H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 16.1.5. Uzununa izolyasiyanın elektrik möhk mliyi
- _________________Milli Kitabxana__________________
- 16.2.2. Qismi bo almaların intensivliyi. Izolyasiyada qaz ayrılmaları v de ilm l r
- 16.2.3. Ya baryer izolyasiyasının elektrik möhk mliyi
- 16.2.4. Güc transformatorlarının izolyasiya konstruksiyaları
|
(16.1.13) burada
parametri 5-30 arasında d yi ir. Ortalama - l 10 götürül rs , sonu qısa qapanmı v izol edilmi dolaqların ba lan ıclarında ch l v sh l praktiki olaraq eyni qiym tl r malik olurlar. Dolaqların sonu izol edilmi (açıq) halda olduqda, U 0 / ch l - kiçik bir potensiala çatır (16.1.13). t=0 anında dola ın ba lan ıcında meydana çıxan maksimal qradient dolaq sonundakı rejimd n asılı olmayaraq a a ıdakı kimi t yin edilir: 0 0
U U dx dU x (16.1.14) U 0 /l– ifad si b rab r paylanma oldu undan maksimal qradient, normal (b rab r) qradient paylanmasından 10 d f böyük oldu u görünür. g r, normal rejimd sar ac verilmi g rginliyin 3%-n malik olarsa, ani olaraq sabit g rginliy qo ulduqda sar acın g rginliyi 30%- çatır. Sar ının g rginliyi is , sar acda g rginliyin qeyri b rab r paylanması s b bind n 0.3U
n ç d f böyük olur:- W sar acın sar ılar sayıdır. 16.1.5. Uzununa izolyasiyanın elektrik möhk mliyi Yüks k g rginlikli transformator dolaqlarının iç risind uzununa yerl dirilmi sar ıların v sar aclarının izolyasiyaları k. 16.1.5 -d göst rilmi dir. Sar ı izolyasiyası bir sar acın qon u olan iki naqili arasında, sar ac izolyasiyası is iki qon u sar aclar arasındakı ya kanalı il ayrılmı izolyasiyasıdır. Sar ı izolyasiyası kabel ka ızının naqil üz rind bir-birini ört n qaydada sarınması il ya da hopdurulmu izolyasiya qatından t kil olunur. Sar ı izolyasiyasının qısa müdd tli elektrik möhk mliyinin onun qalınlı ından xarakterik asılılı ı kil 16.1.6-d verilmi dir.
_________________Milli Kitabxana__________________ 446
k.16.1.5. Güc transformatorlarının uzununa izolyasiyaları a) sar ı v sar ac izolyasiyaları, b) qon u sar aclar arası izolyasiya, 1 – sar ı izolyasiyası, 2 – sar ac izolyasiyası, 3 – sar ı naqili, 4 – ya kanalı (aksial kanal S k ); d iz – b rk izolyasiyanın qalınlı ı, qon u sar ılar arasında h r iki t r f d iz /2 q d r dü ür kild n göründüyü kimi, 1 d qiq lik s naye tezlikli g rginlikd n 2,5/15mksan-lik ildırım impulsuna keç rk n elektrik möhk mlilyi 2,1 2,3 d f artır (k impuld =2,1 2,3 olur). Sar aclar arası izolyasiya qalınlı ı 8 30mm- q d r olan ya kanalından v naqill rin ka ız izolyasiyasından t kil olunur. Çox hallarda, izolyasiyanı gücl ndirm k üçün sar acları bir neç ka ız qatlarına bükürl r. De ilm d n vv l v de ilm prosesind ki elektrofiziki hadis l r, radius üzr düzülmü sas izolyasiyada oldu u kimi ba verir.
