H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi

 

             

(2.4.7)

_________________Milli Kitabxana__________________ 

100 

Sistem 

kilind  verilmi  bu ifad l rin analizi göst rir ki, möt riz

iç risind ki  ifad l r 1 il  ba layır. Axırıncı h ddin msalı da vahiddir, onun 

qüvv t üstü is , izolyatorun girlyandadakı sıra nömr sind n 1 d r c  kiçik 

olur. Bu zaman girlyandada olan izolyatorların say sırası traversd n hesablanır. 

(2.4.7) Sistem ifad sinin matrisasını t kil ed n orta h dl ri is   a a ıdakı

qaydada t yin edilir:- h r-hansı bir U

i

 ifad sind ki

j

- nin  msalını hesablamaq 

üçün, ondan  vv lki bütün t nlikl rin U

j-1

 il  olan h ddl rinin  msalları

toplanır v  alınan d din üz rin , bir  vv lki U

i-1

  t nliyind  olan U

j

  h ddinin

msalı lav  edilir.   

H r bir izolyatorun faz m ftili il  olan tutumundan keç n c r yan, v z

sxemin  gör  daya a n z r n olan tutum c r yanının ksin  yön lmi  olur. 

g r h min tutum n z r  alınarsa,  m  v zin m

1

=m-k yazılır. Burada k faz 

m ftilin   n z r n olan tutumların izolyatorun xüsusi h nd si tutumuna olan 

nisb tidir: -k

C

''

/C.

Alınmı  alqoritm  uy un olan hesabat proqramı t rtib edilmi   v

kompyuterd  ixtiyari  g rginlik sinfi üçün izolyatorların sayı v  onlardakı

g rginlik dü gül ri t yin edilmi dir.

[8]-d  verilmi

v z sxemind  yalnız

sas h nd si tutumlar v

torpaqlanmı  dayaqlara gör  olan tutumlar  n z r  alınır. Göründüyü kimi bu 

f sild  verilmi

v z sxemind  izolyatorların h m d , x ttin faz m ftill rin

gör  olan tutumları, c''=kc, n z r  alınır. Hesabatlar  kompyuterd

aparılaca ını n z r  alaraq, alqoritml rin rekkurent formula  kilind

yazılması daha uy undur:

U

1

= U

1

x

1

U

2

= U

1

(1+m-k) 

U

3

= U

2

(1+m-k)+ U

1

(m-k) 

U

n

=U

n-1

(1+m-k)+U

n-2

(m-k)+...+U

2

(m-k)+ U

1

(m-k)

g r, m ftil   n z r n tutum C

ii

 sıfır olarsa, m ftild n birinci 

izolyatorda g rginlik dü güsü n çox, travers   n z r n C

i

 sıfır götürül rs ,

traversd n birinci izolyatorda  n çox g rginlik dü güsü olacaqdır

k.2.4.4. 

kild  220 kV EVX-d  bütün izolyatorlar sa lam oldu u hal üçün z ncird

g rginlik paylanmasının h r izolyatorlara dü n faizl rl  qiym tl ri v  «normal  

paylanma» v  9-cu izoylatorda defekt  yrisi verilmi dir.

g r izolyatorlardan biri v  ya bir neç si de ilmi  olarsa, onda göst ril n

yrid   h min izolyatora aid g rginlik sıfır oldu undan z ncird ki dig r

izolyatorların payına dü n g rginlikl r artır. G rginliyin  s lis paylanma  yrisi

k.2.4.4 d  göst rilmi  qırıq-qırıq x ttd ki kimi pozulur. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

101 

k.2.4.4. 220 kV EVX-d  N izolyator z nc r sind  normal g rginlik 

paylanması. Izolyatorların nömr si m ftild n sayılır   1-normal paylanma, 

2-defektli izolyator  olan halda  paylanma 

2.4.4. Faz g rginlikl rin  gör  m ftill rd ki elektrik yükü v  sah

g rginlikl rinin hesablanması

M lumdur ki,  vv lc  hava x tl rinin m ftill rind ki elektrik yükl ri

deyil, onların i çi g rginlikl ri verilir. Ona gör  m s l  m ftill rin m lum olan 

faz g rginlikl rin  gör  xüsusi yükl rinin hesablanmasına g tirilir.

