Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim

Balıq suda ölsə, onu yemək haramdır 
 
Balıq suda bir neçə halda ölür: 
1.  Balıq  ov  alətində  müxtəlif  səbəbdən  uzun 
müddət  qalır.  Külək  və  başqa  təbii  səbəblərdən  balıq 
ov  alətindən  vaxtında  çıxardılmır.  Balıq  ov  alətindən 
qaçmağa  cəhd  göstərir  və  güclü  hərəkətlər  edir.  Digər 
tərəfdən, külək və fırtına balığı həddən artıq yırğalayır 

 
154 
və  ona  mexaniki  zərbələr  vurur.  Bunun  nəticəsində 
orqanizmdə  maddələr  mübadiləsi  kəskin  dərəcədə 
pozulur.  Orqanizmdə  normadan  artıq  oksidləşməmiş 
maddələr yığılır və balıq ölür. 
2. Ov alətində balıq çox toplanılır. Məsələn, Xudat 
Siyənək  Ovlama  vətəgələrində  bir  nevoda  (tordan  dü-
zəldilmiş  üzən  böyük  ov  aləti)  bəzən  50  tona  qədər 
siyənək  düşür.  Siyənəklər  nevodun  matnasında  (torun 
kisə  şəklində  orta  hissəsi)  yığılır.  Nevod  sahilə  çə-
kildikdə  balıqlar  matnada  yığılır  və  nəhayət  bir-bir-
lərini  möhkəm  sıxırlar.  Orta  qatlarda  qalan  balıqların 
tənəffüs  alması  çətinləşir  və  balıq  suda  ikən  ölür. 
Bəzən  küləyin  güclənməsindən  ov  alətində  ölmüş 
siyənəklər 5-6 saat və daha çox qalır. 
3. Suda oksigenin çatışmaması üzündən balıq ölür. 
Məlum  olduğu  kimi,  balıq  oksigensiz  yaşaya  bilməz. 
Balıqlar  növlərindən  asılı  olaraq  oksigenə  müxtəlif 
tələbat  hiss  edirlər.  Orta  hesabla  suda  oksigenin 
miqdarı  4,5  mq/l-lən  az  olmamalıdır  ki,  balıqlar məhv 
olmasın.  Su  hövzələrində  oksigenin  az  olması  balıqlar 
üçün  fəlakətdir.  Ümumiyyətlə,  oksigen  normadan  az 
olanda balıq nə hərəkət edir və nə də qidalanır (yuxuya 
dalır).  Suda  oksigenin  miqdarı  azaldıqca  balıq 
“boğulur” və tələf olur. 
Su  hövzələrində  oksigen  bir  çox  səbəblərə  görə 
azalır.  Oksigenin  azalması  suyun  olduqca  isti  olması 
və yaxud qış zamanı donması, suda çürük bitkilərin və 
ölü  heyvanların  olması,  suyun  dibinin  lilləşməsi,  su 
hövzələrinə məişət, zavod və fabriklərin çirkli sularının 
tökülməsi,  neft  və  başqa  yanacaqların  qarışması  ilə 
əlaqədardır. 
Ilk  növbədə,  suda  ölmüş  balıqda  botulizm  törədi-

 
155 
ciləri kəskin dərəcədə inkişaf edir və çoxalırlar. Müəy-
yən  olunmuşdur  ki,  12-16
0
C  temperaturda  bir  neçə 
saatdan sonra botulizm törədiciləri balığın mədəsindən 
ətinə və qanına keçir. Botulizm zəhəri 24 saatdan sonra 
balığın  qanında  və  48  saatdan  sonra  ətində  müşahidə 
olunur. 
Suda  ölmüş  balıq,  quruda  ölmüşə  nisbətən 
fermentlərin  və  mikrobların  təsirinə  daha  tez  düçar 
olurlar.  Bu  da  suda  ölmüş  balığın  ətinin  olduqca  tez 
yumşalması  və  onun  toxumalarının  müqavimətinin 
azalması ilə izah olunur. 
Suda ölmüş balığın tərkibində dərin biokimyəvi və 
mikrobioloji  proseslər  gedir.  Nəticədə  balıq  yeyinti 
üçün yararsız hala düşür. 
Əgər balıq sudan kənara düşsə, ya ləpə onu kənara 
atsa, ya su çəkilib balıq quruda qalsa, belə ki, ölümün-
dən əvvəl onu tutsalar, can verəndən sonra onu yemək 
halaldır. Bu məsələnin izahı yuxarıda verilmişdir. Tək-
rarən qeyd etmək istəyirəm ki, ölümü məlum olmayan 
balığı yemək təhlükəlidir. 
Qeyd:  Balıq  haqqında  yuxarıda  verilən  məlumat-
lar  Əliheydər  Mahmudovun  “Quran  və  Ģəriətdə  ba-
lıq”  (Bakı,  1994)  kitabından  istifadə  olunmaqla 
yazılmışdır. 
 