_________________Milli Kitabxana__________________ 447
16.2.1. Transformator izolyasiyasında qismi bo almanın yarandı ı sah l r Güc transformatorlarında ESG-nin lokal artımları f rqli yerl rd mü ahid edilir. Bu s b bd n meydana çıxan bo almaların intensivliyi, sür ti v elektrik yükü d yerind n asılı olaraq d yi ir. Ya kanalında tac klind meydana çıxan qismi bo almalar (QB), ya -baryer izolyasiyasında olan qismi bo lamalardan az t hlük lidir. Ya -baryer izolyasiyasında i çi v ya ifrat g rginlikl r t siri il yaranan QB-lar b rk izolyasiyada çevrilm z prosesl r g tirir v onları sıradan çıxarır. Bundan ba qa dolaqların uzunlu u boyu elektrik dal asının sönm si il , onun ayrı-ayrı m saf l rind eyni intensivlikli QB-in olması, müxt lif yüklü QB-in qeyd olunmasına s b b olur. Bel hadis l r, müxt lif t sirl rd QB-in t hlük li qiymt l rinin a kar edilm sini ç tinl dirir. Ya kanalının de ilm si ya -baryer izolyasiyasında ba ver n qövs bo almalarına ekvivalentdir. Güc transformatorlarında QB-in a a ıdakı növl ri d mövcüddur: 1) izol edilmi naqilin elektrokarton v ya ka ızla t masda oldu u yerl rd ya aralı ının de ilm si (birl dirici çatmaların izolyasiyası, sar ac aralıqları v s. bunlardandır), 2) çıxı lar v yan birl m l rin ya -ka ız izolyasiyasının qismi bo alması, 3) sar ı naqilinin izolyasiyasının qismi bo alması, 4) elektrokartonun s thind yaranan sürü n bo alma, 5) çıxı yerl rind , giriml rin ya aralıqlarında v bu kimi elementl rd ba ver n tac bo almaları. C r yan keçir n hiss l rd izolyasiya elementl rinin toxundu u ya ın nüfuz etdiyi girintil rd ESG-nin s th boyu olan qiym tl ri artır. Bu halda izolyasiya elementl rinin (ka ız v karton) biri-birind n aralandı ı m saf l rd ya qatının de ilm si sürü n xarakterli olur v izolyasiyanın s thi boyu daha çox artır. Dolaqların k narlarında tutum h lq l rin yaxın m saf l rd ESG-yi artır.
kil 16.1.5-d dolaqların yan t r fl rind elektrik sah sinin xarakterik görünü ü verilmi dir. Yüks k g rginlik transformatorlarında tutum h lq l rinin yaxınlı ında ESG-nin azaldılması m qs di il , onların k narları 80-100 mm radiusu il dair l ndirilir. Bu halda tutum h lq l rinin yaxınlı ında maksimal ESG – E
=(1,2 1,5)E ya kan . E max -n t qribi qiym tl ri is , k narı dair l ndirilmi elektrodla müst vi elektrod arasındakı elektrik sah sinin hesablanmasına uy un aparılır ( k. 2.1.14). Tutum h lq sinin s thind qismi bo almaların meydana çıxması
g rginliyinin kritik qiym tind ola bil r. Ona gör orta sah g rginliyi üçün E
intensivliyi d v r-d n asılı olaraq a a ıdakı kimi yazılır: _________________Milli Kitabxana__________________ 448
3 0
d r E E gb (16.1.16) (16.1.15) formulasından görünür ki, r sabit olduqda d artarsa, qismi bo alma sah g rginliyi E qb kiçilir. 