Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim

da,  (içki  də),  qumar  da,  bütlər  də,  fal  oxları  da 
ġeytan  əməlindən  olan  murdar  bir  Ģeydir.  Bun-
lardan  çəkinin  ki,  bəlkə,  nicat  tapasınız!” (əl-Maidə, 
5/90). 
Oxucuda sual yarana bilər ki, donuz problemini nə 
üçün bu qədər dəqiqliklə araşdırırıq? 
Bu  suala  elə  Miçurinin  təcrübələrinə  istinad 
etməklə də cavab vermək olardı. Bu, həmin Miçurindir 
ki,  təbiətdən  bəxşişlər  gözləməyərək,  özü  də  ondan 
nəsə  alırdı,  həm  də  bu  nəsə  naməlum  bir  şey  olaraq 
qalmaqdadır…  Buna  görə  də  hal-hazırda  insanlar 
nəinki  faydası  olmayan,  hətta  çox  zaman  zərərli  olan 
müxtəlif  cür  hibrid  (Geni  dəyişdirilmiş  -  Ə-C.Ə.) 

 
41 
meyvələr  yeyirlər.  Bu  barədə  də  sübutlar  istənilən 
qədərdir. 
Insanın  təbiət  üzərindəki  təcrübələrinin  mümkün 
olan  məhvedici  nəticələri  barədə  müəyyən  aydınlıq 
yaratmaq üçün daha bir  nadir təcrübə ilə tanış olaq və 
onun  nəticələri  üzərində  düşünək.  Elmi  ədəbiyyatda 
təqribən  20-25  min  növü  əhatə  edən  birhüceyrəlilər 
üzərində aparılmış təcrübələr barədə məlumatlar möv-
cuddur. Təcrübə, bir növün digər növ ilə yemlənməsin-
dən  ibarət  idi.  Nəticə  heyranedici  oldu:  digər  növdən 
olan birhüceyrəlini  yemiş  birhüceyrəlidə,  öz “yem”inə 
məxsus irsi əlamətlər əmələ gəlmişdi. 
Bundan  nə  nəticə  çıxarmaq  olar?  Məntiq  sadə, 
nəticə  isə  birmənalıdır:  bir  fərdin  özünəbənzər  digər 
fərdi  yeməsi  ilə  irsi  əlamətlərin  bir  fərddən  digərinə 
ötürülməsi  baş  vermişdi.  Bu  zaman  xromosomlar 
həzmetmə  prosesində  qida  məhsullarının  mənimsənil-
məsi ilə ötürülürdü. Birhüceyrəli orqanizmlər üzərində 
aparılmış təcrübənin və  birhüceyrəlilər  arasındakı  qar-
şılıqlı  münasibətlərin  modelini  mürəkkəb  sistemli  or-
qanizmlər,  xüsusi  halda  insan  və  donuz  orqanizmləri 
üzərinə köçürək və fərziyyə irəli sürək: “Insanlara do-
nuz  əti  ilə  qidalanmaq,  donuzların  orqan  və  toxu-
malarını  transplantasiya  etmək  qadağan  olunma-
lıdır,  çünki  bu  zaman  gen  mutasiyası  təhlükəsi 
mövcuddur”. 
Donuz  əti  yeyənlərin  çoxu  bu  mövqe  ilə  razılaş-
mayaraq belə bir əks-müddəa irəli sürə bilər ki, “onda, 
mal əti, qoyun əti, toyuq və s. də yemək olmaz”. Lakin 
bu, qətiyyən belə deyil. 
Əlbəttə,  inək,  qoyun,  toyuq  orqanizmlərində  də 
hər cür parazitlər əmələ gəlir. Lakin onlar termik emal 

