H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi


ELEKTRIK SAH SININ T NZIML NM SI V



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/47
tarix06.04.2017
ölçüsü4,73 Mb.
#13502
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   47

3. ELEKTRIK SAH SININ T NZIML NM SI V

IDAR

OLUNMASI 

Yüks k g rginlikl rd  elektrik sah sinin idar  olunması vacib 

m s l l rd ndir. Burada elektrik  b k ,  yarımstansiya qur u v

avadanlıqlarının g rginlik t tbiq edil n nöqt l rind  ESG-nin qiym tinin

azaldılması sas 

rtdir. Çünki, ESG-nin qiym ti h min  trafda buraxıla bil n

sah  g rginliyind n kiçik olmalıdır.

ks halda izolyasiyanın normal i i pozulur 

v  konstruksiyanın n z rd  tutulmu  xidm t müdd ti azalır. Elektrik sah sinin 

t nziml nm si v  idar  olunmasının iki yolu: – tutum v  aktiv keçiriciliyin 

d yi dirilm si il  t nziml m  usulları mövcuddur.   

3.1.1. Ekranların t tbiqi v  hesabatları

110 kV v  daha yüks k g rginlikli ekektrik avadanlıqlarında nominal 

g rginlikl rd   d  taclanma ehtimalları olur. Taclanmalar  sas n yüks k


_________________Milli Kitabxana__________________ 

118 


g rginlikl rin t tbiq edildiyi nöqt l r  yaxın, izolyasiya il  metal armaturların

toxunan (t mas) yerl rind  v

inl rin birl dirildiyi yerl rd  ba  verir.  

 

Ç

iskinli v   n mli hava  raitl rind   h min nöqt l rd  nominal 

g rginlikl rd  taclanmalar xeyli intensivl ir. Ona  gör  taclanmanın l

v

edilm si v  avadanlı ın normal i inin t min edilm si lazım g lir. Bu m qs dl



ekranlar istifad  edilir. Ekranlar elektrik sah   g rginliyinin t nziml nm sinin 

tutum usuluna aiddir. Onlar qura dırıldı ı yerl rd  tutumun qiym tini artıraraq

g rginliyin v  elektrik sah   g rginliyinin paylanmasının t nziml nm sin

s b b olur. Bu zaman ESG taclanma yarana bil n, qorxulu yerl rd  a a ı dü ür 

n tic d  taclanma ba  vermir v  ya l

v edilmi  olur. Qura dırılmasına gör ,

ekranlar daxil  qura dırılmı   v  xaric  qura dırılmı  növl r  malikdirl r.

Konstruksiyalarına, forma v  ölçül rin  gör  ekranlar müxt lif olurlar: - a) 

kür vi ekranlar, b) toroidal ekranlar, v) tor  killi q f s ekranlar, q) buynuz 

killi v  s.  

 Ekranla ma effekti, deyildiyi kimi, onların trafında yaranan tutumun 

qiym ti il   t yin edilir. Bu sarıdan  n üstün effekt kür vi ekranlara xasdır

k.3.1.1.

k.3.1.1. Kür vi ekran v  onun qüzgü  ksi

kild  verilmi  sxem  gör , yer s thind n H m saf sind  asılmı

kür nin s thind   g rginlik üçün, ekranın yükl ndiyi q yükü v  onun güzgü 

ksinin –q yükü il  hesabatları  aparılır.

Nöqt vi –q yükü üçün ara t sir m saf si 2H götürülür. Onda ekranın

s thind  g rginlik a a ıdakı ifad  il  t yin edil c kdir:



_________________Milli Kitabxana__________________ 

119 


H

R

q

H

q

R

q

U

k

k

2

1



1

4

2



4

4

0



0

0

(3.1.1)



Buradan,  q=U·C

k

oldu unu bil r k, kür vi ekranın tutumu üçün a a ıdakı

hesabat aparılır:

H

R

R

C

k

k

k

2

1



4

0

(3.1.2)



 Kür vi ekranın yaxın trafında yaranan maksimal ESG a a ıdak  kimi 

hesablanır:

2

2

3



1

2

1



H

R

H

R

R

U

E

k

k

k

(3.1.3)


  

Kür vi ekranların hazırlanması mür kk b v  material s rfi çox 

oldu undan, onlar az t tbiq edilirl r. Onların yerin  texnoloji, texniki v

iqtisadi c h td n daha s m r li olan toroidal ekranlar istifad  edilir. Toroidal 

ekran adından m lum oldu u kimi, r

0

 radiuslu silindrik formalı keçirici 

borunun, mü yy n R

0

 radiuslu çevr

trafında bükülm sind n sad  usulla 

alınır. Qeyd etm k lazımdır ki, R



0

>>r



0

 olur. Toroidal ekranların hesabatları

k.3.1.2 sxemi il  aparılır.

k. 3.1.2. Toroidal ekran üçün  hesabat sxemi 


_________________Milli Kitabxana__________________ 

120 


Toroidal ekran müst visind n Z  m saf d  olan, H nöqt sind  yaranan 

potensialın hesabatına baxaq. toroid müst visin  perpendikulyar oldu undan,

orada ç kilmi

ab  v

bc  x ttl rin   d  perpendikulyar olacaqdır. H nd si

qurmadan oab üçbuca ının ac  hündürlüyü ac=R



0

·sin  v   bc= -R

0

·cos kimi 

t yin edilir. Onda r üçün a a ıdakı b rab rlik yazıla bil r:

cos

2

sin



cos

0

0



2

2

2



2

0

2



0

2

R



R

Z

R

R

Z

r

         

 

 

 

 

 

(3.1.4)

Toroid, montaj edildiyi nöqtçnin faz g liyind  olur v  bu zaman onun s thin

b rab r

kild  paylanmı  yükl r yı ılır. Toroidin s thind  çevr  üzr



paylanmı  yükl rin H nöqt sind  yaratdı ı potensialın hesabatı üçün yükl rin

x tti sıxlı ı t yin edilir:- dq= ·dl v dl=R



0

·d -çevr  boyu   buca ına uy un dl

uzunlu udur. Çevr nin h min uzunlu una dü n yük payı dq üçün a a ıdakı

ifad  yazılır:

2

d



q

dq

. Elementar dq yükünün H nöqt sind  yaratdı ı

potensial is , a a ıdakı kimi t yin edilir: 



r

d

q

r

dq

d

0

2



0

8

4



(3.1.5)

Onda toroidin bütün çevr si üzr  paylanan yükl rin t siri il , H nöqt sind

yaranan potensialın qiym ti, inteqral ifad  il  a a ıdakı kimi hesablanar:

2

0



0

0

2



2

2

0



2

cos


2

8

R



R

Z

d

q

(3.1.6)


Cos  –cüt funksiya oldu undan, (3.1.6) inteqralın s rh ddini d yi ib

onun iki mislini götürm k olar:

0

0

0



2

2

2



0

2

cos



2

4

R



R

Z

d

q

(3.1.7)


Inteqralın h llini  =( - )/2 v zl m si il  yerin  yetirirl r:- = -2  v

ya d =-2d cos =cos2  v cos2 =2sin -1 olar. Bu çevirm l ri n z r  alsaq

potensial ifad si üçün inteqral a a ıdakı

kild  yazılacaqdır: 

2

0

2



0

0

0



2

2

2



0

2

sin



4

2

2



R

R

R

Z

d

q

(3.1.8) 


_________________Milli Kitabxana__________________ 

121 


(3.1.8) inteqralının s rh ddl rinin d yi dirilm si, h m d  

i ar nin


d yi dirilm sin  s b b olur. Bu a a ıdakı kimi ifad  edilmi dir:-  =0 olduqda 

= /2  v  yuxarı s rh ddind

 olduqda,  =0. Bel likl  (9.8) inteqralı

hesabat üçün  lveri li bir  kil  g tirilir:

)

(

1



2

2

0



2

0

2



k

k

R

Z

q

(3.1.9)


Burada  k(k) funksiyası birinci d r c li elliptik inteqral adlanır v   a a ıdakı

kimi t yin edilir:

2

0

2



2

sin


1

)

(



k

d

k

k

(3.1.10)


K msalı is ,

2

0



2

0

4



R

Z

R

k

 kimi t yin edilir. 



Z, r

0

  v   R

0

qiym tl n  gör  ekranların hesabatlarını sad l dirm k

m qs di il  mü yy n t qribi funksiyalar q bul edilir. M s l n,  Z>>R

0

  v


Z>>

0

 olduqda, k(k) üçün a a ıdakı t qribi v zl m  q bul edilir: k(k) = ln4/k



'

,

burada k



'

=1-k

2

. Bu halda, k(k)-nı n z r  aldıqda (3.1.9) ifad si a a ıdakı kimi 

yazılacaqdır:

2

0



2

2

0



2

2

0



2

0

2



)

(

4



)

(

1



2

R

Z

R

Z

n

R

Z

q

(3.1.11)


 

Z oxu istiqam tind  elektrik sah  g rginliyinin qiym ti a a ıdakı kimi 

t yin edilir:

dZ

d

E

(3.1.12)


(3.1.12) t nliyini h ll ed r k, t kl nmi  toroidal ekranın s thind   v  yer 

s viyy sind n H hündürlüyünd  olan toroidal ekranın yaxınlı ında yaranan 

ESG-l rini tapırlar.