220-750 kV g rginlikli transformatorların sınaqları göst rir ki, defektl ri olmayan izolyasiyada sınaqlar zamanı yaranan 5 10 -10 Kl elektrik yükün malik olan qismi bo almalar i çi g rginlikl rd tamamil k silir. Daha böyük yükü olan qismi bo almaların s b bi is , transformator izolyasiyasındakı konstruktiv v texnoloji qüsurlardır. M s l n, izolyasiyasının qurudulma v ya la hopdurulma prosesi, qurudulmu v hopdurulmu aktiv hiss nin iki günd n çox açıq havada qalması, ya dolduruldu u zaman vakuumun lazımi s viyy d olmaması, izolyasiyaya yad hiss cikl rin dü m si v s. kimi qusurlar ola bil r. Bel defektl r h m d , keçiricil rin k narlarının dair l ndirilm m si v elektrodların b rk dielektrikl sıx kontaktda olmaması aiddir.Transformatorlardakı defektl r, onların giriml rind ba ver n taclanmadan arta bil r. Texnoloji defektl r is giriml r ekranlar montaj edildikd n sonra meydana çıxır.Izolyasiya sa lam olarsa, transformatorlarda qismi bo almala-rın s viyy si yüks k g rginlikli sınaqlardan sonra da d yi m z qalır. Izolyasiyadakı defektl rl ba lı, QB-da elektrik yükl ri v c r yan, g rginliyin azaldılması il artar. G rginliyin eyni qiym tl rl artırılması halında bu artım d r c si kiçilir. N tic d histerezis ilg yin ox ar bir asılılıq alınır. Sınaq g rginliyi s viyy sind olan g rginlik t sirind n sonra is böyük intensivlikli qismi bo almaya s b b olan g rginlikl r azalır. Bel elektrofiziki prosesl r güc transformatorlarının sınaqları n tic sind , onun izolyasiyasında çevrilm z d yi iklikl r s b b olur. 16.2.2. Qismi bo almaların intensivliyi. Izolyasiyada qaz ayrılmaları v de ilm l r Ya -baryer izolyasiyası üçün QB v izolyasiyanın sıradan çıxmasının k miyy t xarakteristikaları arasında asılılı ın ara dırılması mür kk b bir m s l dir. Ya dakı açıq keçiricinin s thind yaranan qismi bo almalar izolyasiya üçün t hlük siz oldu undan onları n z rd n atmaq olar. Baryerl r arası ya ın h r k td olan hiss sind ba ver n qismi bo almaları da n z rd n atmaq olar. Ya ın h r k tsiz oldu u yerl rd is , QB-ların meydana çıxması izolyasiyada çevrilm z prosesl r s b b olur. _________________Milli Kitabxana__________________ 449
Ya kanalında inki af ed n bo almalar ya kanalını bütövlükl hat
ed rs , baryer çatan strimerin uclu unda elektrik sah g rginliyi artır v baryerin üz rind sürü n bo almalar meydana çıxır. g r bo alma kanalından ayrılan enerji böyük olarsa, kanalın temperaturu bir neç min d r c y çatır. Bunun n tic sind izolyasiyanın üz rind müxt lif istiqam tl rd inki af ed n qara izl r (dendritl r) qalır. T crübi n tic l r göst rir ki, güc transformatorlarında i çi g rginlikl rd qismi bo almaların elektrik yükü 10 -12
3 10 -10
Kl qiym tl rind olur. Bel qismi bo almalar izolya-siyada heç bir d yi ikliy s b b olmur. Uzun müdd t 10 - 8
-7 Kl intensivliyind olan qismi bo almalar elektrokarton izolyasiya s thind a izl r buraxır. Bu izl r g rginlik k sildikd n sonra l v olunur v izolyasiya sa alır. Intensivliyi 10 -7 10
Kl olan QB-lar is izolyasiyada çevrilm z qara izl r buraxır v onların sür tl sıradan çıxmasına s b b olur. Dig r t r fd n, QB-ın ya v b rk izolyasiyaya t siri n tic sind onların parçalanması ba verir ki, bu da izolyasiyada qaz ayrılmasına s b b olur. Ilk m rh l d ayrılan qazlar tamamil ya da h ll olunurlar. Transformatorların müxt lif z d l nm l rind ya da h ll olunan qazla ayrılan qazların t rkibi f rql nir. Qaz analizi bu f rqi göst rir, çünki bu zaman xromatoqrafiya v ya kütl spektroskopiyası kimi metodlar t tbiq edilir. Transformatorların z d l nm l ri a a ıdakı t rzl r bölün bil r: 1. B rk izolyasiya materialı i tirak etm diyi halda ya da ba ver n qövs zamanı hidrogen 60 80%, asetilen 10 25%, metan 1,5 3,5%, etilen 1 2% olur. Qalıq ya da h ll olunan havadan ibar tdir. Bu m rh l karbon qazı v karbon oksid qazlarının olmaması il xarakterikdir. 