 
42 
zamanı  məhv  olur.  Lakin  donuz  parazitləri  – 
trixinellər,  qeyd  edildiyi  kimi,  emal  zamanı  məhv  ol-
mur.  Hətta  əgər  donuz  parazitləri,  donuz  ətinin  emalı 
prosesində  məhv  edilsəydilər  belə,  donuz  orqanlarının 
köçürülməsi  zamanı  həmin  parazitlər  məhv  olmazdı, 
çünki transplantasiyada praktiki olaraq canlı toxumalar 
köçürülür. 
Amma  məsələ tamamilə başqa  şeydədir. Araşdırı-
lan  məsələnin  əsasını  belə  bir  sual  təşkil  edir:  bəlkə 
donuzların  orqan  və  toxumaları  vasitəsilə  ksenotrans-
plantasiya problemlərinin həllinə yönəldilmiş metod və 
vasitələr axtarmaq lazımdır? Zənnimcə, bu lazım deyil. 
Əldə  olan  əsas  –  çoxsaylı  elmi  tədqiqatlardan  görün-
düyü kimi, insan və donuzların genetik kodlarının bir-
birinə  çox  oxşar  olmasıdır.  Dünyada  bircə  nəfər  alim 
tapmaq  mümkün  deyildir  ki,  bu  cür  riskli  təcrübələr 
zamanı  mutasiya  prosesinin  imkansızlığına  təminat 
versin. 
Bunlar, belə demək mümkünsə, sırf bəşəri mülahi-
zələrdir və onlarda səhv də ola bilər, 100%-lik təminat 
yoxdur.  Lakin məsələ insanın düşüncəsinə  yox, böyük 
Yaradanın  buyurduqlarına  aid  olduqda,  bəşəri  müla-
hizə və hərəkətlərdə risk mənasızdır. 
Böyük  Yaradanın  Quran  və  Bibliyadakı  sözlərini 
oxuculara  bir  daha  xatırladırıq:  “…  Donuz  əti…  sizə 
haram  edildi…”  (“Qurani  -  Kərim”,  “əl-Maidə” 
surəsi, 3-cü ayə). “Onların ətini yeməyin və leĢlərinə 
toxunmayın, 
onlar 
sizin 
üçün 
murdardır” 
(“Bibliya”, “Levit” kitabı, 11:8). 
Oxuculara  xatırladaq  ki,  bunlar  Allahın  bütün  bə-
şəriyyətə və bütün zamanlar üçün buyurduğu sözlərdir. 
“Ilahi  əczaxananın  dərmanları”  adlı  kitabda  nəşr 

 
43 
edilmiş  təmiz  və  natəmiz  (murdar)  ətlər  barəsindəki 
müasir  elmi  məlumatları  barədə  informasiyanı  təqdim 
edirik. Amerikalı alimlər təcrübə məqsədilə əvvəlcə tə-
miz (pak) heyvanların, sonra isə donuzun əzələlərindən 
ətdə  olan  bütün  substansiyaları  (əsas  maddələri)  çıxa-
raraq,  onlarla  acıpaxla  əkinlərini  gübrələmişlər.  Təc-
rübə nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, pak heyvan-
ların  ətindən  çəkilmiş  şirə  bitki  əkinlərinin  artımına 
mane  olmamışdır,  donuz  ətindən  elə  həmin  texnolo-
giya əsasında çəkilmiş şirə isə əkinlər üçün zəhərli ol-
muşdur.  (Yn  Şuls,  Edita  Uberquber  –  “Ilahi  əczana-
nanın dərmanları”, MÇP “Anfas”, Kiyev, 1994, s.24).  
Allahın  qadağanları  insanlar  üçün  mütləq  həqiqət 
olmalıdır.  Əgər  Böyük  Yaradan  insana  donuz  əti 
yeməyi qadağan edirsə, şüurlu insan yaxşı olar ki, onu 
yeməsin.  Lakin  əgər  insan,  Böyük  Yaradana  qulaq 
asmayıb  donuz  əti  yeyir  və  şeytanın  təhriklərinə 
uyursa,  bu  halda  Allah  tərəfindən  ciddi  cəzalanmaq 
təhlükəsi altına düşür. Demək, daha yaxşı olar ki, insan 
bu  qadağana  əməl  etsin,  həm  də  tərəddüdsüz  surətdə. 
Insan  bilməli  və  yadda  saxlamalıdır  ki,  donuz  əti 
yeməklə  onun  mənəviyyatına  dəyən  ziyan,  onun 
sağlamlığına  dəyən  ziyandan  daha  artıqdır.  Axı,  kim 
deyə  bilər  ki,  haram  ət  yeməklə  insanın  başına  nələr 
gələ bilər. Axı, Böyük Allaha qulaq asmamaq və onun 
qadağan  etdiyi  donuz  ətini  yeməklə  insanların  genetik 
kodunda 
müəyyən 
dəyişikliklər 
və 
əvvəlcədən 
bilinməyən  mutasiyalar  baş  verə  bilər.  Bəşəriyyət  isə 
bunu bütövlükdə dərk etmək iqtidarında deyil… 
Düşünün:  Ağıllı  insanın  bir  tikə  donuz  budu, 
yaxud  ətindən  hazırlanmış  sosiska,  kolbasa  yemək 
naminə öz həyatı bahasına risk etməsinə dəyərmi? 