Elektrik ötürücü x tl rin faz m ftill ri elektrik enerji ötürülm si üçün, 

troslar is  onların ildırımdan mühafiz si üçün asılmı  olur. Deyildiyi kimi faz 

m ftill ri h m t k, h m ax l nmi  m ftill r toplusu halında ola bil r. M ftill r

toplusu üçün xüsusi yükl ri hesabladıqda, ad t n onlara ekvivalent radiusu r

ekv

olan t k naqill

v z edirl r:

R

ekv

=

n

n

k

n

n

k

n

a

r

sin

sin

1

1

1

0

( 2.4.8 )

burada 

—hasil i ar sini v z edir. (2.4.7) formulasının vasit siii il  iki, üç 

v  dörd yer

ax l nmi   m ftill rin ekvivalent radiuslarının R

ekv

–in

qiym tl rini hesablamaq olar. 

ax l nmi   m ftill rin s thind  orta sah   g rginliyi a a ıdakı formula 

il  t `yin edilir: 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

102 

0

018

,

0

nr

q

E

or

(2.4.9)

n—m ftild n ibar t olan sistemd  yük v  potensiallar arasında

laq l r

Maksvell t nlikl ri il  ifad  olunur:

           U

1

=

11

q

1

+

12

q

2

+…+

1n

q

n               

U

2

=

21

q

1

+

22

q

2

+…+

2n

q

n. 

                                                  

(

2.4.10)

                       

          U

n

=

n1

q

1

+

n2

q

2

+…+

nn

q

n

burada  —m ftill rin v  onların güzgü  ksl rinin potensial  msallarıdır.

(2.4.10) t nlikl r sistemini qısa olaraq, U

1

=

k

n

k

k

ik

g

1

 yazmaq olar. 

kk

—potensial msalı, k-cı  m ftilin öz yükü il  yaratdı ı m xsusi potensial 

msalıdır. 

ik 

potensial msalları i v k naqill ri arasındakı qar ılıqlı potensial 

msallarıdır, i

k . 

kk

,

ik

- msalları a a ıdakı formullarla hesablanır:

ik

 =0,018 ln

n

d

D

ik

ik

/

,

( 2.4.11)

(2.4.11) formulundakı parametrl rin ölçül ri

k.2.4.7-d  verilmi dir.

Real x ttl rin iki a ırım arasında sallanması n tic sind , m ftilin 

yerd n olan h

m

—asılma hündürlüyünd n az olan orta m saf  hesablanır v

(2.4.11) –d  n z r  alınınr: h

or

=h

m

-

3

2

f burada f—m ftilin sallanma oxudur. 

(2.4.10) sistem t nlikl rini yükl r  gör  h ll ed r k a a ıdakı t nlikl ri 

sistemini alarıq:

q

i

=

n

k

k

k

ik

U

1

 

                  

(2.4.12)

- msalları m ftill r sisteminin potensial  msallarıdır. Ümumi halda, verilmi

n m ftilli sistem üçün 

msallarından -lar a a ıdakı kimi hesablanır:

ik

=

ik

k

i

M

)

1

(

  

             

(2.4.13)

buarada 

- (2.4.10) t nlikl r sisteminin ba  matrisasıdır. 

Neytralı izol  edilmi

b k l rd  (6-35 kV) xüsusi sızma yolunun boyu 

artırılır. Bunun s b bi, h min x tl rin bir fazlı qısa qapanma i  rejiml rind

açılmamasıdır. Dig r iki sa lam fazada g rginlikl r is , x tti g rginliy  çatır.

_________________Milli Kitabxana__________________ 

103 

T zyiqin dü m si il  çirkl nmi  izolyatorların n mli halda bo alma 

g rginliyi azaldı ından 110-750 kV-luq hava x tl rind  yüks klikl rd n asılı

(1-2 km, 2-3 km v  3-4 km uy un) olaraq xüsusi effektiv sızma yolunun boyu 

5, 10 v  15% artırılır.

M

ik

—ba  matrisadan, i—s tir v

k—sütunu çıxarıldıqdan sonra alınan

minorudr. 

Hesabatlar üçün iki m ftilli sabit c r yan x tl ri v  3 m ftilli d yi n

c r yan elektrik verili   x tl rini misal götür k. Iki m ftilli x tt üçün yazmaq 

olar:

              U

1

=

11

q

1

+

12

q

1    

U

1

= 2

1

q

1

+

22

q

2

 

             

 ( 2.4.14 )

 (2.4.14) t nliyind n q

1

 v  q

2

 yükl rini a a ıdakı kimi t yin etm k olar:

   

 

        q

1

=

11

U

1

+

12

U

2

   

 

q

2

=

21

U

1

+

22

U

2                                                                 

( 2.4.15)

burada 

11

=

2

12

22

11

12

21

12

11

22

22

;

,

,

Iki qütblü sabit c r yan verili   x tl rind U

1

=-U

2

oldu u üçün (2.4.10) 

t nliyind n a a ıdakı ifad ni almaq olar:

   

       

1

1

1

12

11

1

*

U

C

U

q

2

2

2

12

22

2

*

U

C

U

q

( 2.4.16 )

q

1

  v q

2

 yükl rini U

1

v U

2

 qütbl rinin g rginlikl ri il

laq l ndir n C

1

v C

2

 tutumları 1 v  2 naqill rin i çi tutumları adlanırlar.

12

22

2

2

2

,

12

11

1

1

1

U

q

C

U

q

C

( 2.4.17)

Üç fazlı x tl rd  (üç m ftil- n=3 olduqda) is ,

  v

msalları

a a ıdakı ifad l rl  yazılır:

22

31

23

12

31

13

2

12

22

11

33

11

23

12

31

32

23

2

13

33

11

22

33

12

31

23

21

12

2

23

33

22

11

;

;

;

(2.4.18)

_________________Milli Kitabxana__________________ 

104 

burada 

11

22

33

-

11

(

23

)

2

-

22

(

31

)

2

-

33

(

12

)

2

+ +2

12

23

31

Üç fazlı

b k l rd  faz g rginlikl ri kompleks  kild  verildiyind n, yük 

v  g rginlikl rin amplitudaları a a ıdakı t nlikl r sistemi il  yazılır. Simmetrik 

üçfazlı rejiml rd

U

1

,U

2

,U

3

 

g rginlikl rinin kompleks amplitudaları

vektorların simmetrik üçlüyünü t kil edirl r.

3

33

2

32

1

31

3

3

23

2

22

1

21

2

3

13

2

12

1

11

1

U

U

U

q

U

U

U

q

U

U

U

q

 

          

(2.4.19)

Zamanın el  bir t anını seçm k olar ki, g rginlikl rin h qiqi oxları eyni 

olsun v  onlar h r hansı bir g rginlik vektoru il  üst-üst  dü sün, m s l n U

1

il . Bu halda birinci fazada g rginlik U

1

 maksimum olub U-ya b rab r, 2 v  3 

–sü fazlarda is , – 0,5 U-ya b rab r olacaqdır. Onda bu ifad l ri (2.4.19) 

t nlikl r sistemind   n z r  alıb q

1

, q

2

, q

3

  v

C

1

, C

2

, C

3

  k miy tl rini 

hesablamaq olar:

U

C

U

q

U

C

U

q

U

C

U

q

*

*

2

1

*

*

2

1

*

*

2

1

3

32

31

33

3

2

23

21

22

2

1

13

12

11

1

(2.4.20)

M ftill rin yükl ri v   g rginlikl rini ifad  ed n formulalar a a ıdakı

kimi yazılacaqdır: 

32

31

33

3

3

23

21

22

2

2

13

12

11

1

1

2

1

2

1

2

1

U

q

C

U

q

C

U

q

C

( 2.4.21 )

2.5.1. Qaz t rkibli izolyasiyalar 

 Yüks k g rginlikli konstruksiyalarda qaz izolyasiyasının t tbiqi bir çox 

üstünlükl r  malikdir. Onlardan konstruksiyanın yüngül olması, yanqına qar ı

_________________Milli Kitabxana__________________ 

105 

davamlı, açılan v  qapanan kontaktlara göst ril n mexaniki t sir, müqavim t

v  sürtünm  qüvv l rinin az olması v  s. kimi xüsusiyy tl ri gös trm k olar. 

Izolyasiya qazlarından n çox t tbiq edil nl ri karbon iki oksid -CO, azot -N

2

v

eleqazdır-SF

6

. A a ıdakı c dv l-2.5.1-d  onların

sas fiziki parametrl ri

verilmi dir. Bu qazlardan  n çox istifad  edil ni eleqazdır. O, göst ril n

qazlardan daha yüks k elektrik möhk mliyin  maliikdir. SF

6

 qazı kükürd 

molekulalarının 6 valentlilik t l batlarını tamamil  öd y n bir qurulu a

malikdir. Onun molekulyar qurulu u altıkünclü v   h r küncd  F molekulası

olan bir birl m   t kil edir. Birl m d  F-un 6 istiqam td  kovalent rabit si 

oldu undan bu birl m  müst sna stabilliy  malikdir. SF

6

 alı mayan bir 

qazdır. H

2

, O

2

, Cl

2

 qazları SF

6

-ya heç bir t sir göst rmir. 

Istilik tutumunun az olması s b bil  daha yax ı istilik ötürm   v

yüks k qövs söndürm  xass sin  malikdir.  