2. Ya -baryer izolyasiyasında qı ılcım bo almaları. Bu halda hidrogen, asetilen, metanla yana ı, 15 25% karbon iki oksid qazı da yaranır. 3. B rk izolyasiyada (ka ız v karton) istilik artdıqca transformator bakının iç risind daha çox karbon qazı v karbon iki oksid qazları ayrılır. Asetilen v metan qazlarının faiz nisb ti is çox azalır. 4. 400 0
Ya kiçik molekulalı karbohidrogenl r :- etan, etilen v hidrogen parçalanır. Temperatur 600 0 C çatdıqda ya ın parçalanmasından alınan qaz sas n metan v hidrogend n ibar t olur. Bu halda ya da hava qarı ı ı olarsa, karbon qazı çox artır. Bütün hallarda ya da h ll olunmayan qazlar (hidrogen, karbon iki oksid) ya ın üstünd transformatorun qaz relel rind toplanırlar. Ya da h ll olunan karbon qazı, metan, asetilen is , ya ın t rkibin keçirl r. Çoxlu miqdarda doymu v doymamı karbohidrogenl rin hidrogenl qarı ı ı ya ın qızmı metalla t mas ed r k istilikd n parçalanmasını göst rir. Çoxlu miqdarda CO 2 v CO-nun olması, b rk sellüloza - ka ız izolyasiyanın parçalanmasını _________________Milli Kitabxana__________________ 450
göst rir. Bu zaman ad t n, O 2 v azot azalır. Az miqdarda H 2 , C
2 H 4 v CO 2 olması intensiv qismi bo almanın oldu unu göst rir. 16.2.3. Ya baryer izolyasiyasının elektrik möhk mliyi Ya baryer izolyasiyasının uzunmüdd tli elektrik möhk mliyinin t yin edilm si mür kk b m s l dir. Bu, elektrik möhk mliyinin, g rginliyin t sir müdd tind n asılı olaraq çox az d yi m si il laq lidir. G rginliyin cüzi azalması, de ilm v izolyasiyanın ya ama müdd tinin xeyli artmasına s b b olur, k.16.1.7. k.16.1.7–d transformator izolyasiyasının modelind alınmı da ıdıcı g rginliyin nisbi qiym tinin onun t sir müdd tind n asılıl ı verilmi dir. yrid n görünür ki, saxlanan g rginliyi 1 d qiq lik de ilm g rginliyind n 10-15% azaltdıqda, de ilm g rginliyinin saxlama müdd tini 1 d qiq d n 100 saata q d r artırmaq olur. Ona gör , U de –nin -dan asılılıq formulası a a ıdakı kimi yazıla bil r:
2 1 1 2
burada ka ız bakelit üçün n- t xmin n 55, ya -ka ız üçün 40-a b rab r götürülür. Güc transformatorlarının modell rind aparılan sınaq t crüb l rin sas n, buraxıla bil n sah g rginliyini t yin etdikd E ya kan de min - nın (16.1.8) ifad sind ki qiym tin düz li edilir. Bu düz li l r aparılan t crüb l r sayının az, sınaq olunan modelin ölçül rinin transformatora n z r n kiçik olması v elektrik sah sinin maksimal h ddl rinin d yi diyi zonaların da kiçilm si il edilir. Bu metodikaya gör , t sir ed n sınaq g rginlikl ri üçün hesablanmı buraxıla bil n ESG –E bbya kann -yi, E ya kan de min –dan 15% kiçik götürülür: E bb ya kan =0,85·E ya kan de min (16.1.18) burada E
A msallarının seçilmi uy un qiym tl rin gör (16.1.8) formulasından t yin edilir.
