Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim

Meyvə-tərəvəzlər haqqında hədislər 
 
Meyvələr  Allah-təalanın  insan  üçün  yaratdığı  ən 
təmiz,  ləzzətli,  həm  də  insanın  təbiətinə  müvafiq  və 
onun  bədəninin  tələblərinə  münasib  olan  yeməli  şey-
lərdir.  Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  təzə  meyvələri  görəndə, 
onları  öpüb  əvvəlcə  gözlərinin  üstünə,  sonra  da 
mübarək ağzına qoyardı. Sonra buyurardı: “Ey mənim 
Allahım, onun əvvəlini mənə afiyətlə göstərdiyin kimi, 
axırını da mənə afiyətlə göstər”. 
O  Cənab  (s.ə.v)  buyurub  ki,  Adəmi  Behiştdən 
çıxaranda  Allah-Təala  ona  Behişt  meyvələrindən  tuşə 
(yol  azuqəsi)  verdi  və  hər  şeyin  sənətini  ona  öyrətdi. 
Sizin  bu  meyvələriniz  də  Behişt  meyvələridir. 
Onlardan  qeyri  şeylərin  hamısı  təğyir  tapar,  onlar  isə 
təğyir tapmaz, dəyişikliyə uğramaz. 
Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  və  Əimməyi-Əthar  (ə) 
cənablarının  dilindən  müxtəlif  meyvələr  haqqında 
gözəl  kəlamlar  gəlib  bizə  yetişibdir.  Onların  hamısını 
bu  kiçik  kitabda  zikr  etməyə  imkan  yoxdur.  Lakin 
təbərrük  cəhətinə  onlardan  bəzisini  burada  oxuculara 
təqdim edirik. 
Nar. Rəvayət edirlər ki, Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) narı 
çox  xoşlarmış  və  nar  tənavül  edəndə  heç  kəsi  özünə 
şərik etməzmiş. Buyurarmış ki, hər narın içində Behişt 
narlarından  bir  gilə  var.  Onu  itirməmək  üçün  narı 
bütünlüklə  yeyin,  bir  giləsini  də  itirməyin.  Hər  kəs  o 

 
212 
giləni yesə, o şəxsin üzü qırx səhər nurlanar və şeytanı 
o şəxsdən qovar. 
Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub:  
1. “Nar meyvələrin ağasıdır”.  
2. “Allah-təala Adəmi, xurmanı, üzümü və narı bir 
tinətdən (palçıqdan – ilk maddədən) yaradıb”. 
Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) narı cümə axşamları tənavül 
edərdi. 
Həzrəti-Əli  (ə)  buyurub:,  “Narı  öz  ərpi  (tumu)  ilə 
yeyin, çünki o, mədəni dəbbağ edir”. 
Imam  Zeynül-abidin  (ə)  buyurub:  “Hər  kəs  cümə 
günü ac qarına nar yesə, onun qəlbi qırx səhər nurlanar 
və Şeytanın vəsvəsəsi ondan qovular. Şeytan vəsvəsəsi 
kimdən  qovulsa,  o  adam  Allaha  məsiyət  (günah) 
etməz. Hər kəs məsiyət etməsə Behiştə gedər”. 
Mərhum Əbu Cəfər Tusi deyib ki, uşaqlarınıza nar 
yedirdin ki, tez dil açsın. 
El  arasında  belə  bir  deyim  var.  Bütün  meyvələr 
yeyilərkən  mədəyə  salam  verir,  nar  isə  ürəyə  salam 
verir. 
Heyva. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub:  
1.  “Heyva  yeyin  ki,  o  qəlbi  qüvvətləndirir  və 
qorxaq adamlara şücaət gətirər”. 
2. “Heyva yeyin və onu bir-birinizə hədiyyə verin. 
O  gözlərə  işıq  verər,  qəlbdə  məhəbbəti  bərkidər.  Onu 
öz  zövcələrinizə  yedirdin  ki,  övladlarınız  gözəl 
olsunlar”.  
3. “Heyvanı ac qarına yeyin”. 
4.  “Heyva  yeyin  ki,  o  zehni  artırar,  sinədən 
(ürəkdən)  ağrını  aparar  və  övladın  gözəl  olmasına 
səbəb olar”. 
5. “Hər kəs üç gün acqarına heyva yesə, zehni saf 

 
213 
olar,  batini  (içərisi)  hikmətlə  və  elmlə  dolar,  özü  də 
Iblisin və onun qoşunlarının hiyləsindən asudə olar”.  
6.  “Haçan  ürəyinizdə  ağrı  hiss  etsəniz,  heyva 
yeyin”. 
 7.  “Sizə  tövsiyə  edirəm  ki,  heyva  yeyin,  o  əqli 
artırar”. 
Imam  Rza  (ə)  cənablarından  rəvayət  olunur  ki, 
Peyğəmbər  (s.ə.v.)  üçün  heyva  gətirdilər.  O  Cənab 
(s.ə.v.)  onu  öz  mübarək  əlilə  vurub  sındırdı,  yanında 
oturanlara  payladı.  Özü  də  tənəvvül  etdi.  Buyurdu: 
“Sizə  tövsiyə  edirəm  ki,  heyva  yeyin.  O  qəlbə  cəla 
verir və sinə ağrısını aparır”. 
 Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Hər  kəs  heyva 
yesə,  Allah-təala  onun  dilində  qırx  səhər  hikmət  cari 
edər”. 
Imam  Cəfər  Sadiqdən  (ə)  rəvayət  olunur  ki, 
buyurdu:  “Peyğəmbərlərin  ətri  heyva  ətri  olar.  Cənnət 
hurilərinin  ətri  mərsin  çiçəyinin  ətri  olar.  Mələklərin 
ətri  isə  qızılgül  ətri  olar.  Allah-Təala  məbus  etdiyi 
bütün peyğəmbərlərə heyva ətri bəxş edib”. 
Imam  Muhəmməd  Baqir  (ə)  buyurub:  “Heyva 
həzin qəlblərdən kədəri aparar”. 
Alma.  Imam  Cəfər  Sadiqin  (ə)  Süleyman  adlı  bir 
səhabəsi nəql edir ki, bir gün o Cənabın hüzuruna get-
mişdim,  gördüm  onun  qabağında  göy  rəngdə  almalar 
var.  Dedim,  sənə  qurban  olum,  bunlar  nə  üçündür? 
Buyurdu:  -  Məni  bərk  üşütmə-qızdırma  tutmuşdu.  Bu 
almaları  mənə  hədiyyə  gətirdilər,  onlardan  yedim, 
hərarətim düşdü. 
Imam  Musa  Kazım  (ə)  buyurub  “Biz  Əhli-Beyt 
soyuq su içməklə və alma yeməklə qızdırmaya müalicə 
edirik”. 

 
214 
Imam  Rza  (ə)  buyurub:  “Alma  bir  neçə  xasiyyətə 
görə faydalıdır: sehri, zəhəri, əql zəifliyini, bəlğəmi və 
digər xəstəlikləri aparır. Ondan tez təsir edən başqa bir 
şey yoxdur”. 
Ziyad  Qəndi  nəql  edir  ki,  qardaşım  Seyf  ilə  Mə-
dinə  şəhərinə  getmişdik.  Şəhər  əhlinin  burnundan  şid-
dətli  qanaxmalar  olurdu  və  iki  gündən  sonra  o  adam 
ölürdü.  Biz  öz  mənzilimizə  getdik,  orada  Seyfin  bur-
nundan  qan  açıldı.  Mən  Imam  Cəfər  Sadiqin  (ə)  hü-
zuruna  gedib,  əhvalatı  ona  danışdım.  O  Cənab  (ə) 
buyurdu: “Ey Ziyad, get Seyfə alma yedirt”. 
Mən gəlib ona alma yedirtdim, qan kəsildi. (Görü-
nür  almanın  tərkibindəki  K  vitamini  qanın  laxtalan-
masını sürətləndirdiyindən qan kəsilibmiş – Ə-C.Ə.). 
Üzüm. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub:  
1.  “Sizin  təamlarınızın  ən 
yaxşısı  çörək, 
meyvələrinizin ən yaxşısı üzümdür”. 
2.  “Üzümü  gilə-gilə  qoparıb  yeyin.  Onda  həm 
yaxşı nuş olar, həm də ədəbli görünər”. 
3. “Mənim ümmətimin rəbii üzüm və qovundur”. 
Ərəb  dilində  “rəbi”  –  bahar  deməkdir.  Bundan 
əlavə,  “rəbiül-əvvəl”  və  “rəbiüs-sani”  ərəb  aylarının 
adlarıdır.  Qovunların  yetişən  vaxtına  da  ərəblər  “rəbi” 
deyirlər. Bu münasibətlə o Cənab (s.ə.v.) belə bir gözəl 
bədii  ifadə  işlətmişdir.  Məqsəd  budur  ki,  “rəbi”də 
yetişən  üzüm  və  qovun  o  ayları  bahar  ayları  kimi 
gözəlləşdirir. 
Rəvayət  edirlər  ki,  Rəsuli  Əkrəm  (s.ə.v.)  üzümü 
çörək ilə yeyərdi. 
Imam  Cəfər  Sadiqdən  (ə)  rəvayət  olunur  ki,  Nuh 
peyğəmbər  (ə)  qəm-qüssədən  Allah-Təalaya  şikayət 
elədi. Ona bu vəhy nazil oldu: “Qara üzüm ye. O qəm-

 
215 
qüssəni aparar”. 
Yenə  Imami-Sadiq  (ə)  buyurub:  “Iki  şey  var  ki, 
onlar iki əl ilə yeyilər: üzüm, bir də nar”. 
Həzrəti-Əli  (ə)  buyurub:  “Üzüm  çörək  qatığıdır, 
meyvədir, təamdır, həm də şirnidir”. 
Armud.  Əmirül-möminin  Əli  (ə)  buyurub: 
“Armud  qəlbə  saflıq  gətirər,  bədən  daxilində  olan 
ağrıları Allahın izni ilə sakit edər”. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Armud  mədəni 
dəbbağ edir, qüvvətləndirir. Heyva da belədir”. 
Innab. Həzrəti-Əli (ə) buyurub: “Innab qızdırmanı 
aparar”. 
Əbül-Həsən adlı bir şəxs söyləyir ki, gözüm ağrı-
yırdı.  Sonra  ağardı,  belə  ki,  heç  bir  şey  görmürdüm. 
Yuxuda  Həzrəti-Əli  (ə)  cənablarını  gördüm  və  ona 
şikayətləndim. O Cənab (ə) buyurdu: “Innabı əz, sürmə 
çəkən kimi önu gözlərinə çək”. 
Mən  o  Cənabın  (ə)  buyurduğu  kimi  innabı  öz  tu-
mu  ilə  birlikdə  əzib  gözümə  çəkdim.  Gözüm  sağalıb 
əvvəlki kimi oldu. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Innabın  başqa 
meyvələrə  nisbətən  fəziləti,  biz  Əhli-Beytin  başqa 
kəslərə nisbətləri fəziləti kimidir”. 
Qovun. Peyğəmbəri-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub:  
1.  “Qovunu  yeyin,  ləzzət  alın.  Onun  suyu  rəh-
mətdir, şirinliyi isə Behişt şirnisidir”. 
O  Cənab  (s.ə.v.)  qovunu şəkərlə  və  ya  rütəb (təzə 
xurma) ilə yeyərdi. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Qovunu  yeyin. 
Onda  on  xasiyyət  cəm  olub:  o,  yerin  yağıdır  və  şirə-
sidir;  onda  heç  bir  xəstəlik  və  dərd  olmaz.  O  təamdır, 
şərabdır,  meyvədir,  ətirdir,  yuyucu  maddədir,  çörək 

 
216 
qatığıdır,  cinsi  əlaqə  qüvvəsini  artırır,  sidik  yollarını 
yuyub təmizləyir və bövlü (sidiyi) artırır”. 
Başqa  bir  hədisdə  deyilir  ki,  “qovun  sidik  kisə-
sində olan daşları əridir”. 
Imam Rzadan (ə) rəvayət edirlər ki, buyurub: “Ac-
qarına  qovun  yemək  iflicliyə  və  ya  qulunc  xəstəliyinə 
səbəb olar”. 
Mövüc (məviz). Qurudulmuş tumlu üzüm bizlərdə 
mövüc  (məviz)  adlanır,  ərəblər  isə  ona  zəbib  deyirlər. 
Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub: “Kim hər gün ac qarına 
iyirmi 
bir 
ədəd  qırmızı  mövüc  yesə,  ölüm 
naxoşluğundan başqa heç bir xəstəliyə tutulmaz”. 
Həzrəti-Əli  (ə)  buyurub:  “Mövüc  ürəyi  möhkəm-
ləndirər, naxoşluqları aparar, nəfəsə xoş ətir verər”. 
Başqa  bir  rəvayətdə  deyilir  ki,  “mövüc  insanın 
qəmini aparar”. 
Iydə. Imam Rza (ə) “Səhifə”-sində rəvayət olunur 
ki,  Həzrəti-Əli  (ə)  qızdırma  (malariya)  xəstəliyi  ilə 
yatırdı. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurdu ki, iydə yesin. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  cənablarından  rəvayət  olu-
nur  ki,  o  Cənab  (ə)  buyurdu:  “Iydənin  əti  bədəndə  ət 
bitirir, tumu sümük yaradır, qabığı dəri bitirir. Bunlar-
dan əlavə olaraq, o böyrəkləri qızdırır, mədəni dəbbağ 
edir,  bəvasir  və  təqtir  (babasil  və  podaqra)  xəstəliklə-
rindən  qoruyur,  ayaqlara  qüvvət  verir,  Allah-təalanın 
izni ilə cüzamı qovur”. 
Zeytun.  Peyğəmbər  (s.ə.v.):  Zeytun  ağacı  –  mü-
barək bir ağac nə yaxşı fırçadır! O ağzı xoşiyli edir, diş-
lərin  dibindəki  daşları  təmizləyir.  Zeytun  həm  mənim, 
həm də məndən qabaqkı peyğəmbərlərin fırçasıdır. 
Imam Sadiq (ə): Zeytun suyu (spermanı) artırır. 
“Kafi”  -  Ibrahim  ibn  Məhəmməd  Zari  Bəsri  bir 

 
217 
şəxsdən, o da Imam Sadiqdən (ə): Biz Həzrətin yanın-
da zeytun haqqında söhbət açdıq. O kişi dedi: 
- Zeytun insanda yel yaradır! 
Həzrət dedi: “Xeyr, bəlkə yeli qovur”. 
“Kafi”  -  Ishaq  ibn  Əmmardan  və  ya  başqa  biri-
sindən: Imam Sadiqə (ə) dedim: 
- Camaat deyir ki, zeytun insanda yeli hərəkətə ke-
çirir. 
Həzrət dedi: “Zeytun yeli qovur”. 
Imam Kazim (ə): Adəmin (ə) öz oğlu Hibbətullah 
etdiyi  vəsiyyətlərindən  biri  bu  idi  ki,  zeytun  ye.  O 
mübarək ağaclardandır. 
Səbzə  (göyərti). Hədislərdə varid olub ki: “Süfrə-
lərinizi səbzə ilə ziynətləndirin”. 
Başqa  bir  hədisdə  deyilir:  “Süfrələrinizi  səbzə  ilə 
yaşıllaşdırın, “Bismillah” deməklə o Şeytanı qovar”. 
Əhməd ibni Harun  nəql edir ki,  Imam Rzanın  (ə) 
görüşünə getdim. O Cənab (ə) məni süfrəyə dəvət etdi. 
Süfrədə  səbzə  yox  idi.  O  Cənab  (ə)  əlini  çəkdi,  sonra 
buyurdu:  “Ya  qulam,  məgər  sən  bilmirsən  ki,  səbzə 
olmayan süfrədə mən təam yemirəm?”. 
Qulam  səbzə  gətirəndən  sonra  o  Cənab  (ə)  əlini 
süfrəyə uzatdı, mən də onunla yeməyə başladım. 
Balqabaq  və  kudu.  Bunlar  eyni  cinsdən  olduğu 
üçün  bizə  yetişən  xəbərlər  onların  hər  ikisinə  aiddir. 
Imam Cəfər Sadiq (ə) buyurub: “Kudu əqli artırar”. 
Tarixdən və Qurandan verilən xəbərdən məlumdur 
ki,  Yunus  peyğəmbər  (ə)  öz  itaətsiz  nadan  cəmaətinin 
arasından  çıxıb  gedərkən  gəmiyə  mindi,  sonra  dalğalı 
dənizdə  gəminin  batması  təhlükəsindən  xilas  olmaq 
üçün  Yunusu  dənizə  atdılar.  Allah-təalanın  əmri  ilə 
onu  bir  balıq  udub,  öz  qarnında  bir  müddət  gəzdir-

 
218 
dikdən sonra, səlamət halda sahilə çıxartdı. Allah-təala 
dəniz  sahilində  bir  kudu  tağı  bitirdi  ki,  Yunusun 
nazikləşmiş  bədəni  onun  kölgəsində  günəşin  yandıran 
şüalarından qorunsun. 
Bu  əhvalatı  nəzərdə  tutaraq  Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.) 
buyurub:  
1.  “Kudunu  yeyin.  Əgər  ondan  daha  yüngül  bir 
ağac  olsayıdı,  Allah-Təala  qardaşım  Yunus  üçün  onu 
bitirərdi.  Haçan  siz  şorba  bişirməli  olsanız,  ona  çoxlu 
kudu tökün, çünki o dimağı və əqli artırır”. 
2.  “Kim  kudunu  mərci  ilə  yesə,  qəlbi  nazik  olar, 
Allahın zikrindən kövrələr və cinsi əlaqəyə meyli artar”. 
3.  “Haçan qəm-qüssəniz  olsa,  balqabaq çox  yeyin 
ki, o hüznlü qəlbləri şad edər”. 
Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  kudunu  və  balqabağı  çox 
sevirdi, onları böyük kasalarda yeyərdi. 
Kəvər.  Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  buyurub:  “Kəvərin 
başqa  otlara  nisbətən  fəziləti,  çörəyin  başqa  şeylərə 
olan fəziləti kimidir”. 
Rəvayət edirlər ki, Həzrəti-Əli (ə) kəvəri iri duzla 
yeyərdi. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Hər  şeyin  bir 
ağası olur, otların da ağası kəvərdir”. 
 Imam Muhəmməd Baqir (ə) buyurub:  
1. “Biz sarımsaq, soğan və kəvər yeyirik”. 
2.  “Kəvərdə  dörd  xasiyyət  var:  yeli  qovar,  ağız 
qoxusunu  yaxşılaşdırar,  babasili  kəsər  və  onu  daim 
yeyən adamlara cüzamdan əman verər”. 
Kərəviz.  Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  cənabları  Həzrəti-
Əliyə (ə) etdiyi vəsiyyətlərin birində buyurur:  
1. “Kərəviz yeginən. O Ilyas peyğəmbərin və Yuşə 
ibni Nun peyğəmbərin otudur”. 

 
219 
2. “Kərəviz peyğəmbərlər otudur. Deyirlər ki, Xizr 
və Ilyas peyğəmbərin təamı kərəviz və göbələkdir”. 
Turp.  Hənnan  ibni  Südeyr  nəql  edir  ki,  Imam 
Cəfər  Sadiq  (ə)  ilə  bir  süfrədə  oturmuşdum.  O  Cənab 
(ə)  mənə  turp  yedirtdi.  Buyurdu  ki,  ya  Hənnan,  turp 
yeginən  ki,  onda  üç  xasiyyət  var:  onun  yarpağı  yeli 
qovar, məğzi sidiyi asan buraxar, kökü bəlğəmi kəsər. 
Soğan.  Imam  Muhəmməd  Baqir  (ə)  Peyğəmbər 
(s.ə.v.) cənablarından rəvayət edir ki, buyurub: “Haçan 
şəhərlərə daxil olsanız, onların soğanından yeyin ki, o 
yerin vəbasını sizdən qovub çıxarsın”. 
Imam  Cəfər  Sadiqdən  (ə)  soğan  yemək  barəsində 
xəbər  aldılar.  O  Cənab  buyurdu  ki,  “Heç  bir  eybi 
yoxdur,  hətta  müalicə  üçün  sarımsaq  da  yeyə  bilər-
siniz. Amma onu yeyəndən sonra məscidə getməyin”. 
O  Cənab  buyurub  ki,  soğanda  üç  xasiyyət  var: 
ağızın  iyini  yaxşılaşdırır,  dişin  ətini  bərkidir  və  cinsi 
əlaqəyə meyli artırır. 
Badımcan.  Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  buyurub:  “Ba-
dımcan  yeyin.  Mən  o  bitkini  Behiştdə  görmüşəm.  O 
Allaha şəhadət verən əvvəlinci bitkidir”. 
Imam  Cəfər  Sadiq  (ə)  buyurub:  “Xurma  dərilən 
vaxtlarda  badımcan  çox  yeyin.  O  bütün  dərdlər  üçün 
şəfadır:  üzün  nurunu  artırar,  damarları  yumşaldar, 
fəqərə sütunu suyunu (sülbü) artırar”. 
Xiyar. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) xiyarı duzla tənəvvül 
edərdi.  Buyurardı  ki,  xiyarı  əvvəlcə  aşağıdan  başlayıb 
yeyin, onda bərəkəti çox olar. 
 Sarımsaq. Peyğəmbər (s.ə.v): 
1.
 
Sarımsaq  yeyin  və  onunla  müalicə  olunun. 
Onda yetmiş xəstəliyin dərmanı var. 
2.
 
Əliyə  (ə)  vəsiyyətimdə:  Ey  Əli!  Sarımsaq  ye. 

 
220 
Əgər mən mələklə danışmasaydım, mən də yeyərdim. 
Imam  Sadiq  (ə):  Allahın  Rəsulu  (s.ə.v.)  buyurub: 
“Hər  kəs  bu  tərəvəzdən  (sarımsaqdan)  yesə,  bizim 
məscidimizə  yaxın  gəlməsin”.  Amma  deməyib  ki, 
sarımsaq haramdır. 
Imam Rza (ə): Hər kəs onda yelin əmələ gəlməsini 
istəmirsə, həftədə bir dəfə sarımsaq yesin. 
Yerkökü. Imam Sadiq (ə): 
Yerkökü  insanı  bel  ağrısı  və  babasildən  qoruyur, 
cinsi qabiliyyəti artırır. 
Yerkökü  böyrəkləri  isidir  və  cinsi  qabiliyyəti 
artırır. 
“Məkarimul-əxlaq” - Davud ibn Fərqəddən: Imam 
Sadiqin (ə) yanına getdim. Həzrətin qarşısında yerkökü 
vardı. Mənə bir yerkökü uzadaraq dedi: 
- Ye! 
Dedim: 
- Mənim üyüdən dişlərim yoxdur. 
Dedi: 
- Kənizin varmı? 
- Bəli. 
- Ona əmr et ki, onun şirəsini sənin üçün çıxartsın, 
iç. O böyrəkləri isidir və cinsi qabiliyyəti artırır. 
Kahı.  Peyğəmbər  (s.ə.v.):  Kahı  ye.  O,  yuxu 
gətirir, amma yeməyi də həzmə verir. 
Imam  Sadiq  (ə):  Kahıdan  istifadə  edin,  o  qanı 
təmizləyir. 
Imam  Rza  (ə):  göyərtilər  haqqında:  Ən  yaxşı 
göyərtilər - kasnı və kahıdır. 
ġalğam. Imam Sadiq (ə): Şalğamdan istifadə edin, 
yeyin, davamlı olaraq yeyin. Şalğamı onun əhlinə (ye-
yəninə)  verin.  Elə  bir  şəxs  yoxdur  ki,  onda  cüzamın 

 
221 
damarı  olmasın,  həmin  damarı  şalğam  yeməklə  məhv 
edin.  
Düyü. Peyğəmbər (s.ə.v.): 
Yeməklərin  içində  düyü,  tayfanın  içindəki  ağa 
kimidir. 
Dünya  və  axirət  əhlinin  yeməklərinin  ağası  ilk 
öncə ət, sonra isə düyüdür. 
Düyü  yaxşı  dərmandır.  Belə  ki,  soyuq  yemək 
düzgündür və xəstəliklərdən uzaq bir qidadır. 
Imam Sadiq (ə): 
Düyü  yaxşı  yeməkdir.  Biz  onu  xəstələrimiz  üçün 
saxlayırıq. 
Bizlərə  gətirdiklərinizin  içində  düyü  və  bənöv-
şədən  mənə  xoş  gələn  bir  şey  yoxdur.  Mən  içimdəki 
möhkəm  ağrılardan  əziyyət  çəkəndə  ilham  olundu  ki, 
düyü  yeyim. Düyü hazırlamağı əmr etdim və Allah da 
onun vasitəsilə narahatçılığımı aradan götürdü. 
Mərci.  Həzrəti-Rəsul  (s.ə.v.)  buyurub:  “Sizə 
tövsiyə  edirəm  ki,  mərci  yeyin.  O  qəlbi  kövrək  edir, 
gözə yaş gətirib, onu sürətləndirir, təkəbbürlüyü aparır. 
O  pak  adamların  təamıdır.  Allah-Təala  onu  yetmiş 
peyğəmbərə  mübarək  edib.  Onların  axırıncısı  Həzrəti-
Isa Məryəm oğludur”. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
222 
ARI   B ALI   HAQ QI NDA  
 
 
Kainatı, təbiəti və insanı yaradan Tanrı hamıya və 
hər  kəsə  bir  istedad  vermiş.  Bunun  necə  və  nə  üçün 
etdiyi yalnız Onun özünün izni ilə baş verir.  
Bal  haqqında  “Qurani  Kərim”  –  in  ən  –  Nəhl 
surəsində belə buyurulmuşdur: 
“Rəbbin  bal  arısına  belə  vəhy  (təlqin)  etdi: 
“Dağlarda,  ağaclarda  və  (insanların)  qurduğu  çar-
daqlarda  (evlərin  damında,  üzümlüklərdə)  özünə 
yuva  tik  (pətəklər  sal);  “Sonra  bütün  meyvələrdən 
ye  və  Rəbbinin  sənə  göstərdiyi  yolla  rahat  (asan-
lıqla),  get!”  (Və  ya;  “Rəbinin  yollarını  itaətlə  tut!”) 
“(O arıların) qarınlarından insanlar üçün Ģəfa olan 
müxtəlif rəngli (ağ, sarı , qırmızı) bal çıxar. ġübhəsiz 
ki,  bunda  da  düĢünüb  dərk  edənlər  üçün  bir  ibrət 
vardır!” (ən-Nəhl, 16/68- 69). 
Bu  barədə  nə  demək  olar?  Allah  Təala  arını  elə 
proqramlaşdırmışdır  ki,  o  müxtəlif  çiçəkləri  tapıb 
onlardakı nektarı toplayır və onu bala çevirir. 
Arılar instinktlə hərəkət edib öz fəaliyyətlərini son 
məqsədə  qədər  davam  etdirirlər.  İnsanlar  da  bəzən 
instinktlə hərəkət edir. Lakin insana daha çox imkanlar 
verilib.  Arılar  haqqında  olan  bu  buyuruqlar  maddi 
aləmdən bir misaldır, örnəkdir. Arı Allah Təala tərəfin-
dən ona təlqin edilmiş qaydada müxtəlif çiçəklərdən və 
meyvələrdən  topladığı  ən  dəyərli  nektardan  məhsul  – 
bal  hasil  edir.  Həmin  balı  lazımi  miqdarda  qəbul 
etdikdə insanların qidası və şəfa tapması üçün vacib bir 
məlhəmdir. Bir diqqət yetirin, bal müxtəlif rənglərdə – 
tünd  qəhvəyidən  açıq  sarı  rəngə  qədər  olur.  Balın 

 
223 
müxtəlif  növlərinin  dadı  və  ətri  də  dəyişir.  Bu  nədən 
irəli gəlir? Bu əsasən bal şirəsinin (nektarın) toplandığı 
çiçəklərin, meyvələrin tərkibindən və müxtəlifliyindən 
asılıdır.  
Allahın yaratdığı insanlar da “Qurani-Kərim” – in 
buyuruqlarına  əməl  etsələr,  onları  əhatə  edən  aləmdən 
yaxşıların  yaxşısını  seçib  istifadə  edə  bilərlər.  Arılar 
kimi  insanlar  da  “rənginə”,  “dadına”  və  “ətrinə”  görə 
yaxşı işlər görüb, hətta acıqlı və pis insanları xeyirliyə 
təhrik  edə  bilərlər.  Necə  ki,  arı  balı  bir  dərman  kimi 
xəstə  insanları  sağaldır.  Bu  zaman  Allah  Təalaya  tam 
sədaqətlə  inanmaq  və  onun  “Qurani-Kərim”  –  dəki 
buyuruqlarına  riayət  etmək  lazımdır.  Sual  oluna  bilər. 
Allah  Təalaya  inanmadan  şəfa  tapmaq  olmaz?  Əgər 
söhbət  mənəvi  şəfadan  gedirsə,  əlbəttə  ki,  Allah  Təa-
laya  təvəkkül  (ümid)  etmədən  olmaz.  Adi  xəstəliklər-
dən  isə  həkimə  inanmadan  şəfa  tapmaq  şübhəlidir 
(mübahisəlidir), həm həkim və həm də müalicə olunan 
biri  –  birinə  inanmalıdır,  əgər  bu  yoxdursa,  tam  şəfa 
tapıb sağalmaqdan söhbət gedə bilməz. 
Belə rəvayət olunur ki, bir gün Allahın Rəsulunun 
(s.ə.v.) yanına bir kişi gəlib deyir: “Mənim qardaşımda 
ishal var.” 
Peyğəmbər  (s.ə.v.)  ona  bal  verməyi  məsləhət 
görür. Kişi qardaşına bal verir və yenidən Peyğəmbərin 
(s.ə.v.) yanına gəlib deyir: “Mən ona bal verdim, lakin 
ishal bir qədər də kəskinləşdi”.  
Peyğəmbər (s.ə.v.) təkrar dedi: “Get ona bal ver”. 
Kişi  yenə  qayıdıb  deyir:  “Qardaşımın  halı  daha  da 
pisləşdi.”  Onda  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  cavabında  dedi: 
“Allah düzünü deyir, sənin qardaşının qarnı isə yalan. 
Get ona yenə bal ver.” 

 
224 
Kişi yenidən qardaşına üçüncü dəfə bal verir və o, 
şəfa  tapır.  Bu  hekayət  bir  daha  Allahın  Rəsulunun 
(s.ə.v.)  “Qurani  Kərim”  –  də  buyurulanlara  tam  əmin-
liyinin  təsdiqini  göstərir.  Çünki  “Qurani  Kərim”  –  də 
balın  insanlar  üçün  şəfaverici  olması  buyurulmuşdur. 
Bir daha surənin həmin yerini təkrarən oxuyaq:  
“(O  arıların)  qarınlarından  insanlar  üçün  Ģəfa 
olan  müxtəlif  rəngli  (ağ,  sarı  ,  qırmızı)  bal  çıxar. 
ġübhəsiz  ki,  bunda da  düĢünüb  dərk  edənlər üçün 
bir ibrət vardır!” 
Bal  tərkibcə  çox  zəngin  qida  olub  orqanizm  üçün 
faydalıdır.  Həzrət  Əli  (ə)  buyurmuşdur:  “Peyğəmbəri-
miz balı çox sevərdi.” Hədislərdə deyilir: “Şəfa üç şeyə 
münasibdir. Bunlardan birincisi bal şərbəti içməkdir.” 
Peyğəmbər (s.ə.v.) “Qurani Kərim” – in ayələrinə 
işarə  edərək  buyurub  ki,  hər  kəs  gündə  bir  dəfə  bal 
yesə, 77 xəstəlikdən asudə olar.  
Peyğəmbər  (s.ə.v.)  yenə  buyurub:  “Kim  öz 
hafizəsini qüvvətləndirmək istəyirsə, bal yesin.”  
“Nə  yaxşı  içməli  şeydir  bal!  Ürəyi  qoruyur  və 
sinədə olan soyuqluğu aparır.” 
“İki şəfa verən şeyi sizə tövsiyə edirəm: bal, bir də 
Qurani Kərim.” 
Bal  bütün  dərdlər  üçün  dərmandır.  Allah  Təala 
“Qurani  Kərim” – də buyurur:  “Onda  insanlar  üçün