Balıq əti haqqında hədislər 
 
Peyğəmbər (s.ə.v.): 
1.
 
(Daim) balıq əti yemək bədəni korlayır. 
2.
 
Daim  təzə  balıq  əti  yemək  insanın  ətini 
korlayır. 
Imam Əli (ə): 
1.
 
(Daim) təzə balıq əti yemək insanın ətini əridir. 

 
156 
2.
 
Daim balıq əti yeməyin, o bədəni korlayır. 
3.
 
Balıq  əti  az  yeyin  ki,  o  bədəni  zəiflədir, 
bəlğəmi artırır və nəfəs almağı çətinləşdirir. 
4.
 
(Daim)  balıq  əti  yeməyin  ki,  o  bədəni  vərəmə 
giriftar edər. 
5.
 
Balıq  əti az  yeyin  ki,  onun  əti  bədəni zəiflədir, 
bəlğəmi artırır və nəfəs almağı çətinləşdirir. 
Imam  Baqir  (ə):  Bu  balıq  əti  gözün  pərdəsi  üçün 
pisdir. 
Imam Sadiq (ə): 
1.
 
Üç şey kökəldir və üç şey arıqladır. Arıqladan-
lar: yumurta, balıq və təzə xurma yeməyə adət etmək. 
2.
 
(Daim) balıq əti yemək bədəni əridir. 
3.
 
Allahın Rəsulu (s.ə.v.) balıq əti yeyəndə deyər-
di:  “Allahım!  Bunu  bizim üçün  bərəkətli et,  bizə bun-
dan da faydalı qidalar nəsib et”. 
Imam Kazim (ə): 
1.
 
Balıq  yeyin.  Əgər  onu  çörəksiz  yesəniz, 
doyuzdurar, çörəklə yesəniz, həzm etdirər. 
2.
 
(Daim) təzə balıq əti yemək bədəni xarablayır. 
3.
 
(Daim)  təzə  balıq  əti  yemək  gözlərin  piyini 
xarablayır. 
Diqqət:  Daim  balıq  əti  yeməyi  qadağan  edən  hə-
dislərin  sənədlərinin  zəif  olmasına  baxmayaraq,  on-
ların  sayının  çoxluğu  tədqiqatçılarda  həmin  hədislərin 
sadirliyinə  bir  növ  güman  yaradır.  Hərçənd  ki,  qəti 
fikir  bildirmək  üçün  elmi  və  təcrübi  tədqiqatın  apa-
rılması zəruridir. 
Imam Rza (ə): Gərək…eyni vaxtda balıqla yumur-
tanı yeməyəsən. Onlar bir yerdə olanda qulunc, babasil 
yeli və diş ağrısı yaradırlar. 
“Kafi” - Səid ibn Imam Sadiqin (ə) yaxın adamla-

 
157 
rının birindən: Imam (ə) xurma gətizdirib yedi və dedi: 
“Xurma  yeməyə  meylim  yox  idi,  sadəcə,  balıq  əti 
yemişdim”. 
Sonra dedi: “Hər kəs axşam balıq əti yesə və onun 
arxasınca  bir  neçə  xurma  və  ya  bal  yemədən  yatsa, 
səhərə kimi iflicin əlamətləri özünü büruzə verəcək”. 
Imam Cəfər Sadiq (ə) buyurub:  
1.  “Balıq  əti  çox  yemək  vərəm  xəstəliyinə  səbəb 
olar”. 
2. “Təzə balıq əti yemək bədəni əridər”. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
158 
ġƏFA   MƏNBƏYI   ZEYTUN 
 
“Qurani-Kərim”-də 
diqqətimizi 
cəlb 
edən 
qidalardan  biri  də  zeytundur.  Son  dövrlərdə  aparılan 
araşdırmalar  zeytunun  təkcə  ləzzətli  bir  qida  deyil, 
həm  də  mühüm  bir  sağlamlıq  mənbəyi  olduğunu 
göstərib. 
“Allah  göylərin  və  yerin  nurudur.  (Kainatı  ya-
radıb ona nur verən, yer və göy əhlinə haqq yolu gös-
tərən  xaliqdir).  Onun  (Peyğəmbərimizin  və  möminlə-
rin  qəlbində  olan)  nuru,  içində  çıraq  olan  bir  tax-
çaya  bənzər;  taxçadakı  o  çıraq  bir  qəndilin  için-
dədir,  o  qəndil  isə,  sanki  parlaq  bir  ulduzdur.  O 
çıraq  nə  Ģərqdə,  nə  də  qərbdə  (aləmin  ortasında) 
olan  mübarək  bir  zeytun  ağacından  yandırılır...”. 
(ən-Nur, 24/35). 
Yuxarıdakı  ayənin  əslində  “mubarəkətin  zeytunə-
tin”  ifadəsi  ilə  zeytun  “bərəkətli,  müqəddəs,  faydalı, 
saysız xeyir verən” mənalarına gələn mübarək sifəti ilə 
qeyd edilmişdir. “Zeytuha” ifadəsi ilə bildirilən zeytun 
yağı  başqa  qatı  yağların  əksinə  olaraq  bütün  mütəxəs-
sislər  tərəfindən  başda  ürək  və  qan-damar  sağlamlığı 
olmaqla  ən  çox  tövsiyə  edilən  yağ  növü  kimi  tanınır. 
Zeytun  yağının  sağlamlıq  baxımından  faydalarını  bu 
cür qeyd edə bilərik. 
 