_________________Milli Kitabxana__________________ 451
k.16.1.7. Ya baryer izolyasiyasının nisbi de ilm g rginlinin- (ESG- k imp ),g rginliyin t sir müdd tind n asılıl ı: o- dola ın orta hiss sinin modeli üçün; + dola ın k narı üçün model. Qısa
müdd tli g rginlik t sirl ri üçün, buraxıla bil n sah g rginlikl rini h m d ya baryer izolyasiyasında de ilm g rginlikl rinin statistik meyl etm sin gör d qiql dirirl r. Ya kanalında buraxıla bil n ESG-ni kifay t q d r d qiqlikl (0,95 d r c etibarlılıqla) a a ıdakı kimi t yin etm k olar:
(16.1.19) burada E
v
E – orta de ilm sah g rginliyi v ya kanalının de ilm si zamanı ESG-in orta kvadratik meyl etm msalı, k s - dolaqda g rginliyin paylanmasını v modelin eletrodunun, ekvivalent elektrodun sah sin olan nisb tini n z r alan msaldır. 50
Hs s naye tezlikli 1 d q-lik g rginliyin t siri v transformatorlarının torpaqlanmı neytral halı üçün, yüks k ESG –nin dola ın uzunlu unun 0,15 ölçüsünd v E /E ya kan de =0,10 olud unu n z r aldıqda a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:
(16.1.20)
I çi g rginlikl rd ya baryer izolyasiyası üçün buraxıla bil n ESG-yini t xmin n 10 -10 Kl göst rici elektrik yükü ver n qismi bo almalar rti il t yin etmk olar. Bu zaman ya baryer izolyasiyasının uzun müdd tli elektrik möhk mliyinin qiym tl ndirilm si il , elektrotermik oksidl m , köhn lm , ya da qaz ayrılmalarının olmaması v ya t sir ed n sah g rginlikl ri il ya da qazın h cminin artmaması kimi amill rd n istifad ed r k, buraxıla bil n ESG- ni t yin etm k olur. Bu rtl r birinci ya kanalında buraxıla bil n E i - i çi
orta sah g rginliyinin 2,5–5 kV/mm h ddl rind d yi n qiym tl ri uy un _________________Milli Kitabxana__________________ 452
g lir. Bu qiym tl r izolyasiyanın bir sıra texnoloji v konstruktiv xarakteristikasından asılı olaraq d yi ir. M s l n, birinci ya kanalı 6 mm seçildikd , dola ın ortası üçün E i =4,5 kV/mm, k narında is 4 kV/mm götürülür. 16.2.4. Güc transformatorlarının izolyasiya konstruksiyaları
3-35 kV transformatorların izolyasiyası. 3-35 kV transformatorların izolyasiyası da yüks k g rginlik transformatorlarının izolyasiyası kimi, ya baryer tipli konstruksiyaya malikdir k.16.1.8.
3-35 kV-luq transformatorların AG v YG dolaqlarının sas izolyasiyası, qalınla ı 3-6 mm olan bakelit silindrl ayrılan iki ya kanalından ibar tdir. S YG-AG
sas izolyasiyanın ara m saf si 15-27 mm-dir. Bu m saf , elektrik möhk mliyind n çox texnoloji v konstruktiv t l batlara gör t yin edilir. Yarmo izolyasiyası da h min konstruksiya kimi t yin edilir.
Bir sıra xüsusi t yinatlı transformatorlar (elektrovoz, axta v s. üçün) yan ın t hlük sizliyin gör quru konstruksiyada hazırlanır. Bu halda izolyasiya v soyuducu mühit kimi hava v ya eleqaz istifad edilir. B z n is , tez qaynayan freon qazı i l dilir. 110-750 kV –luq transformatorların izolyasiyası. Silindrik baryerl r, elektrokartondan hazırlanmı künc h lq konstruksiyaları, dolaqlar v dolaqla torpaqlanmı hiss l r arasında olan sas izolyasiyanı bir neç ya kanallarına ayırır. Karton baryerl rin sayı v onların yerl dirilm qaydası transformatorun g rginliyi v konstruksiyasından asılı olur. 110-330 kV-luq yüks k g rginlik transformatorlarının dolaqları k silm z sar ı kimi 500 kV v daha yüks k g rginlik transformatorların dolaqları is çal-keçir konstruksiyada hazırlanır. 