 
44 
Qeyd:  “Donuz  ətini  yemək  niyə  haramdır?” 
başlığı altında verilən məlumatlar tibb.e.n. R.Haşımov, 
fəlsəfə  e.n.  G.  Sarıyev  və  əczaçılıq  e.n.  S.Tağıyevin 
imzaları ilə “Camaat” qəzetində (11 oktyabr 2002-ci il, 
№ 15) nəşr olunan materialından götürülmüşdür. 
 
Haram və halallıq haqqında kəlamlar 
 
1.
 
Haram  atanın  sülbündə  formalaşan  virusdur. 
Onun  kökü  qidayla  gələr  və  nəsillərdə  özünü  biruzə 
verər.  Onun  nəticəsi  isə  ağır  olar.  Haramdan  özünüzü 
qoruyun. Haram olan bina da özünü biruzə verər. 
2.
 
Haram  öz  sahibinin  arxasınca  Cəhənnəmdən 
gələn oddur. 
3.
 
Haram boğazı yandırmazsa, bədəni mütləq   
yandırar. 
4.
 
Haram heyvani nəfsi alışdıran oddur. 
5.
 
Haram  sahibinin  mülkü  çayda  üzən  buza 
bənzər. 
6.
 
Azğınlığın  kökü  haramdan  doğar  və  o  insanı 
heyvani hisslərlə yaşadıb Cəhənnəm sakini edər. 
7.
 
Kazino – yaşlı körpələrin oyuncaq yeri. 
8.
 
Başqasının  halal  malına  göz  dikənlər  öz 
ruzilərini itirərlər və həşərata bənzərlər. 
9.
 
Harama haqq deyib onu zorla və ya hiylə ilə al-
maq Allaha, Peyğəmbərinə və Qurana qarşı çıxmaqdır. 
10.
 
Haramla qurulan dövlət haramla dağılar. 
11.
 
Bütün  mülkiyyət  Allahındır,  onu  mənim-
səmək isə Ondan oğurluq etmək kimi qiymətləndirilir. 
12.
 
Faizli  müamilə  və  sələm  sizi  qul  edər  və 
Allah tərəfindən lənətlənərsiniz. 
13.
 
Faizin  bərəkəti  küləyin  sovurduğu  külə, 
yeyənin  aqibəti  isə  Cəhənnəm  odunda  yanan  oduna 

 
45 
bənzər. 
14.
 
Ey  insanlar!  Ikiüzlülük  etməyin.  Sizdən 
bəziləriniz 
özünüzü 
müsəlman 
adlandırır 
və 
yaxınlarınızı  haramla  yad  edib  onlar  üçün  Allahdan 
rəhmət,  cansağlığı  və  gözəl  gələcək  diləyərək  necə  də 
çirkin və qəbuledilməz bir işə əl atırsınız. Allah haramı 
sevməz və qəbul etməz! 
15.
 
Şeytana xidmət harama sövq etməkdir. 
16.
 
Haram 
insanın 
əqlini  aparan  heyvani 
xislətdir. 
17.
 
Haramdan nicatın sənin iradən və tövbəndir. 
18.
 
Haram sizi imandan uzaq edər, imansızlıq isə 
sizi  zalimlik,  yaltaqlıq,  qorxaqlıq,  ikiüzlülük  və  ən 
alçaq işlər görməyə vadar edər, bu da sizə və nəslinizə 
bu  dünyada  rüsvayçılıq,  axirətdə  isə  sizə  əzabdan 
başqa bir şey verməz. 
19.
 
Allahı  yalnız  mağarda  xatırlamaq,  sizi  imansız-
lığa və ikiüzlülüyə aparar. Unutmayın ki, Allahsız – ya-
ranış, həyat, axirət və bu vaxtda görülən bütün işlər ha-
ram sayılır və sizi axirət nemətlərindən məhrum edər. 
20.
 