Eleqaz – kükürd altıflor, bu qaz  killi madd  ilk d f  elektroliz yolu 

il  1900-cu ild  Paris  h ri «Fakulte de Pharmacie» laboratoriyalarında

alınmı dır. Onların alınma sxemi sad  elektrolitik prinsip

saslanır

k.2.5.1.  

 

                 

                 C dv l 2.5.1 

Qazların elektrik-fiziki 

parametrl ri

Azot N

2

Karbon iki 

oksid CO 

Eleqaz SF

6

Molekulyar kütl si

0

0

C v  0,1013 MPa 

t zyiqd  qazın sıxlı ı, kq/m

3

0,1MPa t zyiqd  qaynama 

temperaturu, K  

0,1 MPa t zyiqd  v  273 K 

temperaturda qazın istilik 

tutumu, kC/(kq·K) 

0,1 MPa t zyiqd  v  273 K 

temperaturda qazda istilik 

keçirm , Vt/(m·K) 

Havaya n z r n elektrik 

möhk mliyi 

28,013 

1,250 

77,4 

1,06 

0,024 

1,0

44,011

1,980 

194,7

0,82

0,015 

0,9 

146,95 

6,390

318,7

0,625

0,0127 

2,6

Fransız aliml ri Muasson v  Lebo elektroliz yolu il  almı lar. Flor 

krekinq qur usunda bilavasit  kükürdl  birl m  reaksiyasına gir r k SF

6

 –ya 

çevirilir. Alınan qaz güclü ekzotermik reaksiya  raitind  hasil edildiyind n

dayanıqlı qurulu a malikdir: 

S+3·F

2

 SF

6

+262 kkal 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

106 

1937 – ci ild  eleqaz ilk d f  AB -da «General Elektrik»  irk ti

t r find n s naye miqyasında t tbiq edilm y  ba lanmı dır.  

Alınan müsb t n tic l r, h min qazın elektroenergetika s nayesind

izolyasiya mühiti kimi istifad  edilm sin

sas olmu dur. 1939 –cu ild

Tomson-Xyuston SF

6

 –nın kabel v  kondensatorlarda izolyasiya kimi istifad

edilm sin  dair patentl r almı lar.

 

Ikinci dünya müharib sind n sonra biri-birinin ardınca eleqazın

transformatorlarda yüks k g rginlik açarları v  s kimi qur ularda t tbiqi

davam etdirilmi dir.

k.2.5.1 Birl m  reaksiyası il   SF

6

qazının istehsal sxemi 

 Azot 

v  karbon iki oksid elektrik möhk mlikl rin  gör  havadan 

yüks k olmasalar da, kimy vi inert qazlar olduqları üçün, bir sıra üstünlükl r

malikdirl r. Ona gör , h min qazların t kil etdiyi mühittd   b rk materialdan 

olan izolyasiyanın istilik köhn lm si prosesl ri azalır v  ya tamamil  olmur. 

Onlar da eleqaz kimi yanqına qar ı davamlıdırlar. Eleqaz suda h ll olunmur. 

 

C r yan kecir n elementl rin, silindrik gövd nin iç risind

b rkidilm si üçün tökm  epoksid izolyasiyadan olan dayaq izolyatorları

istifad  edilir. Bu qaz mühitind  materiallarda epoksid v  epoksi-dian 

q tranlarından ibar t t rkibl r istifad  edilir.   

 Eleqaz 

izolyasiyasının 

t tbiq edildiyi  sas sah l r, 110 kV v  daha 

yüks k g rginlikli qapalı paylayıcı qurulu lar, bütün yüks k g rginlikl rd  (6-

330 kV) eleqaz izolyasiyalı açarlardır. Açarların qövssöndürm  kameralarında

qısa müdd td  temperatur 15000 

0

K çatdıqda eleqaz qism n parçalanır.

Parçalanma m hsulları a a ıdakı

raitl rd  alınır: -kontakt materiallarında

olan volfram, mis, nikel O

2

v   H

2

 molekulaları il  birl m d  oldu undan

_________________Milli Kitabxana__________________ 

107 

açılan kontaktlar arasında yaranan qövs bu birl m y   t sir edir; -SF

6

-nın

t rkibind  az miqdarda hava, CF

4

  v  su buxarları oldu undan yaranan t sir; 

karbo hidrogen, silisium ikioksid t rkibli kompozisiya plastmasslarının qövs 

mühitind ki z r rli t siri; -açarın konstruksiyasını t kil ed n dig r metal v

qeyri metalların yaratdı ı mühitl r. Deyil nl r, parçalanma m hsullarında F v

S –d n ba qa C, Si, O

2

, H

2

, volfram, mis oldu unu göst rir.