Bütün yüks k g rginlik elektrodlarında oldu u kimi, toroidal ekranların

yaxınlı ında da ESG-yi maksimal qiym tind n ba layaraq m saf

uzaqla dıqca onun kvadrat d r c sil  azalır. Lakin hesabatlar göst rir ki, 

toroidal ekranın m rk zi Z- oxu boyu h r iki istiqam td  xarakterik maksimal 


_________________Milli Kitabxana__________________ 

122 


ESG–yi yer alır. Toroidin X-Y oxu üzr  olan simmetriya müst visind n h r iki 

istiqam td

2

/

0



R

 nöqt l rind ki h min maksimal ESG-i R



0

 –la t rs 

müt nasib olur v  a a ıdakı kimi t yin edilir:

0

0



0

0

0



0

0

0



2

0

2



1

8

2



1

21

,



1

4

385



,

0

R



r

r

R

n

R

R

r

U

R

q

E

mak

(3.1.13)


Bu nöqt l rd  yaranan maksimal ESG-ri istiqam tc  biri-birinin  ksin

yön lir. Toroidin simmetriya m rk zind  is , ESG-i sıfır olur. Belılikl ,

simmetriya m rk zind n ±

2

0



R

m saf sind  ESG-nin qiym tl ri  E

z

  q d r


d yi ir:

0

2



0

4

770



,

0

R



q

E

z

(3.1.14)


Bu n tic  toroidal ekranların montajı zamanı n z r  alınmalıdır. M s l n

toroidal ekranın yüks k g rginlik açarlarının kür vi gövd si (bakı) altında

montajı zamanı gövd  il  toroid arasındakl m saf

2

/



0

R

-a b rab r olarsa 

bakın yaxınlı ında elektrik sah sinin paylanması xeyli d r c d  b rab rl mi

olur. Bu halda, açarın gövd si yaxınlı ında ESG-nin artması, toroidin 

yaxınlı ında azalan ESG il  kompensasiya olunur. N tic d  açarın gövd si

üzr  ESG-nin k skin artımı xeyli m hdudla ır.

 Toroidal 

ekranlar 

bir 

neç  toroidin kombinasiyası



klind  istifafd

edildikd , taclanmanın ba lan ıc g rginliyini azaltmaq mümkündür. Bu zaman 

toroidl rin b rab rl dirici t sir zonası da geni l nmi  olur. 

U

ba

  - sas n iki parametrl , ekranın toroid çevr sinin R

0

radiusunun 



ekran borusunun r

0

radiusuna olan nisb ti (R



0

/r

0

il  t yin edilir. Yer s thin

q d r olan H m saf si v R



0

/H nisb ti taclanmanın ba lan ıc g rginliyin  az 

t sir edir. 

 Yer 

s thind n H m saf sind  montaj edilmi  toroidin s th



taclanmasının ba lan ıc g rginliyi a a ıdakı kimi hesablanır [21]: 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

123 


0

0

0



0

0

0



0

0

0



0

0

0



0

0

2



1

8

2



1

2

2



1

8

2



1

R

r

r

R

n

R

r

H

R

R

r

r

R

n

R

r

r

E

U

bas

bas

(3.1.15)


burada

38

,



0

0

1



8

,

16



r

a

m

E

h

qh

bas

(3.1.16) 

havada taclanma sah   g rginliyinin ba lan ıc t siredici qiym ti, m

qh

 –ekranın

s thinin qeyri hamarlıq d r c si, -havanın nisbi sıxlı ı, r

0

–ekranın borusunun 

yrilik radiusu, a

h

– elektrodun konfiqurasiyasından asılı olan  mcaldır

(silindrik elektrod üçün 0,62 v  kür vi elektrod üçün 0,76) q bul edilir.  

 Borunun 



r

0

radiusunun artması, R



0

/r

0

 nisb tini azaltsa da, bu artım

ba lan ıc g rginliyin d  müt nasib olaraq artımına s b b olur. Ona gör ,

yüks k g rginlik aparatları üçün ekranların layih l ndirilm sind



R

0

/r

0

nisb tinin optimal variantının h lli axtarılır. Bu zaman optimalla ma kriteriyası

kimi, ekranın s thinin minimal qiym tind , U

ba

ba lan ıc g rginliyin 

rtinin 

öd nm si q bul edilir. Çünki, toroidin radiusu v   s th sah si böyüdükc , ona 



göst ril n kül k v  buzla ma t sirl ri sütun üçün  lav  qorxulu mexaniki 

yükl r yaradırlar. Bu kriteriya ekranın verilmi   s th sah si üçün, ba lan ıc

maksimal g rginliyin alınması kimi t yin edilir. Ona gör  (3.1.15) 

formulasında ekranın s thini  S



s

=4

2

·r

0

·R

0

  v  toroid çevr sinin radiusunu 



R

0

=S



s

/(4

2

·r

0

) il

v z etdikd , a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:  



s

s

s

s

s

s

bas

bas

S

r

r

S

n

S

r

H

r

S

S

r

r

S

n

S

r

r

E

U

2

0



2

2

0



2

2

0



2

0

2



0

2

2



2

2

0



2

0

2



1

2

2



1

8

2



1

2

2



1

(3.1.17)


burada U

ba

yalnız bir d yi nin - r

0

-ın funksiyasıdır.  Bu halda verilmi   s th



sah sind R

0

/r

0

=   =S

s

/(4

2

·r

0

2

olur. (3.1.17) formulası v R

0

/r

0

 –ın sonuncu 

ifad si il  aparılmı  hesabatlardan U



ba

=f(r

0

/R

0

) asılılı ına aid funksional 

yril r qurulmu dur. Hesabatlarda toroidin s thinin qeyri hamarlıq d r c si



m

qh

=0,9 götürülmü  v  yerin t siri n z rd n atılmı dır. Göründüyü kimi bütün 

hallarda U



ba

, r

0

/R

0

nisb tinin son h ddin   q d r artır. Radiusların R



0

/r

0

7-

uy un nisb tinin son h ddi (3.1.14) t nliyinin öd ndiyi oblastdır. Ona gör



verilmi

U

ba

  v  toroidin minimal s thi üçün, R



0

/r

0

 nisb tinin d  minimal 

qiym ti olur.


_________________Milli Kitabxana__________________ 

124 


k.3.1.3. Taclanmanın ba lan ıc g rginliyinin toroidal ekranın verilmi   S

s

s thi v r

0

/R

0

 nisb tind n asılılıq yril ri:- 1- yrisi S

s

=4

2

m

2

, 2- yrisi

S

s

=4

2

·0,1m

2

v  3- yrisi S

s

=4

2

·0,01m

2

Kiçik  R



0

/r

0

 nisb tind , toroidin hazırlanmasında olan texnoloji 

ç tinlikl r s b bi il

R

0

/r

0

=7 optimal variant kimi q bul edilir. r



0

/R

0

0,15 

nisb tind  U



ba

=f(r

0

/R

0

funksiyasının s lis d yi m si h min zonada ba lan ıc

g rginliyin qiym tin  az t sir edir. Bu  r



0

/R

0

üçün bir neç optimal qiym tl r

(oblastın) alınmasına s b b olur. M s l n, taclanmanın ba lan ıc g rginliyini

optimaldan 5% az götürs k, r

0

/R

0

nisb ti 0,1-  q d r azalar, v  ya R



0

/r

0

 nisb ti


10 –a q d r artar. R

0

/r

0

=15 olduqda is , U

ba

maksimaldan 10 % a a ı olur. 



R

0

/r

0

nisb tinin 15-d n böyük qiym tl rind U



ba

k skin olaraq azalır. Ona gör

bu nisb t üçün 15-d n böyük qiym tl rin olması m qs d  uy un deyildir.  

 

Toroidin borusu, böyük radiusu v  yer s thind n olan yüks kliyi



düzgün seçilm dikd  ümumi bo alma g rginliyinin qiym tl ri azalır. Ona gör

çox yüks k nominal g rginlikl rd  (330-750 kV) i l dil n ekranlarda hesabata 

yana ma ba qa cür olmalıdır.

3.1.2. Izolyasiya konstruksiyaları boyu g rginlik v  ESG paylanmasının

iki v  çox saylı ekranlarla b rab rl dirilm si 

Yüks k g rginlikl rin aparatların giri in   v  elektrik avadanlıqlarına

t tbiq edildiyi nöqt l rind   v  birl dirici qov aqlarda sah   g rginliyinin

t nziml nm sin  ehtiyac vardır.  ks halda, onların normal i ini t min etm k

bir çox probleml rl  qar ıla ır. Xüsusi il , müasir aparatlarda istifad  edil n


_________________Milli Kitabxana__________________ 

125 


üzvi t rkibli izolyasiya gövd l ri üçün, h min birl m  yerl rind  yaranan 

taclanmalar çox t hlük li olur. Ona gör , aparat izolyasiyasının

layih l ndirilm si zamanı, izolyasiya konstruksiyalarının hündürlüyü boyu 

elektrik sah   g rginliyinin paylanması analiz edilm lidir. Bu ara dırmaların

m qs di, ekranların minimal s th sah si üçün, polimer izolyasiyanın etibarlı

i inin t min edilm si v

sas texniki t l batların öd nm sidir.

vv lki


paraqrafda göst rildiyi kimi, toroidal ekranlar simmetriya oxu boyu elektrik 

sah   g rginliyinin paylanmasını b rab rl dir n zonaya  malikdir. Xüsui 

hallarda izolyasiyanın hündürlüyü boyu ESG-nin t nziml nm si üçün iki v

çox saylı ekranlar sistemind n istifad  edilir. Yüks k g rginlikli kür vi

elektrodun

trafında ESG-nin toroidal ekran vasit si il   b rb rl dirilm si

m s l sinin effektivliyin  baxaq,  k. 3.1.4.  

Toroid olmadıqda, kür nin s thind n uzaqla dıqca ESG sür tl  azalır:  

ona gör    ( 3.1.5 ) formulasını istifad  ed r k a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:

2

1



2

0

2



0

1

4



4

z

U

R

z

U

C

z

q

E

k

(3.1.18)


k.3.1.4. Yüks k g rginlikli elektrod v  toroidal ekranın qar ılıqlı yerl m

sxemi. Bir  d d toroidal ekran oldu u hal 

Dig r t r fd n kür  olmadıqda toroidin z koordinatının, H



1

-H

2

-

2

0



R

; H

1

-

H

2

+

2

0



R

m saf l r intervalının d yi m  diapazonunda sah   g rginliyi artır

k.3.1.4. 


_________________Milli Kitabxana__________________ 

126 


Toroidin z oxu boyu elektrik sah   g ginliyinin d yi m si a a ıdak

formula il  t yin edilir:

2

/

3



02

2

2



0

4

R



z

z

q

E

z

(3.1.19)


Dig r t r fd n (3.1.14) formulasına gör , toroidin R

0

 – radiusu 



kiçildikc , hündürlük boyu sah  g rginliyinin dü güsü artır. Bu z koordinatının

göst rilmi   h ddl rd   d yi dirilm si il , elelktrik sah   g rginliyinin 

t nziml nm sin  imkan verir.  Baxılan hal üçün, yükl rin hesabat sistemi,  kil

3.1.6 –da verilmi dir.   Son iki ifad d n, kür  v  toroidin oxu boyu v  k narda 

olan ixtiyari z m saf sind  ESG a a ıdakı kimi hesablanır:

2

/



3

03

2



2

3

1



3

1

2



02

2

2



2

1

1



0

2

2



/

3

02



2

2

2



1

2

1



0

2

2



0

1

1



4

4

4



R

H

H

z

H

H

z

z

R

H

H

R

q

R

H

H

z

H

H

z

q

z

q

E

z

(3.1.20)


burada q

1

 v  q



2

yükl ri eyni g rginlikd  olan kür  v  toroid üçün potensial 

t nlikl rind n a a ıdakı kimi t yin edilir: 

2

22



1

12

2



21

1

11



q

q

U

q

q

U

(3.1.21)


22

11

12



2

11

12



22

2

12



11

12

2



22

12

11



1

1

1



;

1

1



U

q

U

q

(3.1.22) 

(3.1.20) ifad sind  olan ölçül r is  a a ıdakı qiym tl rl  ifad  edilir: 

;

;



)

(

02



2

2

2



1

1

2



02

2

1



2

02

03



02

2

2



2

1

2



1

1

2



2

1

1



2

3

1



R

H

H

R

R

a

R

R

R

R

H

H

H

H

R

a

H

H

a

R

H

H

_________________Milli Kitabxana__________________ 

127 


 

Toroidin bütün b rab rl dirici zonasını s m r li istifad  etm k üçün, 

onu kür d n

2

/



02

R

 m saf d  montaj etm k lazımdır. Bu halda toroidin  ks 

istiqamatd  yön l n maksimal sah  g rginliyi, kür nin maksimal g rginliyi il

qovu ur. N tic d  kür nin s thind  ESG-nin qiym ti daha çox azalmı  olur. 



Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin