sonra 

bu torpaqlama sistemi bütövlükd  tekstil lenta il  kip sarınır,

k.17.1.1. b. 

Tekstil lentanın altına mastikalı lenta sarınır. Bundan sonra hermetikl dirici

boru 

kil 17.1.1 b)-d  göst ril n 100 mm m saf y   q d r kipl diricinin



üz rin  sürü dürülür v  bi irilir. Bi irilm  yuxarıdan a a ı istiqam t   t r f, 

uclardan yapı qanlı pasta çıxana q d r davam etdirilir. 



4-6–cı m rh l l rd  izolyasiya üstünd ki yarımkeçirici ekran 

oturacaqcan 290 mm-lik m saf y   q d r sıyrylıb t mizl nir

k.17.1.1 b). 


_________________Milli Kitabxana__________________ 

472 


T mizl nmi  izolyasiya hiss sind n daha 310 mm ir li m saf d , kabelin 

damarı 90 mm ölçüd   k silib açılır. Bel likl  alt oturaca ın üstünd n kabelin 

690 mm-lik uzunlu u qalır. Sonrakı m rh l d  izolyasiya üz rin

b rab rl dirici silikon ekran taxılır. Silikon ekranın içi v  kabel 

izolyasiyasının üstü silikon ya la ya lanır. Ekran  izolyasiya üz rind

burulmaqla taxılır. Deyildiyi kimi, bu ekran alt t r fd n 290 mm-lik 

yarımkeçirici v  üst t r fd n 15 mm-lik dal avari l ç kl rin altında olan 20 

mm-lik bir zolaq s viyy sini örtm lidir

k.17.1.1b). Bu  m liyyatlardan sonra 

soyulmü  izolyasiya, yerin  taxılmı  silikon ekranlar v  açılmı  damarlar 

«Uayt spirit» v  ya AI-70 benzinl  silinib t mizl nir. Yapı qan izl rinin 

qalmaması üçün, b rab rl dirici ekran üst t r fd n yapı qansız ka ız lenta il

müvv q ti fiksasiya edilir. Ka ız lentanın açılmaması üçün, üstünd n 2-3 qat 

izolyasiya lentası sarınır.



k.17.1.1. Montajın 2 v  3 –cü m rh l si  a)muftanın torpaqlanmaya 

hazırlanması, b)muftanın torpaqlanmadan sonrakı halı v  izolyasiya üstü 

yarımkeçirici ekranın dal avari t mizl nm si 

Sonra b rab rl dirici konusun altına 5 mm ara qalmaqla, a a ı

istiqam td  qalınla dırcıya q d r 1 qat yarımkeçirici lenta sarınır. Bu lentanın

üz rind n is  mis tor sarınır. Mis tor silikon ekrana toxunmamaq üçün 10 mm 

a a ıdan sarınır. Yarımkeçirici lenta v  mis tor kipl diricinin üstünü 10-15 


_________________Milli Kitabxana__________________

473


mm örtürl r. Mis tor üz rind n yenid n, konusun tam alt bo azına q d r

yapı qanlı izolenta sarınır

k.17.1.2 [43, 54].

Sonra


tangensirkulla,

k.17.12.-d  göst ril n 3 yerd n diametrl r

ölçülür v  yazılır.

lav  olaraq D1, D2, diametrl ri üz rin  10 mm, D3 

diametri üz rin  is , 20 mm qalınlı ında artıq izolenta sarınır.

Elektrik sah si qalınlıq üzr  z ifl y r k trafa b rab r

kild  v  daha 

z if qiym tl  çıxır. Ekranların t mizl nm si zamanı kabelin ucuna t r f yuxarı

(ir li) istiqam td   b rab rl dirici dal avari l ç kl r açılır

k.17.1.1 b.

Dal avari l ç kl rin maksimal v  minimal ölçü f rql ri  ~15 mm olur.  

k.17.1.2. Montajın 6-cı m rh l sind n sonrakı v ziyy t.7-ci m rh l

üçün alt qapa ın 16  d d boltlarınının sıxılma ardıcıllı ı verilir.

Bütün yüks k g rginlikli birl dirici qov aq v  düyünl rd  oldu u

kimi, muftalarda da hermetikl dirm vacib

rtl rd ndir. Bunun üçün mufta 

komplektind  xüsusi materiallar vardır.

lav  olaraq bu muftalarda, yüks k



axıcılı a malik silikon doldurucu t rkibli izolyasiya kütl l ri, ya lar v  s.

istifad  edilir. Silikon ya lar mufta montaj edildikd n sonra üst hiss d  olan 

qapaq de iyind n doldurulur. Doldurulan silikon  ya ın s viyy si qapa ın

altından 100 mm a a ı olmalıdır.



_________________Milli Kitabxana__________________

474


Muftanın komplektind  xüsusi kipl dirici araqatılar vardır. Montaj

zamanı alt v  üst qapaqların xüsusi cı ırları olan çuxurlara v

tekkerin

bo azına iki yerd n komplektd  olan h min «O»  killi araqatılar qoyulur.

Qoyulmazdan vv l bu araqatılar silikon mastika il  ya lanmalıdırlar.

110 kV XLPE izolyasiyalı kabell rin birl dirici muftaları daha 

mür kk b konstruksiyaya malikdirl r. Onlarda daxili ekranların qura dırılması

iki cür olur: -t sirl ri ayrılan ekranlar v  h r iki t r fd n eyni

kild  t sir ed n

ekranlar


k.17.1.3.

k.17.1.3. «RAYXEM» tipli 123 kV-luq birl dirici mufta 1-Mexaniki

birl dirici, 2-Keçid adapdoru, 3- Muftanın gövd si, 4- ESG b rab rl dirici

konusu, 5 -Yüks k g rginlik elektrodu, 6- Fiksator h lq si, 7- Metallik

ekranla dırıcı sıxac, 8- ekranların lehimsiz birl dirilim si, 9- keçirici boru,

10 -Mis hörgülü m ftil, 11- Izolyasiya borusu, 12- N mliyi untlayan xarici

muhafiz  örtüyü 

_________________Milli Kitabxana__________________

478


ST FAD  OLUNAN TEXN K

D B YYATLAR

 1986 .


2. «

»

.



.

 1985  .


3.

. .


  «

»

 , 



 2003 

4.

.



 «

»

.



.

. .


. 1963  .

5.

.



.

  «


 Z-

»

.



 1978  .

6.

. .



,

. .


  «

»

.



  1977  .

7. .


.

,

. .



,

.

.



 «

»

.1987 .



8.

.

.



 

«

»



 1968  .

9.

.



.

,

.



.

  «


»

.

, 1977 .



10. .

.

,



.

.

 « 



»

.

.



 1984  .

11.


.

.

,



.

.

  «



»

.

  1972  .



12.

.

.



,

.

.



  «

»

.



-

.

. 1966  .



13.

.

.



 « 

» (


)

.

. 1958



1. «

»

.



.

.

.



.

_________________Milli Kitabxana__________________ 

479 


14. 

.,

 «



»

.

.



. 1960. 

15. 


.

.

,



.

.

,



.

.

, «



»

.

. .



.

, 1985 


16. 

.

.



 « 

»

.



.

, 1979  .

17. 

.

.



  «

»

- 4-



,

,

.,



.

, 1976  .

18. 

.

.



  «

»

.



, 1984  .

19. Q. 


. H s nov «Elektrik izolyasiyasının hesablanması v

layih l ndirilm si» I hiss  Bakı –   1993 il. 

 20.  .

.

,



.

.

,



.

.

  `



`.

.

 1987  .



21.  .

.

, .



.

.

-



.

. 1966  .

22. 

.

.



,

.

.



,

. .


,

.1986  .


23.  .

.

  `



`

.

6 1953  .



24. M.  .

  `


`

-

     1971  .



25.  .

.

,



.

.

  «



,

»

 1986  .



26.  .

  «


»

.

 7 1981  .



27.

,

,



  «

»,

»



.

 1986   


28. 

.

.



,

.

.



,

.

.



  `

 `    


.

  4, 1975  .

29.  .

.

  «



»

 1  .


 2000  .

_________________Milli Kitabxana__________________ 

480 


30. . .

,

. .



,

. .


  «

 6-10 


»

3,  1998  .

31.

.

.



,

.

.



,

.

.



«

»

 1986 30.  .



.

 ,  .


.

,

. .



 340 1974  .

32.  .


.

,

.



,

.

 5 , 1974  .



33. 

.

.



  «

»

.



 3 1968 .

34. Q.  . H s nov, H. M. Hüseynov, G. N.  liyeva Yüks k g rginlikl r v

elektrik izolyasiya texnikasından laboratoriya i l rin  dair metodik v sait  

Bakı, Az.Resp. T hsil nazirliyi 28-04-2003, 18 saylı protokolla t sdiq

edilmi dir, Ça o lu, 2003 il  

35.  .


.

,

.



.

  «


»

 1976  .


35. «

»

.



.

-80 


   1982  .

36.  . .


,

. .


,

. .


,

. .


 « 

»

 – 



 1997  .

37.  .


.

, .


.

 «

» -  .



, 1979  .

38. «


» - .

, 1982  .

39. 

.

.



.

.

  «



»

-

 1961  .



40.  .

.

,



.

.

  «



» - .

. .


 1980  .

41.  .


.

  «


.

.

, 1973  .



42. 

.

.



o

,

.



.

  «


»

 ,  1971  .

43. 

.

.



,

.

.



,

.

.



  «

»

 1988  .



44

 «

-



»

«

»



 1976  .

_________________Milli Kitabxana__________________ 

481 


45. 

.

.



  «

»

 304 



 1977  .

46. Y. B. Kadymov, G. A. Mamedov, K. A. Gassanov `Studies of System 

Generated over Voltages In  Poluphaze Elektric Cirguts With Distributed 

Parametrs on the Bazis of diskrete Functions  «Amsterdam-Nevvork 1980»   

47. Q.  . H s nov, D. M. Rüst mova « ü  plastik izolyatorlara yarımkeçirici 

örtük ç kilm si»   Beyn lxalq Konferensiya, tezisl r Az rb. Neft kimya 

institutu1988 il.  

48. X. I. N biyev «Neytralı izol  olunmu

b k l rd  birfazlı yerl  metallik 

birl m  zamanı yaranan ifrat g rginlik», Konfrans «Iqtisadi islahatlar 

raitind  Az rbaycan enerqetikası»   Bakı 1995 il. 

49. . .


 «

»

 «



»   1972  .

50. 


.

.

,



.

.

,



.

.

  «



»

,

-



«

» , 


4, 1975  .

51. 


.

.

,



.

.

,



.

.

  «



 6-35 

»  «


» 1986  .

52. 


.

.

  «



»

 «

.



» 1983  .

-4 


53.  .

.

,



.

.

  «



»

 1983 


.

54. 


,

,

,



,

,

  «



,

», «


»

.

 1986  .



55. E. Beldi, E. Uhliq `Uberschlagspannung zusammengesetzter Isolatoren  mit 

metallischen   Zwischenflanschen, BB Mitt., 1943 No 9/10 s 255    

56 «

»

 -81519 , 



,

 1  -85521 

, 12.08.2008 

57. 


.

.

  «



»

-

 1952  .



Document Outline

  • hq_ygeit1-160
  • hq_ygeit161-320
  • hq_ygeit321-481

Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin