Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim

liğayrihi” deyilir. 
Oğurluq  bir  mal,  məsələn,  qoyun  və  ya  pul  ma-
hiyyətcə  halaldır.  Ancaq  başqasının  malı  olduğu  üçün 
və sahibindən izinsiz alındığı üçün haram olmuşdur. 
Halal  və  haram  haqqında  bu  qısa  izahatdan  sonra 
nəyin haram olduğuna baxaq. 
 
Haram olan məhsullar 
 
1.  Donuz  əti. Donuz  məməli heyvandır.  Vəhşi və 
əhilləşdirilmiş olmaq üzrə iki cinsi vardır. 
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Allah-Təala kirli və 
sağlamlığa  zərərli  olan  şeyləri  haram  buyurmuşdur. 
Donuz da bunlardan biridir. 
Donuz hər cür kirli şeyi, siçan və heyvan leşlərini 
belə yeyən bir heyvandır. Buna görə də heyvanların ən 
murdarı kimi tanınmışdır. 
Donuz  çirkli  qidaları  sevdiyi  üçün,  vücudunda 
həddindən  artıq  mikrob  olur.  Bu  mikrobların  başında 
trixin və solitor gəlir. Bunlar insan orqanizmi üçün çox 
təhlükəlidir.  Müasir  tibb  də  donuz  ətinin  hər  iqlimdə, 
xüsusilə  isti  yerlərdə  insan  sağlığı  üçün  çox  zərərli 
olduğunu  müəyyənləşdirmişdir.  Trixindən  başqa,  do-
nuz streptokokku, donuz qripi, donuz vəbası, qarayara, 
dabaq  və  vərəm  də  donuzdan  insana  yoluxan  xəstə-
liklərdəndir.  Bütün  bu  xəstəliklərdən  qorunmaq  üçün 
donuza toxunmamaq və ətini yeməmək lazımdır. 

 
29 
Donuz  ətinin  haram  buyurulmasının  səbəbləri 
yalnız  bizim  bu  gün  bildiklərimizdən  ibarət  deyildir. 
Bəlkə,  zaman  keçdikcə  yeni-yeni  səbəbləri  də  öyrə-
nəcəyik.  Hətta  öyrənə  bilməyəcəyimiz  səbəblər  də  ola 
bilər.  Ancaq  qəti  olaraq  bildiyimiz  və  inandığımız  bir 
şey  vardır  ki,  o  da  Allah  Təbarəkə  Təalanın  haram 
buyurduğu hər şeyin bizə zərərli olduğudur. 
2. Allahdan baĢqasının adına kəsilən heyvan. Əti 
yeyilən heyvan kəsilirkən Allahın  adı ilə – “Bismillah, 
Allahü  Əkbər”  deyilərək  kəsilir.  Bu,  bir  növ  heyvanı 
yaradan  və  bizim  istifadə  və  xidmətimizə  verən  ulu 
Yaradandan icazə almaq deməkdir. Bu icazə alınmadan 
heyvan  kəsilə  bilməz.  Ancaq  yaddan  çıxdığı  üçün, 
Allahın adı deyilmədən kəsilmişsə, zərəri yoxdur. 
Allahdan  başqasının  adı  deyilərək  və  xatırlanaraq 
kəsilən heyvan əti yeyilməz. 
3. LeĢ, qaydalara uyğun olaraq kəsilmədən ölən 
heyvan.  Boğulmuş,  daş,  dəyənək  və  bu  kimi  şeylərlə 
vurularaq,  başqa  heyvanlar  tərəfindən  buynuzlanaraq 
öldürülmüş,  canavarların  yarısını  yeyib  atdığı  hey-
vanlar da özü ölmüş heyvanlar kimi qiymətləndirilir və 
yeyilə  bilməz.  Ancaq  bunlar  ölməmişdən  qabaq  kə-
silsə, yeyilə bilər. 
4.  Qan.  Kəsilmiş  heyvanın  vücudundan  axan  qan 
yeyilməz. Ancaq dalaq və ciyər kimi orqanlarda qalan 
qan axmış sayılmaz, dalaq və ciyərlə yeyilə bilər. 
Bu  haqda  “Qurani-Kərim”-də  belə  buyurulur: 
“Ölü  (kəsilmədən  ölüb  murdar  olmuş)  heyvan,  qan, 
donuz əti, Allahdan baĢqasının adı ilə (bismillah de-
mədən) kəsilmiĢ, boğulmuĢ (küt alət və ya silahla) vu-
rulmuĢ,  (bir  yerdən)  yıxılaraq  ölmüĢ,  (başqa  bir 
heyvanın  buynuzu  ilə)  vurulub  gəbərmiĢ,  vəhĢi  hey-

 
30 
vanlar tərəyindən parçalanıb yeyilmiĢ – canı çıxma-
mıĢ  heyvanlar  müstəsnadır  –  dikinə  qoyulmuĢ  daĢ-
lar (bütlər və ya Kəbənin ətrafındakı bütpərəst qurban-
gahlar) üzərində kəsilmiĢ heyvanlar və fal oxları ilə 
pay  bölmək  sizə  haram  edildi.  Bunlar  günahdır... 
Kim  aclıq  üzündən  naçar  qalarsa,  (çətinliyə  düşər-
sə),  günaha  meyl  etmək  niyyətində  olmayaraq  (zə-
rurı ehtiyacını ödəyəcək qədər bu haram ətlərdən yeyə 
bilər).  Həqiqətən,  Allah  bağıĢlayandır,  rəhm  edən-
dir!”. (əl-Maidə, 5/3). 
Burada  əti  yeyilən  və  yeyilməyən  heyvanlar  haq-
qında məlumat vermək faydalı olar. 
 
Əti yeyilən və yeyilməyən heyvanlar 
 
Əti  yeyilən  və  yeyilməyən  heyvanlar:  suda  yaşa-
yanlar,  quruda  yaşayanlar  və  suda-quruda  yaşayanlar 
olmaq üzrə üç yerə bölünür. 
1. Yalnız suda yaĢayan heyvanlar. Balıq da daxil 
olmaqla  suda  yaşayan  bütün  heyvanların  əti  yeyilir. 
Hənəfi  məzhəbində  balıqdan  başqa  suda  yaşayan  digər 
heyvanların əti yeyilməz. Ancaq suda öz-özünə ölüb su 
üstündə tərsinə yatan heyvan, balıq belə olsa, yeyilməz. 
2.  Yalnız  quruda  yaĢayan  heyvanlar.  Quruda 
yaşayan heyvanlar üç yerə bölünür: 
Birincilər: çəyirtkə, milçək, qarışqa,  hörümçək,  arı, 
əqrəb və başqa zəhərli həşəratlar kimi heç qanı olmayan-
lardır.  Bunlardan  sadəcə  çəyirtkə  yeyilə  bilər,  digərləri 
yeyilə bilməz. Çünki bunlar insanın iyrəndiyi varlıqlardır. 
Ikincilər: ilan, kərtənkələ, gənə, bit və siçan kimi 
yer həşəratları, kirpi,  yabanı siçan və bunun kimi qanı 
axmayan  heyvanlardan  ibarətdir.  Bunlar  zəhərli  ol-
duğu,  insanların  iyrəndiyi  və  Peyğəmbərimiz  tərəfin-

 
31 
dən öldürülməsi əmr edildiyi üçün yeyilməz. 
Üçüncülər:  qanı  axan  heyvanlardır.  Bunlar  da 
əhilləşdirilmiş  və  vəhşi  olmaq  üzrə  iki  yerə  bölünür. 
Əhilləşdirilmişlərdən  dəvə,  inək,  camış,  keçi,  toyuq, 
qaz, ördək, göyərçin halaldır, əti yeyilə bilər. 
Qatırla  eşşəyin  əti  yeyilmir.  Atın  əti  yeyilə  bilər, 
ancaq bu heyvan minik vasitəsi olduğu və ondan müha-
ribələrdə istifadə olunduğu üçün yeyilməsi məkruhdur. 
It və samurun əti yeyilmir. 
Vəhşi heyvanlara gəlincə, onlardan: aslan, pələng, 
qurd, ayı, fil, meymun, pars və çaqqal kimi kəsici diş-
ləri  olan  və  yırtıcı  heyvanlarla  birlikdə  şahin,  tərlan, 
qartal və bayquş kimi pəncələri ilə ov edən heyvanların 
əti yeyilmir. 
Kəsici  dişləri  və  yırtıcı  pəncələri  olan  bu  heyvan-
lardan  başqa  vəhşi  maral,  vəhşi  inək  və  eşşək  kimi 
heyvanların əti yeyilir. 
Dovşan  əti  halaldır.  Bunun  kimi  yırtıcı  pəncələri 
olmayan  göyərçin,  sərçələrin  bütün  növlərinin,  durna 
və buna bənzər yabanı quşların da əti yeyilir. 
3.  Həm  suda,  həm  də  quruda  yaĢayan  heyvan-
lar.  Həm  suda,  həm  də  quruda  yaşayan  tısbağa,  xər-
çəng, ilan, timsah, suiti və buna bənzər heyvanların əti 
yeyilmir. 
 
Içkilərdən haram olanlar 
 
1.  Içki, azı və ya çoxu sərxoşluq meydana gətirən 
içilən mayedir. Içki haramdır. “Qurani-Kərim”-də belə 
buyurulmuşdur:  “Ey  iman  gətirənlər!  ġərab  da  (içki 
də),  qumar  da,  bütlər  də,  fal  oxları  da  ġeytan 
əməlindən olan murdar bir Ģeydir. Bunlardan çəki-
nin ki, bəlkə nicat tapasınız!” “ ġübhəsiz ki, ġeytan 

 
32 
içki  və  qumarla  aranıza  ədavət  və  kin  salmaqdan, 
sizi  Allahı  yada  salmaqdan  və  namaz  qılmaqdan 
ayırmaq  istər.  Artıq  bu  iĢə  son  qoyacaqsınızmı?” 
(əl-Maidə, 5/90, 91). 
Ayəti-kərimədə  qadağan  edilən  içki  şərabdır. 
Ancaq  Peyğəmbərimiz:  “SərxoĢluq  verən  hər  Ģey 
Ģərabdır və hər Ģərab haramdır” (Müslim, Eşribə, 7) 
-  deyə  buyurmuş  və  sərxoşluq  verən  hər  içkinin  şərab 
kimi haram olduğunu bildirmişdir. 
Sərxoşluq  verən  içkinin  çoxu  kimi,  az  miqdarı  da 
haramdır.  Çünki  Peyğəmbərimiz:  “Çoxu  sərxoĢ  edən 
Ģeyin  azı  da  haramdır”  (Tirmizi,  Eşribə,  3)  -  deyə 
buyurmuşdur. 
Içki niyə haramdır? 
Çünki içkinin bir çox zərəri vardır. 
-
 
Içki insanlar arasına düşmənçilik və kin salır. 
-
 
Içki  insanın  ağlını  başından  alır.  Insan  sərxoş 
olduğu zaman ağlı, müvazinəti pozulur, nə danışdığını 
bilmir, hörmətdən düşür. 
-
 
Içki insanın sağlamlığına da pis təsir edir. Mədə 
və  ağciyərini  xarab  edir.  Həzm  sistemini  pozur.  Təz-
yiqini yüksəldir. Beləliklə, orqanizmin düzgün işləməsi 
pozulur. 
-
 
Böyük miqdarda can və mal itkisinə və bir çox 
insanın şikəst qalmasına səbəb olan yol qəzalarının ək-
səriyyəti  minik  vasitələrinin  alkoqollu  vəziyyətdə 
istifadə olunmasından meydana gəlir. 
-
 
Içki  ailə  həyatını  da  pozur.  Insanın  ailəsini  və 
uşaqlarını  unutmasına  və  bu  səbəblə  də  boşanma  ilə 
nəticələnən  ailədaxili  narazılığa  səbəb  olur.  Belə  bir 
ailədə  yetişən  uşaqlar  narahat  və  bədbəxt  olur.  Ərlə 
arvadın  yola  getməməsi  uşaqlara  da  təsir  edir  və 

 
33 
sağlam böyümələrinə mane olur. 
Buna  görə  də  Peyğəmbərimiz  (s.ə.v.):  “Içkidən 
çəkinin,  çünki  o  bütün  pisliklərin  anasıdır”  (Ət-
Tərğib  vət-Tərhid,  c.3,  s.257.  Hədisi  Hakim  rəvayət 
etmişdir) - deyə buyurmuşdur. 
2.  Narkotik  maddələr.  Pis,  çirkli  və  insan  sağ-
lamlığına zərərli olan hər şeyin haram olduğu yuxarıda 
izah  edilmişdi.  Narkotik  maddələr  də  bunlardandır. 
Insan  sağlamlığına  çox  zərərli  olduğu  üçün  bunlar  da 
haram buyurulmuşdur. 
Narkotik  deyincə,  insanın  ağlına  nəşə,  tiryək,  he-
roin, kokain, morfi kimi maddələr gəlir. Haram olduq-
ları kimi, alınıb satılmaları da qanuni (izinli) deyildir. 
Narkotik  maddələrin  ən  təsirli  və  ortaq  xüsusiy-
yətlərindən biri, az miqdarda qəbul edildiyi zaman belə 
qısa müddətdə vərdiş əmələ gətirməsidir. 
Narkotik maddənin dadına baxmaq olmaz. Bir də-
fə belə istifadə edənlərin ondan xilas olması çox çətin-
dir. Narkotik maddənin dadına baxmaq zəhərin dadına 
baxmaq  kimi  bir  şeydir.  “Zəhər  doğrudan  da  öldü-
rərmi?”  deyə  onun  dadına  baxmaq  ölümlə  nəticələn-
diyi  kimi,  narkotik  maddəni  bir  dəfə  qəbul  edən insan 
ondan  xilas  ola  bilmir  və  ölümə  məhkum  olur.  Tele-
viziya  ekranlarında  və  mətbuatda  tamaşaçıları  dəhşətə 
gətirən  ibrətamiz  nümunələrə  təsadüf  etmək  müm-
kündür. 
Narkotik  maddələrin  pis  nəticələrindən  biri  də 
ailəni dağıtması və ictimai münasibətləri pozmasından 
ibarətdir.  Narkoman  ailəsinin,  uşaqlarının,  qohum-
əqrəbasının  qarşısında  öz  məsuliyyətini  itirir.  Onun 
axtardığı  yalnız  narkotik  maddə  olur.  Onu  tapmaq 
üçün hər şeyi fəda edir. Çünki artıq onun üçün həyatda 

 
34 
heç bir şeyin qiyməti yoxdur. Narkotik maddə üçün pul 
tapa  bilmədiyi  zaman  oğurluq  etməkdən  və  cinayət 
törətməkdən belə çəkinmir. 
Məhz  buna  görə  də  dinimiz  narkotik  maddənin 
bütün  növlərini  qadağan  etmiş,  alış-verişinə  də  icazə 
verməmişdir. 
 
Donuz ətini yemək niyə haramdır? 
 
Insan idrakı üçün aydın olmayan bu və digər sual-
ların  bircə  cavabı  var  –  həqiqəti  bilmək  gərəkdir.  Hə-
qiqəti bilməyin isə yeganə yolu Allaha üz tutmaqdır. 
Müsəlmanlar  Allahın  donuz  ətini  haram  buyur-
duğunu  yaxşı  bilir  və  öz  qidalarında  donuz  ətindən 
qətiyyən istifadə etmirlər. 
Donuz  ətindən  istifadə  edən  və  onun  çox  faydalı, 
dadlı  olduğunu,  yalnız  soyuducu  olmayan  keçmiş  za-
manlarda  tez  korlandığı  üçün  haram  buyurulduğunu 
söyləyənlər isə, ilk növbədə bu qadağanın mahiyyətini 
başa  düşərək,  üzərində  düşünməlidirlər.  Müzakirələr 
aparmaq  lazımlı  şeydir,  lakin  müzakirələr  təkzibedil-
məz faktlar əsasında olmalıdır. 
Donuz  ətinin  qida  kimi  yararsız  olması  barədəki 
faktlar az deyil. Bu faktlar həm elmi, həm də elmi-küt-
ləvi  ədəbiyyatda  dərc  olunmuşdur.  Lakin  insanlar  nə-
dənsə, bu cür faktlara etinasız yanaşır və müxtəlif növ-
lü qidalar hazırlanmasında donuz ətindən geniş surətdə 
istifadə edirlər. Həm də etiraf olunmalıdır ki, donuz əti 
və  ondan  hazırlanmış  məmulatlar  hələ  qədim  dövrlər-
dən  başlayaraq  ən  çox  istifadə  edilən  qida  məhsul-
larındandır. 
Donuzun  ev  heyvanına  necə  çevrilməsi  və  insan 
həyatında  bu  “fəxri”  yeri  nə  cür  tutmasını  göstərən 

 
35 
bəzi tarixi faktları sadalayaq. 
Ev  donuzlarının  əcdadı  digər  vəhşi  heyvanlara 
nisbətən  insandan  daha  az  qorxan  vəhşi  qabandır. 
Qədim insanın əkdiyi müxtəlif bitkilər vəhşi qabanları 
şirnikləndirirdi. Insanların ciddi səylərinə baxmayaraq, 
vəhşi  qabanlar  öz  balaları  ilə  birlikdə  əkin  məhsulla-
rının  “gecə  oğrularına”  çevrildi.  Insanlar  donuz  bala-
larını  tutmağa,  çoxaltmağa  və  əhliləşdirməyə  başla-
dılar.  Qabanlar  qabaqlarına  çıxan  hər  şeyi  yediklə-
rindən  (onlar  palıd  qozası,  yabanı  bitkilərin  kökləri, 
həşərat, qurbağa, kiçik gəmiricilər, quş yumurtası və s. 
ilə  qidalanırlar)  onları  əhliləşdirmək  çətin  olmadı. 
Beləliklə,  vəhşi  qaban  indiki  donuza  çevrildi  və  ev 
heyvanları cərgəsində itdən sonra ikinci yeri tutdu. 
Qədim dövrlərdə Çin və Misirdə donuzlar müqəd-
dəs heyvan sayılırdı. Bu ölkələrdə donuzlar xoşbəxtlik 
və  firavanlıq  rəmzi  idi.  Fironların,  imperatorların  və 
kralların  sarayında  xüsusi  donuzabaxan  vəzifəsi 
mövcud idi. Yalnız dini və dövlət bayramlarında donuz 
əti yeməyə icazə verilirdi. Roma imperiyasında donuz 
ətinin dadını  yaxşılaşdırmaq üçün kəsməmişdən  əvvəl 
donuza çaxır içirirdilər. 
Bəzi papius qəbilələrində isə hətta qadınlar donuz 
balalarına  öz  döşlərindən  süd  də  verərdilər.  Yeni  Qvi-
neyada  yaşayan  papius  qəbilələri  arasında  donuza  pə-
rəstiş  halı  indiyə  kimi  qalmaqdadır.  Donuz  onlarda 
ailənin üzvü sayılır. Donuza adla müraciət edir, onunla 
söhbətləşir,  danışırlar.  Donuz  xəstələndikdə,  yaxud  şi-
kəst olduqda papiuslar kədərlənir və ağlayırlar. Papius-
lar  donuzu  öz  yedikləri  qidalarla  yemləyirlər.  Insan-
larla  donuzlar,  həmçinin  digər  heyvanlar  arasın-
dakı  bu  cür  münasibətlər  indi  də  bəzi  baĢqa  (hətta 

 
36 
“mədəni”) xalqlarda mövcuddur.  
Lakin  insanlarla  donuzlar  arasındakı  “yaxşı”  mü-
nasibət,  donuz  əti  yeməklə  insanların  ağır  nəticələrə 
gətirib  çıxaran  (hətta  ölümlə  nəticələnən)  müxtəlif 
xəstəliklərə yoluxmaları ilə pozulmağa başladı. 
Insanların  mənafeyi  naminə  böyük  Yaradan, 
donuz  əti  yeməyi  onlara  qadağan  etdi.  Insanlara  bu 
qadağan  haqqında  hələ  Bibliyada  xəbər  verilmişdir: 
“Onların  ətini  yeməyin  və  leĢlərinə  toxunmayın; 
onlar  sizin  üçün  murdardır”  (“Bibliya”,  “Levit” 
kitabı, 11:8). 
Lakin  təəssüf  ki,  insanlar  həqiqəti  anlamadılar, 
idraklarının  səsinə  qulaq  asmadılar  və  “öz  yolları”  ilə 
getdilər.  Həmin  yolun  hara  aparıb  çıxardığını  isə, 
gəlin,  birlikdə  araşdıraq.  Artıq  bu  gün  donuz  ətinin 
insan  orqanizminə  zərəri  barədə  inkaredilməz  elmi 
faktlar mövcuddur. Bu dəlillərdən bəzisini sadalayaq. 
Alimlərin  çoxsaylı  tədqiqatları  nəticəsində  müəy-
yən olunmuşdur ki, təkcə ev donuzunun deyil, qabanın 
da  ətini  yedikdə,  insan  trixinelyoz  kimi  ağır  xəstəliyə 
yoluxur.  Bu  xəstəliyin  törədicisi  donuz  orqanizmində 
yaşayan  “trixinella”  (Trishinella  spiralis)  adlı  parazit-
dir.  Yoluxmuş  donuz  ətini  yedikdən,  adətən  2-3  həftə 
sonra trixinelyoz xəstəliyi başlayır. Bu zaman bədənin 
hərarəti  xeyli  yüksəlir,  möhkəm  baş  ağrıları  və 
əzələlərdə  ağrılar başlayır, mədə-bağırsaq pozuntuları, 
ürək-damar çatışmazlığı, ürəkbulanma, qusma, titrətmə 
müşahidə  edilir.  Xəstəliyin  daha  xarakterik  əlaməti 
üzün,  və  göz  dəliklərinin  şişməsinə  səbəb  olur  ki,  bu 
xəstəlik xalq arasında “şişkinlik” adlandırılır. 
Bunu  da  bilmək  vacibdir  ki,  donuz  ətindəki 
xəstəliktörədici  “trixinellər”  xarici  təsirlərə  qarşı  xeyli 

 
37 
davamlıdır.  Onlar  hətta  -10
0
C  temperaturda  dondurul-
muş  ətdə  belə  yaşayır.  Bir  vaxtlar  elə  hesab  edirdilər 
ki,  trixinellər  -35
0
C-dən  aşağı  və  +100
0
C-dən  yuxarı 
temperaturda məhv olur. Lakin müasir bioloji tədqiqat-
lar nəticəsində sübut olunmuşdur ki, bu cür tövsiyyələr 
tamamilə  səmərəsizdir,  çünki  ətdəki  trixinell  sürfə-
lərini heç bir üsulla məhv etmək mümkün deyil. 
Trixinell  sürfələri  üçün  yüksək  və  aşağı  tempera-
turlarda  istənilən  üsulla  emal  prosesləri  qətiyyən  qor-
xulu  deyil,  bu  mənada,  duzlama  və  hisəvermə  proses-
lərindən danışmağa belə dəyməz. 
Bəzən  hətta  ölümlə  nəticələnən  bu  cür  təhlükəli 
xəstəlikdən  yeganə  qorunma  üsulu  –  donuz  əti  yemə-
məkdir.  Trixineldən  başqa,  donuzların  bədənində  vi-
ruslar  da  yaşayır  və  çoxalır.  Ensefalit  (baş  beyin  ilti-
habı)  kimi  ağır  xəstəliyin  virusu  qansoran  həşəratlar 
vasitəsilə  donuzlardan  insanlara  ötürülür.  Yoluxucu 
ensefalit virusu  çox kəskin ağırlaşmalara – üz və ətraf 
əzələlərinin  qıc  olmasına,  iflicə,  udma  və  tənəffüs 
pozuntularına, huşun itirilməsinə,  psixi  pozğunluqlara, 
çox vaxt isə ölümə səbəb olur. 
1999-cu  ilin  yazında  Malayziyada  yüksək  ölüm 
səviyyəsi ilə müşayiət olunan ensefalit epidemiyasının 
yayılması,  bu  mənada  çox  səciyyəvi  hadisədir.  Ölkə 
hökuməti  əlverişsiz  bölgələrdəki  bütün  donuzların 
məhv  edilməsi  haqqında  qərar  qəbul  etdi.  Bu  zaman 
400000-ə yaxın donuz məhv edildi. Əlbəttə, bu, dövlət 
üçün  böyük  maddi  zərər  idi.  Amma  bütün  əhalisi 
Yaradanın  qadağanlarına  riayət  edən  bir  ölkədə  belə 
hadisələr baş verə bilməz. 
Donuz  vasitəsilə  insanın  yoluxduğu,  bundan  heç 
də az təhlükəli olmayan digər xəstəlik isə listeriozdur. 

 
38 
Bu xəstəliyi B.Proteus bakteriyaları törədir. Donuz əti, 
ondan hazırlanmış məhsul və məmulatların işlənilməsi 
və  satışı  ilə  məşğul  olan  ət  kombinatı,  kütləvi  qida  və 
ticarət şəbəkəsi işçiləri listeriozla yoluxurlar. 
K.V.  Bobrişevin  “Allah  bu  cür  müalicə  edir” 
adlı  kitabında  nəşr  edilmiş  elmi  arayışda,  donuz  əti 
yeyən  insanların  xərçəng  kimi  dəhşətli  bəla  ilə 
xəstələnmə  mexanizmi  barədə  informasiya  verilir. 
Aşağıda  həmin  kitabdan  qısaca  sitat  gətiririk:  “Dünya 
alimləri  donuz  hüceyrələrini  əsaslı  surətdə  tədqiq 
etdikdən  sonra  belə  bir  yekdil  rəyə  gəlmişlər:  yağlı 
donuz hüceyrəsi mədə şirəsində həll olmur, lakin insan 
orqanizmində  yığılaraq  sonradan  bədxassəli  şişə 
çevrilən yad cisim təşkil edir…” (K.V.Bobrişev, 1996, 
s.43). 
Oxucunu  yormamaq  üçün,  donuz  əti  vasitəsilə 
insanın  yoluxduğu  digər  xəstəliklərin  adını  sadalamı-
rıq. Bunlar, donuz ətindən qida kimi istifadə etmək və 
bunun  insan  üçün  nəticələri  ilə  bağlı  məlumatlar  idi. 
Donuz əti  yeyən insanlar  bunu da  bilməlidirlər  ki,  do-
nuz  ətinin  fiziki  sağlamlığa  zərərli  təsiri  özünü  həmin 
an deyil, sonradan da biruzə verə bilər. 
Donuzların  öyrənilməsi  ilə  bağlı  tibb-biologiya 
elmlərinə aid bir sıra başqa məlumatlar da mövcuddur. 
Bunlardan bəzisini sadalayaq. 
Hüceyrə və molekulyar səviyyələrdə aparılan müa-
sir  tədqiqatlarla  sübut  olunmuşdur  ki,  donuz  toxumala-
rının  quruluşu  insan  toxumalarının  quruluşuna  çox  ya-
xındır. Bir çox göstəricilər, xüsusilə qanın tərkibi, həzm 
prosesinin  fiziologiyası,  hər  şeylə  qidalanmaq  və  s. 
cəhətdən  insana  digər  heyvanlara  nisbətən  donuz  daha 
çox yaxındır. Bu mənada yalnız meymunlar istisna təş-

 
39 
kil edir. 
Doğumdan  sonrakı  ilk  günlərdə  qadının  süd  vəzi-
lərindən xaric olan və körpənin immun sisteminin for-
malaşmasında mühüm rol oynayan süd, bala verən do-
nuzun südü ilə, demək olar ki, eyni aminturşu tərkibinə 
malikdir. 
Donuzlar,  insanlara  xas  olan  xəstəliklərlə  xəstə-
lənirlər.  Bu  zaman  onlar,  elə  insanları  müalicə  etmək 
üçün  istifadə  olunan  dərman  preparatları  ilə  (həm  də 
təxminən  eyni  dozalarda)  müalicə  oluna  bilər.  Bu  ox-
şarlıqdan  istifadə  edən  tədqiqatçılar,  yeni  yaradılan 
dərman preparatlarının dozasını ilk öncə donuzlar üzə-
rində sınaqdan keçirirlər. Radioaktiv və toksik maddə-
lərin  insan  orqanizminə  təsir  mexanizmi  və  nəticələri, 
donuzlar  üzərində  keçirilmiş  təcrübələr  əsasında  öyrə-
nilmişdir. 
Donuzların  orqanizminə  alkoqolun  təsirinin  öyrə-
nilməsi  üzrə  tibbi-bioloji  təcrübələr  çox  maraqlı  nəti-
cələr  vermişdir.  Tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  həm  ca-
van,  həm  də  yaşlı  donuzlar  asanlıqla  və  heç  bir  məc-
buriyyət  olmadan  böyük  miqdarda  alkoqol  qəbul  edə 
bilirlər. 
Orqanizmlərində  alkoqola  qarşı  refleks  yaranmış 
“əyyaş  donuzlar”ın  davranışı  bu  cür  təsvir  edilir: 
“əyyaş  donuzlar  müəyyən  saatlarda  ayaqlarının  birini 
götürüb  digərini  qoyub  xortuldayır,  səbrsizliklə  spirt 
dolu  çanağı  gözləyirlər.  Həsrəti  çəkilən  içki  görünən 
kimi,  heyvanlar  öz  payları  uğrunda  mübarizəyə 
başlayır, sonra isə birlikdə bəxtəvər surətdə döşəmənin 
üstündə tir-tap uzanıb yatırlar”. 
Xroniki  “əyyaş  donuzlar”ı  öyrənən  alimlər 
müəyyən  etmişlər  ki,  alkoqol  donuzların  orqanizmini 

 
40 
tədricən  dağıdır,  onların  ürək,  qaraciyər,  böyrək  və 
digər  orqanlarına  patoloji  təsir  göstərməklə  acınacaqlı 
nəticələrə gətirib çıxarır. 
Donuzlar üzərində aparılmış təcrübələrin nəticələri 
xroniki “əyyaş donuzlar”la xroniki əyyaş insanların hə-
rəkət  və  aqibətlərində  olan  bənzərlikləri  nümayiş etdi-
rir. Donuza gəlincə, onun beyni bütün bədən kütləsinin 
cəmi  0,05%-ni  təşkil  etdiyindən,  sərxoş  vəziyyətdə  öz 
davranışına  nəzarət  edə  bilmir  və  xroniki  əyyaşlığın 
təhlükəsini dərk etmir. Insan beyni isə bədən kütləsinin 
2%-ni  təşkil  etdiyindən,  o,  öz  davranışına  nəzarət 
etməli və özünü xroniki sərxoşluqdan çəkindirməli idi. 
Heç  olmazsa,  bu  fərqə  görə  şüurlu  insan  donuz  kimi 
içməməlidir.  Bunu  da  qeyd  etməyi  zəruri  sayırıq  ki, 
sistematik  surətdə  alkoqol  qəbul  edərək  öz  dav-
ranışlarında donuzlarla eyniyyət təşkil edən insanlar da 
az  deyillər,  çünki  onlar  böyük  Yaradanın  başqa  bir 
qadağasını pozurlar.  “Qurani – Kərim”-də həmin qada-
ğa haqqında belə buyrulur: “Ey iman gətirənlər! ġərab