H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi

2.4.1. X tt izolyasiyasının normativ s n dl r  gör  seçilm si

X tt v  yarımstansiya izolyasiyası seçildikd  ilk növb d  onların

yaxınlı ında olan insanlar, ma ın-mexanizml r v  heyvanların t hlük sizliyini 

n z r  almaq lazımdır. M ftill rin izolyasiya asqıları h m d  mexaniki 

t sirl r  qar ı,

b k nin ehtibarlı i ini t min etm lidir. Bunlardan ba qa,

x ttl rd  radiomane l rin buraxıla bil n qiym tl ri, 

h r v   q s b l r

yaxınlı ında elektrik sah  g rginliyinin

1,5 kV/m-d n böyük olmaması diqq t

alınır. Izolyasiyanın etibarlılı ı v  texniki-iqtisadi s m r liliyi t min ed n bir 

s viyy d  olması da vacibdir. 

Hava x tl rinin layih l ndirm  t crüb l ri göst rmi dir ki, izolyasiyanın

i çi g rginlikl rd  etibarlı v   t hlük siz i ini t min ed n

rtl r, iqtisadi 

s m r sin  gör  daha uy undur.

g r kommutasiya v  ildırım ifrat 

g rginlikl rin  gör  hesablanmı  izolyasiya m saf si böyük ölçül rd  alınarsa, 

onda ifrat g rginliy  gör  m hdudla dırıcı t dbirl r aparılır. Bu m qs dl

sas

kontaktlarla paralel qo ulmu

unt müqavim tli açarlar [15], qeyri x tti

element bazasında hazırlanmı   g rginlik m hdudla dırıcıları - QXGM, 

bo aldıcılar, ildırımdan mühafiz  trosları, reaktorlar v  s. kimi qur u v

aparatlar istifad  edilir.Hava x ttl rinin izolyasiyasının hesabatı i çi g rginliy

gör , izolyator z ncirinin uzunlu unun seçilm sind n ba lanır

k.2.4.1. 

Istismar t crüb l ri göst rmi dir ki, i çi g rginlikl rd  etibarlı i l y n izolyator 

z nciri atmosfer v  daxili ifrat g rginlikl r  d  yax ı davam g tirirl r.

Izolyatorların tipi v  sayı atmosferin çirkl nm   d r c sin  gör   t yin

edilir. Atmosferin çirkl nm si is  6 d r c y  bölünür. 110-220 kV –luq 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

92

x ttl rin izolyasiyasını t yin ed n

sas kriteriyalardan biri d  ildırım ifrat 

g rginlikl rin  qar ı qoyulan t l batlardır.

Mühafiz  qur uları v   t dbirl rinin n tic sind  izolyasiya s viyy si 

“normaya”  g tirilir. Bundan sonra kommutasiya v  atmosfer ifrat 

g rginlikl rinin t siri olsa da, izolyasiyanın normal i i pozulmur. 

X tt izolyasiyasının hesabatı v  seçilm sinin iki usulu vardır. Birincisi 

adi elektrik verili   x tl rin   v  yarımstansiyalara aid olub, çox illik istismar 

t crüb l ri v  elmi-t dqiqat i l rinin n tic sin  gör  ümumil dirilmi

metoddur. Ikincisi is  qeyri-standart trosla ç kil n v  ya çirkl nm ,

n ml nm y  gör  xüsusi pis  raitd  yerl

n x tt v  yarımstansiyalara aiddir. 

Ikinci metod statistik v  kombin  edilmi  usullardan ibar t olan ümumi 

yana madır.

X tt izolyasiyası hesablandıqda texniki-iqtisadi fikirl r  gör  ilk 

növb d  dayaq tipi, x tt m ftilinin en k siyi, a ırımlar arası m saf l r seçilir 

v  normativ yükl r  gör  onların mexaniki hesabatları aparılır. Normativ 

yükl ri is   x tt trasının keçdiyi  razid  iqlim  rtl rin  gör   t yin edirl r. 

Mexaniki yükl r, kül yin sür ti, fazların konstruksiyaları, buzla ma 

t b q sinin qalınlı ı v  dig r amill rd n asılıdır. Kül yin t sir qüvv si ayrı-

ayrı yükl r üçün 

550-1250 N / m

2

 arasında d yi ir. Maksimal kül k t zyiqi v

buzla ma t b q sinin qalınlı ı 6-330 kV-luq hava x ttl rind  10 ild n bir 

t krarlanma, 500 –750 kV-luq x tl rd  is  15 ild n bir t krarlanma üçün 

n z r  alınır. Çünki, 500-750 kV-luq x ttl rin açılmasında xalq t s rrüfatına

d y n ziyanlar daha böyükdür. Ona gör  standartlarda 500-750 kV-luq enerji 

ötürücü x ttl rin hesabat yükl ri böyük ehtiyat d r c si il  götürülür. 

     Elektrik  verili   x tl rind   c r yan keçir n v  torpaqlanmı  hiss l r

arasında hava aralı ının n kiçik izolyasiya m saf l ri a a ıdakı c dv l 2.4.1-

d  verilmi dir:

 

Hesabatlarda atmosferin çirkl nm sin  gör  sızma yolunun effektiv 

uzunlu u seçilir. Izolyator z nciri v  ya izolyasiya sütununun xüsusi effektiv 

sızma yolu-

ef

 , onların etibarlı i ini t min ed n izolyasiya uzunlu unun  n

böyük i çi g rginliyin  olan nisb tin  deyilir:

is

enb

ef

ef

U

L

.

/

   

                             ( 2.4.1)

burada 

L

ef

 = L

sız

/K kimi, sızma yoluna gör  t yin edilir.

     

3

is

boy

en

is

boy

en

U

k

U

(2.4.2)

k-

b k nin normal i çi rejiml rd  malik oludqları g rginlik d yi m l rini

göst r n msaldır: 

- k=1,2÷1,05 olur.  

_________________Milli Kitabxana__________________ 

93

 Hava 

x ttl rind  traversl rin ölçül ri v  izolyator z ncirl rinin

ba lanma usullarından asılı olaraq, m ftill r sıfır potensiallı x tt dayaqlarına

n z r n, h r k tli v  ya t rp nm z ola bil r. M s l n, V  killi izolyasiya 

z ncirind   x tt m ftill ri daya a n z r n t rp nm z olurlar. Lakin bu halda 

z ncird  istifad  edil n izolyatorların sayı iki d f  artır. V asqılarda asılmı

izolyatorların  ara buca ı 100÷110 

0

 götürülür.

I çi g rginlikl rd  etibarlı istismar  rtl ri üçün izolyatorların sızma 

yolunun uzunlu u a a ıdakı kimi hesablanır:

L

sız

 K

ef

 U

n böyük i çi

              (2.4.3)

k.2.4.1. M ftil-dayaq arası m saf nin hesabatına aid sxem 

   C dv l 2.4.2-d - 35 -750 kV, d mir-beton v  ya metal dayaqlarda 

ç kilmi   x tt izolyatorları üçün effektiv sızma yolunun boyu verilmi dir.

(2.4.2) v  (2.4.3) formulasını girlyanda z ncirind  olan izolyatorların sayının

hesablanmasına t tbiq etdikd  a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:

n

1

siz

isci

boyuk

en

ef

L

U

(2.4.4)

burada, 

L

sız1

-bir izolyatorun h nd si ölçl rin  gör  sızma yolunun boyunun 

uzunlu udur,

U

n böyük i çi

 – fazlar arası n böyük i çi g rginlikdir.

(2.4.4) formulasına gör  hesabatlar aparılark n alınmı  n tic  vergüld n

sonra 3 r q mi olduqda bir artı ına yuvarlaqla dırılır. Ehtibarlılı ı v  elektrik 

möhk mliyini artırmaq m qs di il , yüks kliyi 1000 m-d n çox v  çirkl nm

d r c si IV –d n böyük olan  razil rd   ç kilmi  elektrik verili   x tl ri üçün 

hesablanmı

n izolyatorlar sayına, bir v  ya iki  d d izolyator  lav  edilir. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

94

Hava x ttl rind   c r yan ötürücü v  torpaqlanmı  hiss l r arasında n

qısa izolyasiya m saf l ri c dv l 2.4.1 verilmi dir.