Ürək və qan-damar sağlamlığına faydası 
 
Zeytun  və  zeytun  yağındakı  yağ  turşularının  ək-
səriyyəti  doymamış  yağ  turşularıdır.  Belə  yağlarda 
xolesterin  olmur.  Buna  görə  də  zeytun  yağı  qandakı 
xolesterin səviyyəsini qaldırmır, əksinə, onu nəzarətdə 
saxlayır.  Bundan  başqa,  zeytun  yağının  tərkibində 

 
159 
bədən  üçün  zəruri  olan  (EFA:  essential  fatty  asit) 
omeqa-6  yağ turşusu (linolen turşu) var. Buna görə də 
səhiyyə  təşkilatları  (Dünya  Səhiyyə  Təşkilatı  WHO) 
damar kirəcləşməsi, şəkər xəstəliyi faizinin çox olduğu 
cəmiyyətlərdə 
istifadə 
edilən 
yağlardakı 
yağ 
turşusunun  ən  az  30%-nin  omeqa-6  yağ  turşusu 
olmasını tövsiyə edir. Bu da zeytunun dəyərini yüksək 
səviyyədə artırır. 
Bu sahədə aparılan tədqiqatlar 1 həftə boyunca hər 
gün  25  ml  –  təxminən  2  xörək  qaşığı  –  təbii  zeytun 
yağı  qəbul  edən  insanların  daha  az  LDL  (pis  xoles-
terin)  və  daha  yuxarı  antioksidant  səviyyələri  göstər-
diyini təsdiqləyib. Antioksidantlar bədənimizdəki “sər-
bəst radikallar” adlı zərərli maddələrin zərərsizləşdiril-
məsi  və  hüceyrəyə  zərər  verilməsinin  qarşısının  alın-
ması  baxımından  çox  zəruridir.  Zeytun  yağından  isti-
fadənin  xolesterinin  səviyyəsini  aşağı  salması  və  ürək 
xəstəliklərinin  qarşısını  alması  bir  çox  araşdırmalarla 
da təsdiq edilib. 
Zeytun  yağı  qanda  dövr  edən  LDL  adlı  zərərli 
xolesterinin  səviyyəsini  aşağı  saldığı,  HDL  adlı 
xolesterin səviyyəsini isə yüksəltdiyi üçün ürək və qan-
damar  xəstələrinə  dərman  kimi  tövsiyə  edilir.  Ürək-
damar xəstəliklərinə çox rast gəlinən ölkələrdə əksərən 
yüksək xolesterin səviyyəsinə malik doymuş yağlar iş-
lədilir. Bununla yanaşı, zeytun yağı bədəndəki omeqa-
6  turşusunun  omeqa-3  yağ  turşusuna  nisbətini  də 
pozur. Omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşularının müəyyən 
səviyyədə  qəbul  edilməsi  çox  vacibdir.  Çünki  bu 
nisbətin  pozulması  immunitet  və  ürək  xəstəlikləri,  o 
cümlədən  xərçəng  xəstəliyi  kimi  bir  çox  xəstəliklərin 
inkişafına  gətirib  çıxarır.  Məhz  buna  görə  də  bir  çox 

 
160 
insanlar  zeytun  yağı  ilə  şəfa  tapırlar.  Amerika  Ürək 
Cəmiyyəti  ürək  xəstəlikləri  riskini  azaltmaq  üçün 
doymamış  turşulu  yağ  pəhrizinin  30%-ni  az  yağlı 
pəhrizə alternativ ola biləcəyini bildirir. 
“(Allah) Onunla (o su ilə) sizin üçün əkin (taxıl, 
bitki),  zeytun,  xurma,  üzüm  və  bütün  (başqa)  mey-
vələrdən  yetiĢdirir.  DüĢünüb-daĢınanlar  üçün  bun-
da  (Allahın  vəhdaniyyətini  sübut  edən)  dəlillər  var-
dır!” (Ən-Nəhl 16/11). 
 
Xərçəng xəstəliyinin qarĢısının alınması 
 
“The  Archives  of  Internal  Medicine”  jurnalında 
dərc  olunan  bir  tədqiqat  əsəri  yüksək  nisbətdə 
doymamış  yağ istifadə edən qadınların döş xərçənginə 
düçar olması riskinin az olduğunu göstərmişdir.  
Nyu-Yorkda  Buffalo  Universiteti  tədqiqatçılarının 
apardığı  başqa  bir  çalışmada  isə  bitki  yağlarından  biri 
kimi  zeytun  yağının  B-sitosterolun  prostat  xərçəng 
hüceyrələrinin  yaranmasının  qarşısını  almaqda  kömək 
etdiyi bildirilir. Tədqiqatçılar B-sitosterolun hüceyrələ-
rin  bölünməməsi  əmrini  verən  hüceyrədaxili  xəbərləş-
mə  sistemini  gücləndirdiyi,  bununla  da  hüceyrə  böyü-
məsi  nəzarətdən  çıxmadan  xərçəngin  qarşısının  alına 
biləcəyi nəticəsinə gəliblər. 
Oksford  Universitetinin  həkimləri tərəfindən aparı-
lan  sonuncu  araşdırmada  da  zeytun  yağının  bağırsaq 
xərçənginə  qarşı  qoruyucu  xüsusiyyətə  malik  olduğu 
aşkar  edilib.  Həkimlər  zeytun  yağının  bağırsaq  xərçən-
ginin başlamasının qarşısını almaq üçün mədədəki turşu 
ilə  reaksiyaya  girdiyini  kəşf  ediblər.  Oksford  tədqi-
qatçıları  zeytun  yağının  öd turşusu  miqdarını  azaldaraq 
və  DAO  (diamin  oksidaz  adlı  ferment)  səviyyəsini 

 
161 
yüksəldərək anormal hüceyrə artımına və xərçəngə qarşı 
qoruyucu olduğunu da üzə çıxarıblar. 
 
Artritin (oynaq iltihabı) qarĢısının alınması 
 
Tədqiqatçıların  hesabatlarına  görə,  bol  miqdarda 
zeytun  yağı və bişmiş tərəvəz  yeyən insanların oynaq-
larındakı şişmə, qızartı və ağrıya (xroniki iltihablanma-
ya) səbəb olan revmatizmal artrit keçirmək riski azalır. 
 
Sümüyün inkiĢafına kömək etməsi 
 
Zeytun  yağının  tərkibindəki  E,  A,  D  və  K  vita-
minləri uşaqların və yeniyetmələrin sümüyünün inkişa-
fına  kömək  etməsi,  kalsium  miqdarını  sabitləşdirərək 
sümükləri  gücləndirməsi  baxımından  çox  vacibdir.  Bu 
yağlar  yaşlılara  da  xüsusi  tövsiyə  edilir,  çünki  həzm 
olunması  asandır  və  minerallarla  bədəndə  istifadəsinə 
kömək  edir.  Həmçinin  sümük  mineralizasiyasını  (mi-
neralların  sümüklərdə  çökməsi)  hərəkətə  keçirərək, 
kalsium  itkisinə  əngəl  olur.  Sümüklər  orqanizmin 
mineral  quruluşunun  anbarını  yaradır  və  sümüklərdə 
mineral  yığımı  olmayanda  sümük  yumşalması  kimi 
ciddi  problem  əmələ  gəlir.  Bu  baxımdan  zeytun 
yağının skelet quruluşuna çox müsbət təsiri var. 
 
Qocalmağın qarĢısını alır 
 
Zeytun yağının tərkibindəki vitaminlər hüceyrələri 
təzələmək  xüsusiyyətinə  malik  olduğu  üçün  ondan 
qocalığın  qarşısının  alınmasında  da  istifadə  edilir, 
çünki  zeytun  yağı  dərini  qidalandırır  və  qoruyur. 
Qidalar  bədənimizdə  enerjiyə  çevrilərək  oksidant  adlı 
bəzi maddələr  ortaya  çıxır.  Zeytun  yağı  özündə  ehtiva 

 
162 
etdiyi çoxsaylı antioksidant maddələrlə bədənin zərərli 
maddələrlə  zədələnməsinin  qarşısını  alır,  hüceyrələri-
mizi təzələyir, toxuma və orqanlarımızın yağlanmasını 
ləngidir.  Zeytun  yağı  bədənimizdəki  hüceyrələrə  zərər 
verən, onları qocaldan “sərbəst radikallara” təzyiq edən 
E vitamini baxımından da zəngindir. 
 
UĢaqların inkiĢafına müsbət təsiri 
 
Zeytun  və  zeytun  yağı  tərkibində  olan  linolen 
turşusuna  (omeqa-6  yağ  turşusu)  görə  təzə  doğulmuş 
körpələr,  inkişaf  mərhələsində  olan  uşaqlar  üçün  çox 
faydalı  bir  qidadır.  Linolen  turşusunun  az  olması 
uşağın 
inkişafının 
ləngiməsinə 
və 
bəzi 
dəri 
problemlərinin  yaranmasına  səbəb  ola  bilər.  Zeytun 
yağında  bədənimizdə  olan  zərərli  maddələrin  təsirinin 
qarşısını  alan  antioksidant  elementlər  və  insan  üçün 
böyük  əhəmiyyət  kəsb  edən  yağ  turşuları  var.  Bunlar 
da  hormonlara  dəstək  olur  və  hüceyrə  zərinin  əmələ 
gəlməsinə kömək edir. Zeytun yağı ana südündəki yağ 
turşusu  nisbətinə  oxşayır,  bununla  bərabər  bir  çox 
doymamış tərkiblərə də malikdir. 
Zeytun  yağı  insan  bədəni  tərəfindən  əldə  edilə 
bilməyən,  həmçinin  bədənin  zəruri  ehtiyac  duyduğu 
əsas  yağlı  turşular  baxımından  kifayət  edəcək  bir 
mənbədir.  Bu  amillər  zeytun  yağını  təzə  doğulan 
körpələr  üçün  çox  faydalı  maddəyə  çevirir.  Doğuşdan 
əvvəl və sonra körpə beyninin və sinir sisteminin təbii 
inkişafına  müsbət  təsiri  olduğuna  görə,  mütəxəssislər 
tərəfindən  analara  məsləhət  görülən  yeganə  yağ  yenə 
zeytun  yağıdır.  Bu  yağ  ana  südündəkinə  yaxın 
miqdarda  linolen  turşusu  ehtiva  edir.  Bununla  yanaşı, 
yağsız  inək  südünə  zeytun  yağı  əlavə  ediləndə,  o  ana 

 
163 
südü qədər təbii bir qida xüsusiyyəti qazanır. 
 
Təzyiqi aĢağı salması 
 
“The  Archives  of  Internal  Medicine”  jurnalının 
2000-ci  il  27  mart  tarixli  sayında  dərc  olunan  bir 
araşdırma  zeytun  yağının  yuxarı  qan  təzyiqinə  müsbət 
təsirini  bir  daha  vurğulamışdır.  Bundan  başqa,  zeytun 
yağının  yarpağından  təzyiqi  aşağı  salan  dərmanlar 
hazırlanır. 
 
Daxili orqanlara faydası 
 
Isti  və  ya  soyuq  halda  qəbul  edilməsindən  asılı 
olmayaraq  zeytun  yağı  mədə  turşusunu  azaldaraq 
mədəni  qastrit  və  xora  kimi  xəstəliklərdən  qoruyur. 
Bununla  yanaşı,  öd  ifrazatını  sürətləndirərək  onun  ən 
mükəmməl hala gəlməsini təmin edir. Öd kisəsinin bo-
şalma fəaliyyətini nizamlayır və öd daşı riskini azaldır. 
Tərkibindəki xlor sayəsində də qaraciyərin çalışmasına 
kömək  edir.  Bununla  da  bədənin  tullantılardan  xilas 
olmasını  asanlaşdırır.  Bunlardan  başqa,  beyin,  aorta 
damarlarının da sağlamlığına müsbət təsir göstərir. 
Zeytun  yağı  bütün  bu  xüsusiyyətlərinə  görə  son 
dövrlərdə 
mütəxəssislərin 
diqqətini 
cəlb 
edir. 
Mütəxəssislərin izahlarından bir qismi ilə tanış olaq. 
Sağlamlıq  və  qidalanma  sahəsində  nüfuzlu  şəxs-
lərdən  biri  sayılan,  “Qida  əczaxanası”  (“The  Food 
Pharmacy”)  və  “Qidalar  –  möcüzəli  dərmanlarımız” 
(“Food – Your Miracle Medicine”) kitablarının müəlli-
fi,  SNN  telekanalının  mükafatlı  müxbiri,  beynəlxalq 
köşə yazarı olan Jan Karper:  
“Italiyada  aparılan  yeni  tədqiqatlar  nəticəsində 

 
164 
zeytun  yağının  özündə  LDL  xolesterinin  arteriya 
damarlarına  tıxac  yaratmaq  xüsusiyyəti  də  daxil 
olmaqla  bəzi  xəstəlik  mərhələləri  ilə  döyüşən  …  anti-
oksidantlar ehtiva etdiyini aşkarlayıb”. 
Pəhriz və qidalanma mütəxəssisi Pet Beird:  
“Zeytun yağının hərtərəfliliyi…onun bədənin sağ-
lamlığına  olan  faydası  haqqında  öyrənəcəyimiz  daha 
çox şey var”. 
Harvard  Universitetinin  xalq  sağlamlığı  məktəbi 
epidemiologiya bölümü başqanı dr. Dimitrios Triçopu-
los:  
“Amerikalı qadınlar doymuş yağların əvəzinə daha 
çox  zeytun  yağı  istifadə  etsəydilər,  döş  xərçəngi 
riskində  50%  qədər  azalma  baş  verə  bilərdi…  Zeytun 
yağı  bəzi  bədxassəli  şiş  növlərinə  –  prostat,  döş, 
onurğa, pulcuqlu hüceyrə və qida borusu şişlərinə qarşı 
qoruyucu təsirə malikdir”. 
Mayami  Universitetinin  (ABŞ)  tibb  fakültəsindən 
D.Pek:  
“Zeytun 
yağının 
siçovullardakı 
immunitet 
sistemini gücləndirdiyi sübut olunmuşdur…”. 
Milan  Universiteti  əczaçılıq  fakültəsindən  Bruno 
Berra:  
“Təbii  yolla  süzülmüş  zeytun  yağının  tərkibində 
olan  LDL  oksidasiona  olan  müqavimətini  aydın 
şəkildə artırır”. 
II  Federiko  Universitetinin  daxili  və  metabolizma 
xəstəlikləri  kafedrasından  A.A.Rivelles,  G.Rikardi, 
M.Mançini:  
“Zeytun  yağı  insulin  müqavimətinin  qarşısını  alır 
və  qandakı  qlükozanın  daha  yaxşı  nəzarətini  təmin 
edir”. 

 
165 
Neapolitan  Universiteti  tibb  və  kimya  fakültə-
sindən Patrisia Qaletti:  
“Zeytun  yağı  polifenollarının  qida  kimi  qəbul 
edilməsi  reaktiv  oksigen  metabolitlərlə  bağlı  xəstəlik 
riskini  azalda  bilər  –  mədə-bağırsaqla  bağlı  bəzi 
xəstəliklər  və  damarların  tıxanması  kimi.  Zeytun  yağı 
insan eritrositlərini oksidativ təhlükədən qoruyur”. 
Harvard Universitetinin xalq səhiyyəsi kafedrasın-
dan Frank Saks:  
“Zeytun yağından ibarət olan zəngin qida rasionlu 
pəhriz  ifrat  kökəlməyi  nəzarətdə  saxlamaqda  və 
müalicə  etməkdə  az  yağlı  qida  rasionundan  ibarət 
pəhrizdən  daha  təsirlidir.  O  uzunmüddətli  artıq  çəki 
itkisinə  də  səbəb  olur,  bu  halda  çəkini  qorumaq  daha 
asandır…”. 
Göründüyü  kimi,  bu  gün  bir  çox  alimlər  zeytun 
yağını  əsas  qəbul  edən  qidalanma  modelinin  ən  ideal 
forma  olduğunu  düşünür.  Bu  xüsusiyyətlərinə  görə 
gündəlik  qida  rasionunda  olması  zəruri  olan  ən  əsas 
qidaların  zeytun  və  zeytun  yağı  olduğu  bildirilir. 
Allahın  bir  çox  ayədə  diqqətimizə  çatdırdığı  zeytun 
bitkisinin  faydası  tibbi  bilgilərin  artması  ilə  paralel 
olaraq kəşf edilmişdir. 
“Göydən  sizin  üçün  yağmur  endirən  Odur. 
Ondan (o sudan) siz də, içində (heyvanlarınızı)  otar-
dığınız ağaclar (və otlar) da içər (ağaclar və otlar da 
onun vasitəsilə bitər)”.  (Allah) onunla  (o su ilə)  sizin 
üçün  əkin  (taxıl,  bitki),  zeytun,  xurma,  üzüm  və 
bütün  (başqa)  meyvələrdən  yetiĢdirir.  DüĢünüb-
daĢınanlar üçün bunda (Allahın vəhdaniyyətini sübut 
edən) dəlillər vardır!” (Ən-Nəhl, 16/10-11). 
 

 
166 
Zeytun yağı haqqında 
 
Gündəlik  qida  rasionunda  yağların  xüsusi  çəkisi 
ümumi  enerji  dəyərinin  30%-ə  qədərini  təşkil 
etməlidir.  Qida  institutları  tərəfindən  elmi  cəhətdən 
işlənib  tövsiyə  olunmuş  normaya  əsasən  orta  yaşlı 
insan  gündə  80-100  qr  yağ  istehlak  etməlidir.  O 
cümlədən  kərə  yağı  20  qr,  bitki  yağı  25  qr,  heyvanat 
yağı  20  qr,  marqarin  və  mətbəx  yağları  30  qr  təşkil 
etməlidir.  Istehlak  olunan  yağın  tərkibində  2-6  qr 
polidoymamış  yağ  turşuları,  5  qr  fosfolipidlər  və  0,3-
0,6  qr  xolesterin  olmalıdır.  Yaşlıların  daha  çox  bitki 
yağlarından istifadə etmələri məsləhətdir. 
İnsanlar  qədimdən  ən  çox  heyvanat  mənşəli 
yağlardan  (qoyunun  quyruq  yağı)  daha  çox  istifadə 
etmişlər.  Lakin  tarixdə  zeytun  yağından  istifadə 
olunmasına dair çoxlu sayda məlumatlar vardır. Zeytun 
yağından  qida  məqsədləri  üçün  istifadə  olunması 
haqda “Qurani-Kərim”-də buyurulan bir neçə ayələrdə 
və Peyğəmbərimizin (s.ə.v.) hədislərində oxuyuruq. 
“(Sizin  üçün  həmçinin  mənşə  etibarilə)  Sina 
dağından çıxan bir ağac da (yaratdıq ki), o, yeyənlər 
üçün  zeytun  və  (çörəyin  üstünə  yaxılan,  xörəyə 
qatılan) yağ bitirər.” (əl-Muminun, 23/20).  
Zeytun yağının insan orqanizmi üçün əhəmiyyətini 
vurğulayan  Peyğəmbərimiz  (s.ə.v.)  də  bu  xüsusda 
“Zeytun yağı yeyin və sağlam həyat sürün” kəlamını 
buyurmuşdur.  
Heyvani yağlardan fərqli olaraq zeytun yağı nəinki 
qan-damar  xəstəliklərinə  səbəb  olmur,  hətta  heyvani 
yağlarla qəbul olunmuş xolesterinin orqanizmdən xaric 
olmasına fizioloji cəhətdən səbəb olur.  

 
167 
Zeytun  yağının  tərkibində  faizlə  doymuş  yağ 
turşularından palmitin-12,9; stearin-2,5 və araxin-0,35; 
monodoymamış  yağ  turşularından  olein-64,9  və 
palmitolein-1,5; polidoymamış yağ turşularından linol-
12,0;  linolen-0,1  vardır.  Zeytun  yağında  E,  A,  D 
vitaminləri və insan orqanizmi üçün faydalı olan digər 
bioloji fəal maddələr də vardır. Məhz buna görə zeytun 
yağı həyatın bütün dövrlərində sağlamlığa müsbət təsir 
göstərir. 
Zeytun  yağı  ürək  və  qan-damar  xəstəliklərinə 
səbəb  olan  xolesterini  azaldaraq  damarlarda  tıxanma-
ların  qarşısını  alır.  Zeytun  yağının  üstün  cəhəti  ondan 
ibarətdir ki, digər bitki yağlarından fərqli olaraq yalnız 
orqanizm  üçün  zərərli  olan  aşağı  sıxlıqlı  xolesterinin 
miqdarını  azaldır,  lakin  insan  orqanizmi  üçün  lazım 
olan  yüksək  sıxlıqlı  xolesterinə  toxunmur.  Mədə  tur-
şuluğunu azaldaraq qastritə və mədə yarasına qarşı qo-
ruyucu rol oynayır, öd kisəsi daşının əriməsinə xömək 
edir,  tərkibi  antioksidləşdiricilərlə  zəngin  olduğundan 
uşaqlarda  və  yaşlılarda  beyin  və  sinir  sisteminin  inki-
şafı və yeniləşməsində mühüm rol oynayır, orqanizm-
də 99-100% mənimsənilir. Zeytun yağından soyuq qəl-
yanaltıların  və  qızartmaların  hazırlanmasında  istifadə 
olunması  sağlamlıq  üçün  əhəmiyyətlidir.  Eyni  za-
manda  zeytun  yağından  unlu  şirniyyat  məmulatının 
(keks,  yağlı  biskvit,  peçenye  və  digər  məhsulların) 
hazırlanmasında  istifadə  olunması  məsləhət  görülür. 
Çünki bu yağ məmulata xüsusi ləzzət verməklə yanaşı 
onun  qurumasının  qarşısını  alır.  Zeytun  yağı  həzm, 
qaraciyər  və  öd  kisəsinin  pozğunluğu  olan  insanlara 
yaxşı  təsir  göstərir.  Belə  xəstələrə  səhər  acqarnına  bir 
qaşıq  zeytun  yağı  içmək  məsləhət  görülür.  Zeytun 