220 kV v daha yüks k g rginlikli transformatorlarda çox hallarda dola ın ortasından çıxı alınır. Bu dola ın k narlarında g rginliyin v yükl nm nin azalmasına s b b olur. N tic d izolyasiyanın i inin yüngüll m si v etibarlılı ın artması mümkün olur. Bir sıra hallarda dolaqlar ardıcıl qo ulmu (konsentrl rd n) hiss l rd n t kil olunur. Bu hal avtotransformator birl m sxemind n istifad etm y v ESG-nin uzununa t kiledicisinin azalmasına s b b olur ( k.16.1.1 – baxın). k.16.1.9-da iki dolaqlı, k nar çıxı lı 110 kV-luq transformatorun sas izolyasiya aralıqları göst rilmi dir. _________________Milli Kitabxana__________________ 453
k.16.1.8. 35 kV-luq transformatorun izolyasiyası 1- maqnit keçirici; 2 – YG dola ı; 3- dolaqlar; 4- elektrokarton baryer; 5 - elektrokarton lövh X tt çıxı larına yaxın olan sar aclar gücl ndirilmi izolyasiyaya malik olub giri zonasını t kil edirl r. Giri sar acları yaxınlı ında montaj edil n ekranlar, dolaqların k narlarında olan elektrik sah g riginliyini b rab rl dirir [25,27]. Onlar, sar aclar arasında v dola ın giri ind tutumu artıraraq, ildırım impulsları t sirind n dola ı mühafiz edirl r. Tutum h lq si konturunda c r yan yaranmaması üçün tam çevr üzr qapadılmır, onların mü yy n yerd n k sikl ri olur. Ildırım ifrat g rginlikl rinin impuls t sirl rini dolaq boyu azaltmaq üçün sar aclarla dolaq sar ıları arasında da ekranlar qoymaqla tutumu artırmaq lazımdır. Bu çal-keçir sarınmı dolaqlarda k.16.1.10 v 16.1.11 mümkündür. Bir sıra hallarda dolaqların sonundan çıxı lara veril n uclarda ciddi probleml r yaranır. Bu probleml r sas n konstruksiya il laq dar olur. Xüsusi il a a ı v yüks k g rginlik dolaqları arasında yerl dolaqlarından çıxı lar almaq mür kk b olur. _________________Milli Kitabxana__________________ 454
k.16.1.9. 110 kV-luq iki dolaqlı tarnsformator izolyasiyasının eskizi, AG a , YG a – a fazasının alçaq v yüks k g rginlik dola ı; YG b – b fazasının yüks k g rginlik dola ı; TH 1 v TH 2 – tutum h lq l ri; A v B – giri zonasının sar acları; 1 – elektrokarton baryerl r; 2 – künc aybaları _________________Milli Kitabxana__________________ 455
k.16.1.10. Ildırım ifrat g rginliyi yaradan impuls t sirin uy un qurulmu ekvivalent sxemd transformator dolaqlarının uzunlu u boyu g rginlik paylanmasının yrisi. yri, ekranla dırıcı tutumu v dolaqları çal keçir sxemd olan hala uy un qurulmu dur.1-g rginliyin ba lan ıc paylanması, 2-g rginliyin son paylanması, L-induktivlik, C-torpa a n z r n tutum, K u -uzununa tutum, C ek1 , C ek2 -ekranla dırıcı tutum h lq l rinin elektrik tutumları. Çal-keçir dolaqlar dedikd sar acları t kil ed n sar ıların biri-birin keçm si n z rd tutulur. M s l n, kild göst rildiyi kimi 48 d d dolaq sar ılarından 18-inin I-ci v II-ci sar aclar arasında bölü dürülm si 7, 8, 9, 10, 11, 12-ci nömr li sar ılar 2-ci sar acda qalanları is , birinci sar acda sarınır. Sar aclar arası, dolaq sar ı keçidl ri 3 yerd n:- 12-13- (ikincid n bir ), 6-7- y (birincid n ikiy ), 18-19-a (birincid n ikiy ) keçirilir k.16.1.12. H r sar ac 12 d d sar ıdan ibar tdir. k.16.1.11 b) - d sar ı il sar aclara (1-4 nömr ) keç n c r yanların istiqam tl ri göst rilmi dir.
_________________Milli Kitabxana__________________ 456
k.16.1.11. Çal-keçir sarınmı dolaqların sxemi a)sar aclar1-4 birinci nömr l r v sar ılar 1-48 ikinci nömr l r; b)sar acdan sar aca keçidl r (sar ılar) Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|