Ha

va x tt g rginlikl ri ( kV)  üçün

n kiçik m saf  c dv li  – sm-l

C dv l 2.4.1 

Deyildiyi kimi, güclü çirkl n n rayonlarda z ncird  olan izolyatorların

sayını artırmaq v  ya bu rayonlar üçün xüsusi çirkl nm y  davamlı izolyator 

tipl ri i l tm k lazımdır.

X tt v  yarımstansiya izolyatorlarında defektli izolyatorların vaxtında

tapılması elektrik qur ularının q za ba  verm d n i l m si üçün  sas

rtl rd ndir.

Asma izolyatorlar z ncir sin  bir-birinin sonuna birl mi

kondensatorlar kimi baxmaq olar. H r bir izolyatorun m xsusi tutumundan 

C

d

,

lav   onların yer

C

yer 

  v  qon u x tt  gör

C

X

 tutumları da  v z sxemin

daxil olur  k.2.4.3. 

C

yer 

v

C

X

 tutumları t sirind n potensialın izolyasiya 

z ncir si boyu münt z m paylanması mümkün olmur. 

Z ncir  boyunca g rginliyin paylanması n tic sind , x tt m ftilin

yaxın olan izolyatorların potensialının böyük olması s b bind n, onlarda tac 

bo alması m l   g lir. Onun qar ısını almaq üçün izolyasiya z nciri boyunca 

potensialın paylanmasını b rab rl dirirl r. Bunun üçün z ncirin x tl  birl

n

ucuna v   b zi hallarda dayaqla birl

n ucuna da b rab rl dirici metal 

h lq l r – 

ekranlar taxılır.

Z ncir d  defektli izolyatorları yoxlamaq üçün n zar t tanqları, kür vi

bo aldıcılar, ölçü h r k t ma ınları v  yüks k tezlikli ölçü cihazlarından

Hesabat

rtl ri  10  20  35  110  220 330 500 

Ildırım ifrat 

g rginlikl rin

gör :taxma 

izolyator üçün 

asma izolyator üçün 

Daxili ifrat 

g rginliy  gör

I çi g rginliy  gör

Daya a çıxan 

personalın

t hlük sizliyi  üçün 

15

20

10

-

-

25 

35 

15 

7

-

35 

40 

30 

10 

-

-

100

80

25

150

-

180 

160 

55 

250 

-

260 

215 

80 

350 

-

320 

300 

115 

450 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

95

istifad  edilir.  tanqlar vasit si il  ayrı-ayrı elementl rin g rginliyi bir ba a

ölçülür. 

35 -750 kV-luq asma izolyator z nciri v  açıq paylayıcı qur ularda xüsusi 

effektiv sızma-

ef

 yolu üçün  normativ qiym tl r c dv li

 

            

 

 

       

     C dv l 2.4.2  

Atmosfer 

  çirkl nm

   D r c si

ef

, effektiv sızma yolu, sm/kV 

Hava x ttl ri üçün,

Açıq paylayıcı

qur ular,      kV 

35 

110-  220 

330- 750 

35 

110- 750 

I 1.7 

1.3 1.3 

1.7 1.5 

II 1.9 1.6 1.5 

1.7 1.5 

III 2.25 1.9  1.8 2.25 1.8 

IV 2.6 2.25 2.25 

2.6 2.25

V 3.5 3.0 3.0 3.5 3.0

VI 4.0 3.5  3.5 4.0 3.5

2.4.2. Asma x tt izolyator z ncirinin mexaniki hesabatı

Normal istismar  raitl rind   h m anker dayaqları, h m d  aralıq

dayaqlarına vertikal qüvv l r t sir edir. Bu qüvv l r , m ftil v  izolyatorların

ç kisi, buzla ma v  üfüqi istiqam td   t sir edin kül yin t zyiqi aiddir. Q za

rejiml rind , m s l n bir m ftilin qırıldı ı halda, anker daya ı v  onun dartı

izolyatorları a ırımın qeyrisimmetrik qüvv l rini öz üz rin   götürür. M ftili 

asılı v  ya dartılmı

kild  saxlayan izolyator z ncir si d  bu qüvv l r

davam g tirirl r.

Buz t b q sinin müxt lif anlarda v   f rqli yerl rd n qopması,

m ftill rin burulmasına v  ba lantı nöqt l ri trafında dönm l rin  s b b olur. 

Ona gör , sıxacların  ölçü v  konstruksiyaları el  olmalıdır ki, dön rk n

izolyatorlar  z d l m sin. 

Eyni zamanda, asma izolyatorlar elektrik verili   x tt (EVX) 

m ftill rini, dayaqlar v  traversl rd n izol  etm k üçün olan konstruksiya 

yı ılmasında istifad  edilir. Nimç

killi izolyatorlar asma girlyanda 

z ncir sinin t rkibind  sıra il  yı ıldıqlarından, ayrı-ayrı izolyatorlar üçün 

hesabat aparılmır. Ona gör , asma x tt izolyatorları üçün ayrılıqda nominal 

g rginlik verilmir. H r bir izolyatora dü n i çi g rginlik, x ttin g rginlik 

sinfind n v  izolyatorun z ncird ki sırasından asılı olur. Ümumiyytl ,

ayrılıqda asma izolyatorun i çi g rginliyi 20-40 kV arasında d yi ir. Sınaq

edildikd  izolyatorlara 63-110 kV bo alma g rginliyi t tbiq edilir. 

Izolyatorların z ncird  olan sayı

n böyük faz g rginlyin  gör  hesablanır

(2.4.3). Bu zaman izolyatorun alt çubu unun yuvarlaq ba lı ı dig r izolyatorun 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

96

apqasında olan yuvaya taxılır v  sancaqlanır.   apkanın forması ba lı ın

xarici s thinin

kilini t krarlayır, lakin  apkanın daxili diametri ba lı ın xarici 

diametrind n 5-10 mm böyük götürülür. Dirs kli arnir qaydasında sıra il

birl dirilmi  bu izolyatorlar  sas n dartılma qüvv sin   i l yirl r. Dartı

qüvv si faz m ftilinin en k siyi v  dayaqlar arası a ırımların uzunluqlarından

asılıdır

Z ncir nin ümumi uzunlu u is , ardıcıl ba lanmı  izolyatorların

sayından, birl dirici armatura v  asqı sıxaclarının uzunluqlarından asılıdır. Bu 

uzunluq, x tt m ftili il  travers  arasındakı m saf ni

hat  edir. Izolyator 

z ncir sinin mexaniki möhk mliyi is , ba lanmı   h r bir izolyatorun 

möhk mliyi il  t yin edilir. Empirik usulla t klif edil n hesabatlara gör , qırıcı

qüvv y  qar ı müqavim t momentinin farfor gövd nin en k siyind n asılılı ı

a a ıdakı eksponensial funksiya il  ifad  edilir:

F

qır

=

S

.

e

0001

0

20

   

 

          

(2.4.5)

burada s- en k sik sah sidir, m

2

-la ölçülür.

Izolyatorun çuqun ba lı ının hündürlüyü n z r  alınmaqla çiyin 

hiss sin  dü n maksimal qırıcı moment a a ıdakı dusturla hesablana bil r:

k

H

H

F

P

qir

)

(

0

                   

(2.4.6)

burada, 

0

H -

apkanın b rkidilm  nöqt sind n çiyin hiss sin   q d r olan 

m saf dir, k-izolyator ba lı ının qon u izolyatorun çubu u il  birl m sini 

n z r  alan  msald r:

- k=1.2 ÷ 1.6. 

Izolyatorun sas qabarit ölçül rini 

H/D nisb tind n t yin edirl r. H/D

nisb ti 0.6–0.64 qiym tl ri arasında götürülür.  ks r izolyatorlar üçün is , bu 

msal 0.47-0.5 arasında götürülür. Çirkl nmi

raitl rd   i l dil n

izolyatorlarda 

H/D nisb t 0,7-0,8 arasında olmalıdır. Bu k miyy tl r

seçildikd n sonra izolyatoru el  lahiy n dirirl r ki, sızma c r yanının yolunun 

uzunlu una gör  olan izolyasiya m saf si t min edilsin. Izolyatoru 

 

lahiy l ndirdikd  s thin hamar olması v  öz-özün  t mizl n   bilm si

rti d

n z r  alınır. Ba lıq v  çubu un konstruksiyaları el  seçilir ki, izolyasiya 

gövd si

sas sıxılma qüvv sin   i l sin

k 2.2.1. Asma izolyator z ncir si, 

daya a arnirli birl dirilir. Ona gör  yandan  s n kül yin t siri il , izolyator 

z nciri vertikal v ziyy tind n meyl ed r k, daya a yaxınla ır. Bo alma

qorxusu yaradan yaxınla manın qar ısını almaq üçün, x tt izolyasiyasını

gücl ndir n müxt lif modifikasiyalar t tbiq edilir. M

s l n V  killi

konstruksiyada x tt m ftili traversin iki nöqt sin   b rkidilmi  izolyator 

z ncir l rind n asıldı ı üçün x ttin oxuna n z r n t rp nm z olub, daha 

möhk m v  kül yin t sirin  qar ı dayanıqlı olurlar.

_________________Milli Kitabxana__________________ 

97

g r hesablanmı  mexaniki yük standart izolyatorun möhk mliyind n

böyük olarsa, iki v  üç z ncirli girlyandalar istifad  edilir. 

Çubu un diametri qırılmada mexaniki möhk mlik  rtind n t yin edilir 

(2.4.2).  

Çubu un v  farfor ( ü ) gövd nin ba lıq hiss sini ad t n konik 

formada hazırlayırlar. Konusluq buca ı el  seçilir ki, çubuqla izolyatorun 

ba lı ı v  ba lıqla  apka arasında temperatur t sirl rind n mü yy n q d r

yerd yi m  ba  versin. Bu  rti t min etm k üçün, 

qır

= /15 götürülür, ( k.

2.4.1). Sürtünm

msalını azaltmaq m qs di il  çubu un ba lıq hiss sin

bitum sürtülür. 

2.4.3. Izolyasiya z ncirinin elektrik sxemi v  t nlikl ri

Girlyanda boyu g rginliyin paylanmasının ölçülm si il  izolyatorlarda 

olan yı cam yerli defektl ri a kar etm k olar. Bu metod, nimç

killi izolya-

torlardan ibar t girlyanda z ncir sind   v  paylayıcı qur uların dayaq 

sütunlarındakı izolyatorların uzunlu u boyu g rginlikl rin paylanması üçün 

t tbiq edil  bil r. Onun mahiyy ti, g rginlik dü gül ri olan h r bir izolyasiya 

elementind ki g rginliyin, normal paylanma qiym tl ri il  müqayis

edilm sind n ibar tdir. G rginliyin normal paylanması dedikd ,

konstruksiyada olan bütün izolyasiya elementl rinin sa lam (defektsiz) oldu u

haldakı g rginlik paylanmaları n z rd  tutulur. Izolyator z ncirind  g rginliyin

paylanmasına t sir ed n bir sıra amill r v  elektrofiziki prosesl r mövcuddur. 

Bu prosesl r üçün, 

N elementd n ibar t olan z ncird   v  ya izolyatorlar 

sutununda bütün izolyatorların s thinin quru v   t miz oldu u q bul edilir. 

M lumdur ki, bu halda izolyatordan keç n c r yan, tutum xarakterli olacaqdır. 

Ona gör , cos =0.05 götürülür v

v z sxemi t rtib edildikd  konstruksiyanın

elementl ri h r bir izolyatorun tutumuna b rab r olan 

N sayda xüsusi tutumlar 

(C) kimi göst rilir  k.2.4.2. Sxem  d yi n g rginlik t tbiq etdikd  dövr d n

axan c r yan h r bir tutumda g rginlik dü güsün  s b b olacaqdır.

Ardıcıl qo ulmu

C

d

 tutumları üzr   g rginliyin paylanması b rab r

olacaqdır (

a -  yrisi) .  v z sxemind  bununla yana ı asma izolyatorun metal 

apkasının torpaqlanmı  metal dayaqlara n z r n tutumları

C

yer

v   c r yan

keçir n x tt m ftill rin   n z r n –

C

x

 tutumları da n z r  alınmalıdır. 

M lumdur ki, h r bir izolyatorun metal  apkaları öz aralarında da bir 

C -

tutumu yaradırlar. Tam elektrik  v z sxemin  yuxarıda adları ç kil n bütün 

dörd növ tutumlar daxil edilir. Çox d qiqlik t l b olunmadı ı hallarda is ,

C

tutumlarını n z rd n atırlar. 

kild  girlyandanın k-cı elementi üçün, 

göst rilmi  parametrl rinin v z sxemind ki yerl ri verilmi dir. Adları ç kil n

4 tutumdan  n böyüyü izolyatorun m xsusi tutumudur – 

C

d

=30-70 pF olur. 

Onlardan  n kiçiyi is , izolyatorun metal elementl ri arasında olan 

C

_________________Milli Kitabxana__________________ 

98

tutumlarıdır. Bunların qiym tl ri aralarındakı m saf nin artması ilı, a a ıdakı

azalan sıra il  d yi ir:

C

k(k+1)

=0.5 pF;  C

k(k+2)

=0.3 pF;  C

k(k+3)

=0.16 pF;  C

k(k+4)

=0.1 v  s.

Metallik elementl rl  torpaqlanmı  hiss l r arasındakı tutum 

C

yer

,

girlyandanın daya a n z r n yerl m sind n, girlyandaya birl diril n ekranlar 

v  izolatorların traversd n olan m saf l rind n asılı olaraq d yi ir. M s l n,

travers  yaxın olan izolyator  apkası

n böyük tutuma, m ftil  yaxın olan 

apka is

n kiçik tutumlara (t xmin n 2:1 nisb ti il  azalma) malikdirl r. 

Onların mütl q qiym ti is  5 pF normasına çatır. Metal hiss l rl  faza 

m ftill ri arasındakı tutumlar is  1-2 nisb tind  qiym tl r alır.

C'' tutumları

m ftild n uzaqla dıqca daha k skin (t xmin n 4:1 nisb ti il ) azalır. 

C'' tutu-

mların qiym tl ri girlyandaya b rkidilmi   b rab rl dirici ekranların (h lq vi

yerl m sind n, faza m ftill rinin sayından v  qar ılıqlı b rkidilm

v ziyy tind n d  asılıdır.

a)

      b)   

S k. 2.4.2.Izolyator z ncir si (a) v  onun elektrik  v z sxemi b). 

Sxemin daha da sad l dirilm si m qs di il

C

d

  v

C

x

 tutumlarının

girlyandanın hündürlüyü boyu sabit olduqlarını q bul edirl r.

Q bul edilmi  bu  rtl r daxilind   x tt izolyatorlarından ibar t olan 

girlyandanın v z sxemi v  t nlikl ri a a ıdakı qaydada olacaqdır : 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

99

1

2

3

2

1

2

1

1

2

2

2

2

3

2

1

1

2

1

1

1

1

2

2

1

2

1

2

2

1

1

1

1

2

2

1

1

1

1

1

1

2

1

2

3

2

m2

1

1

3

2

1

1

3

3

1

2

2

m1

1

1

2

1

1

2

2

1

1

1

1

1

1

)

(

1

/

1

);

1

(

c

)

1

(

c

i

i

i

;

i

,

i

;

i

;

i

c

m

U

U

mc

U

U

c

U

i

i

I

I

m

m

U

U

m

c

U

c

m

U

U

c

m

U

m

U

c

m

U

c

m

U

c

U

I

I

c

m

U

U

c

m

U

U

U

c

U

I

c

m

U

c

m

U

U

c

U

I

c

m

U

c

U

I

m

j

m1

j1

j3

j2

j1

k.2.4.3.  Tutum z ncir sind  g rginliyin paylanma qrafikl ri,

yril rd  a a ıdakı kondensator tutum nisb tl ri t sir edir. 

0

;

0

,

0

;

0

,

0

;

0

,

0

11

1

11

1

11

1

11

1

C

C

q

C

C

v

C

C

b

C

C

a

oldu u hallarda g rginlik  

paylanmasının yril rini göst rir.

m

1

-m

2

=  kimi i ar  ed r k, bir sıra çevirm l r apardıqdan sonra a a ıdakı

sistem ifad l ri yazmaq olar: 

.

.

.

.

7

15

10

1

)

5

6

1

(

)

3

1

(

)

1

(

4

3

2

1

5

3

2

1

4

2

1

3

1

2

1

1

U

U

U

U

U

U

U

U

U

U