 
168 
yağından  aterosklerozun  profilaktikasında  və  onun 
mürəkkəb  formalarının  qarşısının  alınmasında  istifadə 
etmək  olar.  Zeytun  yağı  dərinin  qoruma  funksiyasını 
gücləndirir,  tonusu  artırır,  qocalmanı  ləngidir  və 
orqanizmdə  kalsiumun  daha  yaxşı  mənimsənilməsini 
təmin  etməklə  sümük  toxumasının  artımına  və 
möhkəmlənməsinə kömək edir. 
Son illər “Bakı Yağ zavodu”-nda “Zeytun bağları” 
və “Final” ticarət nişanı ilə zeytun yağı istehsal olunur. 
Gigiyenik 
normalara 
əməl  olunaraq  qabaqcıl 
texnologiyanın  tətbiqi  ilə  istehsal  olunan  zeytun  yağı 
250,  500  və  750  qram  kütlədə  4  qranlı  şüşələrdə 
Riviera  tipli  zeytun  yağı  kimi    istehlakçılara  təqdim 
olunur. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  zeytun  yağları  3  qrupda 
satışa  çıxarılır.  Təbii  zeytun  yagı,  Rafinə  zeytun  yağı 
və  Riviera  zeytun  yagı.  Təbii  zeytun  yağının  canlı  və 
kəskin  qoxusunu  bəyənməyənlər  Riviera  zeytun  ya-
ğından istifadə edə bilərlər. Riviera zeytun yağı almaq 
üçün  Rafinə  zeytun  yağı  təbii  zeytun  yağı  ilə  qarış-
dırılır.  Respublikada  istehsal  olunan  zeytun  yağı  tələ-
batı ödəmədiyindən bir çox xarici ölkələrdən də zeytun 
yağı  gətirilib  istehlakçılara  satılır.  Zeytun  yağının  is-
tehsalı  müxtəlif  proseslərlə  başa  çatdırıldığından,  son 
məhsulun  keyfiyyəti  də  müxtəlif  olur.  Xaricdə  əsasən 
Virgen,  Riviera  və  Pomos  tipli  zeytun  yağı  istehsal 
olunur. Respublikamıza əsasən zeytun yağının istehsalı 
ilə  məşğul  olan  3-cü  ölkələrdən  aşağı  keyfiyyətli 
zeytun  yağı  daxil  olur. Bunların  əsasını nisbətən  aşağı 
keyfiyyətli  olan  Pomos  zeytun  yağı  təşkil  edir.  Lakin 
alıcılar  zeytun  yağı  alarkən  etiketdə  olan  Pomos 
sözünə fikir vermirlər və xaricdən alınan  yağlara daha 

 
169 
çox  meyl  göstərirlər.  Bu  yağların  qiymətlərində  çox 
fərq  olmur,  lakin  keyfiyyətcə  Riviera  tipli  satışa 
verilən  zeytun  yağı  bütün  göstəricilərinə  görə  Pomos 
zeytun yağından üstündür. Əvvəla Riviera zeytun yağı 
təbii və rafinə zeytun yağının qarışığıdır və ona görə də 
standartın  bütün  tələblərinə  uyğundur.  Lakin  Pomos 
zeytun  yağı  əsas  istehsal  prosesi  başa  çatdıqdan  sonra 
yerdə  qalan  jmıxdan  və  zeytun  məhsulları  istehsalının 
qalıqlarından  hazırlanır  və  keyfiyyətcə  Rivieradan 
aşağıdır. 
 “Bakı  Yağ  zavodu”-nda  istehsal  olunan  “Final” 
ticarət nişanı və Riviera tipli zeytun yağının rəngi açıq 
yaşılımtıl çalarlı sarıdır, şəffaf və parlaqdır, dadı təmiz 
və  neytraldır,  mikrobioloji  və  zərərsizlik  göstəriciləri 
Tibbi  Bioloji  Təlimata  uyğundur.  Nəmlik  və  uçucu 
maddələrin  miqdarı-  0-dır  (standartda  0,2%-dən  çox 
olmaması  göstərilir);  xalis  yağın  miqdarı-100%-dir; 
sərbəst  yağ  turşularının  miqdarı-0,29%-dir  (standart 
göstərici əla sort üçün 0,75%-dir); peroksid ədədi-2,8-
dir  (standartına  görə  15-dən  çox  olmaz).  Xolesterin-
sizdir.  Zeytun  yağının  tərkibində  72  mq/100  qram  E 
vitamini  (tokoferol)  vardır  ki,  bunun  da  90%-ni  daha 
fəal olan α -tokoferol təşkil edir. 100 qram zeytun yağı 
899 kkal enerji verir.