Halallığın  açarı  “Bismillahir-rəhmanir-rəhim” 
kəlməsidir. 
21.
 
Allahdan  xeyir-duası  alınmamış  hər  bir  iş 
haram sayılar və Allah tərəfindən qəbul olunmaz, hətta 
yaxşı iş olsa da belə. 
22.
 
Gördüyün  iş,  yediyin  qida  Allahın  neməti  və 
qüdrətidir.  Ondan  izn  almağı  unutma,  yoxsa  oğrular-
dan olarsan. 
23.
 
Halal  samandan  da  incə,  haram  isə  yanan 
oddur. 
24.
 
Halallıqla qurulan ev dağılmaz. 
25.
 
Səni imana gətirən halal zəhmətindir. 

 
46 
26.
 
Zəhmət üzükdürsə, halallıq onun qaşıdır. 
27.
 
Bismillahsız  görülən  hər  bir  işdə  şeytan  sizə 
şərik olar; özünüzü və nəslinizi ondan qoruyun. 
 28. Halal qazanc ikidir, biri səni axtarar, o birinin 
arxasınca  sən  gedərsən,  zor  və  hiylə  ilə  qazanc  haram 
sayılar və sizi halal ruzidən məhrum edər. 
 
 

 
47 
S U S U Z     H Ə Y A T     Y O X D U R  
 
 
Insan  bədəninin  orta  hesabla  65-70%-i  sudan 
təşkil  olunmuşdur.  Beynin  80%-i,  qanın  83-90%-i, 
əzələlərin  75%-i,  piy  toxumasının  20%-i,  sümüklərin 
22-24%-i sudan ibarətdir. Odur ki, orqanizmin sağlam 
olmasını  nizamlamaq  üçün  gün  ərzində  müəyyən 
miqdarda su qəbul etmək lazımdır. 
Insan sutkada bədəninin kütləsinin hər kq-na 40 q 
su qəbul etməlidir. Deməli, orta çəkili (70-75 kq) insan 
gündə  2800-3000  ml  su  istehlak  etməlidir.  Insanın 
suya  tələbatı  onun  əməyinin  xarakterindən  və  iqlim 
şəraitindən  asılıdır.  Gündəlik  su  normasının  bir 
hissəsini  (1000-1200  ml)  insan  çay,  qəhvə  və  başqa 
içkilərin  hesabına,  bir  hissəsini  (500-600  ml)  duru 
xörəklərlə,  bir  hissəsini  (600-700  ml)  çörək,  meyvə-
tərəvəz və başqa bu kimi məhsullarla qəbul edir. Bun-
lardan  başqa  orqanizm  üzvi  maddələrin  oksidləşmə-
sindən  gündə  300-400  ml  su  əldə  edir.  Çünki,  100  q 
yağın  toxumadaxili  oksidləşməsindən  107  ml,  100  q 
karbohidratın  oksidləşməsindən  55  ml,  100  q  zülalın 
oksidləşməsindən  isə  41  ml  su  əmələ  gəlir.  Insan 
orqanizmindən  suyun  xaric  olunması  böyrək  (1,5  l), 
bağırsaq  (0,15  l),  dəri  (0,6  l)  və  ağciyər  (0,35  l) 
vasitəsilə baş verir. 
Qida məhsullarında suyun faizlə miqdarı aşağıdakı 
kimidir: kartof – 67-83; xiyar – 95; alma – 83-88; bərk 
qabıqlı meyvələr – 6-14; süd – 87-90; ət – 58-74; balıq 
– 62-84; pendir – 42-52; çörək-kökə məmulatı – 34-51; 
kərə yağı – 16-20; kartof nişastası – 20; bal – 22; un – 
13-15;  yarma  –  12,5-15,5;  çay  –  7;  kakao  tozu  –  6; 

 
48 
quru süd – 4; ərinmiş yağ – 1; rafinad şəkər – 0,2-0,4; 
toz şəkər – 0,14. 
Məhsullarda  su  sərbəst  və  birləĢmiĢ  formada 
mövcuddur.  Sərbəst  su,  adından  məlum  olduğu  kimi 
məhsullarda  sərbəst  halda  rast  gəlir  və  bunu  məhsulu 
qurutmaqla  ondan  ayırmaq  mümkündür.  Sərbəst  su 
məhsulların toxumaarası şirəsində və diametri 10
-5
 sm-
dən  çox  olan  kapilyarlarda  yerləşir.  Sərbəst  suda  həll 
olmuş  halda  üzvi  və  mineral  maddələr  olur.  Sərbəst 
suyun  xüsusi  çəkisi  4
0
C  temperaturda  vahidə 
bərabərdir. 0
0
C-də donur.  
Birləşmiş  su  diametri  10
-5
  sm-dən  az  olan  mikro-
kapilyarlarda yerləşir və məhsulun başqa maddələri ilə 
az və ya çox dərəcədə birləşmiş olur. Bu su saxarozanı 
həll  etmir  və  çox  aşağı  temperaturda  (-71
0
C)  donur. 
Birləşmiş  suyun  xüsusi  çəkisi  adi  sudan  fərqli  olaraq 
1,2-1,7-dir. 
Içməli  suya  müəyyən  tələblər  verilir.  Suyun  key-
fiyyəti onun şəffaflığına, rənginə, dad və iyinə, mikro-
orqanizmlərlə  zədələnməsinə  və  həmçinin  onda  həll 
olmuş  kalsium  və  maqnezium  duzlarının  miqdarına 
(suyun  codluğuna)  görə  müəyyən  edilir.  Cod  suda 
yarma və tərəvəz pis bişir, çay yaxşı dəm almır. 
Suyun çirklənməsini təyin etmək üçün koli-titr və 
koli-indeks  müəyyən  edilir.  Suyun  ən  az  miqdarında 
bağırsaq çöplərinin tapılmasına koli-titr deyilir. Dövlət 
standartına  görə  içməli  suyun  koli-titri  300  ml-dən  az 
olmamalıdır.  Koli-indeks  isə  bir  litrdə  3  mikrobdan 
artıq  olmamalıdır.  Suyun  ümumi  quru  maddəsi  1000 
mq/litr,  ümumi  codluğu  7,0  mq-ekv/litrdən  çox  olma-
malıdır. 
Bəzi  elementlərin  miqdarı  1  litrdə  mq/l-lə  çox 

 
49 
olmamalıdır:  qurğuşun  –  0,1;  arsen  (mışyak)  –  0,05; 
dəmir – 1,0; ftor – 1,5; manqan – 0,1; sink – 5,0; mis – 
3,0; berillium – 0,0002; selen – 0,05. Suyun pH-ı 6,5-
8,5 arasında olmalıdır. Pestisidlərin və politsiklik ətirli 
karbohidrogenlərin olmasına yol verilmir. 
Su haqqında yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, 
doğrudanda susuz həyat yoxdur. Lakin biz suyun insan 
orqanizmi  üçün  əhəmiyyətini  və  bu  barədə  islami 
dəyərləri  daha  geniş  izah  etsək,  zənnimcə  oxucular 
üçün maraqlı olar. 
 
Təmiz içməli suyun üstün cəhətləri 
 
Təbiətdə  saf  suyu  tapmaq,  demək  olar  ki,  qeyri-
mümkündür.  Saf  su  qoxusuz,  dadsız  və  rəngsizdir,  la-
kin  havadakı  karbon  qazı  suyun  içində  həll  olunmağa 
başladığı andan etibarən dadı pozulur. Təbiətdəki sula-
rın tərkibində yad maddə, ərimiş duzlar, qazlar, kimyə-
vi maddələr, xəstəlik yaradan və ya yaratmayan mikro-
orqanizmlər, torpaq, gil və s. mövcuddur. Bunların bir 
qismi  gözlə,  bir  qismi  də  dad  və  qoxu  ilə  müəyyən 
edilir. 
Orqanoleptik  xüsusiyyətləri.  Su  saxlanıldığı 
mühitdən  asılı  olaraq  bərk,  maye  və  qaz  halında  ola 
bilir.  Sıxlığı  əsasən  temperatura  bağlıdır.  Suyun  orqa-
noleptik  xüsusiyyətlərindən  temperaturu,  bulanıqlığı, 
şəffaflığı,  rəngi,  dadı,  qoxusu  olduqca  önəmlidir.  Iç-
məli  su  şəffaf,  rəngsiz,  qoxusuz  və  yaxşı  dada  malik 
olmalıdır. 
Suyun  temperaturu.  Suyun  özünəməxsus  dadı 
temperaturdan  asılıdır.  Konkret  istilik  dərəcəsi  söylən-
məsə də, ümumi olaraq içməli suyun temperaturu stan-

 
50 
dartlara  (Azərbaycan  Respublikasında  içməli  suyun 
keyfiyyət  göstəriciləri  QOST  2874-82-nin  tələblərinə 
uyğun  təmin  edilir)  görə  7-11
0
C  arasında  olmalıdır. 
Daha isti sular dadsız ola bilir və temperaturu 20
0
C-dən 
artıq  olduqda  ürək  bulandırır.  Soyuq  sular  isə  mədə-
bağırsağın  selikli  qişasının  iltihablaşmasına  zəmin 
yaradır və bağırsaqda qidanın hərəkət etməsini məhdud-
laşdıraraq sancıya səbəb olur.  
Suyun  rəngi  haqqında  qərar  verə  bilmək  üçün 
suya  ancaq  süzüldükdən  sonra  baxılmalıdır.  Suyun 
rəngi  əsasən  orada  asılı  halda  mövcud  olan  üzvi  və 
qeyri-üzvi  maddələrdən,  eləcə  də  istehsalat  sularında 
həll  olmuş  kimyəvi  boyaların  olmasından  irəli  gəlir. 
Az  miqdarda  su  rəngsizdir,  qalın  təbəqə  halında  isə 
təbii  olaraq  rəngi  mavi  çalarlıdır.  Içməli  su  rəngsiz, 
qoxusuz və dadsız olmalıdır.  
Suyun  qoxusu.  Yaxşı  xüsusiyyətlərə  sahib  olan 
içməli  su  qoxusuzdur.  Suyun  qoxulu  olmasına bir çox 
amillər  səbəb  olur.  Suya  qoxu  verən  amillər  mikroor-
qanizmlərin  fəaliyyəti,  ishal  və  sidik  qarışması,  üzvi 
maddələrin  ayrılması,  istehsalat  və  bu  kimi  müxtəlif 
tullantıların  qarışması  ola  bilər.  Eyni  zamanda,  dərin 
yeraltı  sularda  sulfatların  ayrılması  ilə  əmələ  gələn 
kükürdlü  hidrogen,  suların  içində  yaşayan  yosunlar, 
müxtəlif  mikroorqanizmlər  və  bəzən  də  suların  nəql 
edilmələrində  istifadə  olunan  boru  və  qablar  da  sudan 
qoxu  gəlməsinə  səbəb  olur.  Suların  dezinfeksiyasında 
istifadə olunan xlor və yod da suya özünəməxsus qoxu 
verir.  QOST  2874-82-yə  görə,  qoxu  5  ballı  sistemlə 
ölçülür  və  içməli  suyun  qoxusu  2  baldan  çox  olma-
malıdır. 
Suyun  dadı.  Suyun  dadı  suda  həll  olmuş  oksigen 

 
51 
(O
2
)  və  karbon  (CO
2
)  qazının  tərkibindəki  digər  kim-
yəvi maddələrə və suyun istiliyinə,  ya da soyuqluğuna 
görə dəyişir. Suyun turş, acı, duzlu ya da dadsız olma-
ması  arzu  edilir.  Su  dadını  dəyişdirməməli,  içildiyi 
zaman boğazda quruluq, qıcıqlanma və mədəyə ağırlıq 
verməməlidir.  Içməli  suyun  keyfiyyəti  və  dadı 
tərkibindəki  həll  olmuş  oksigen  və  karbon  qazının 
miqdarından  asılıdır.  Belə  ki,  1  litr  suda  20-50  mq 
qədər  qaz  ola  bilir.  Bunun  yarısı  CO
2
,  digər  yarısının 
üçdə biri oksigen və üçdə ikisi də azotdur.  
pH  dərəcəsi.  pH  suyun  turşuluğunu  və  ya  qələvi 
mühitini göstərən bir ölçüdür. Məhlulda olan 

H

+
 ionu 
konsentrasiyasını  ifadə  edir.  Saf  suda 

H

+
  və 

H

-
 
ionlarının miqdarı tarazlıqdadır və pH=7 olur. 
pH

7  şəraitində  mühit  turşu,  pH

7  şəraitində  isə 
mühit qələvidir. 
İçməli  sularda  pH  göstəricisinin  6,5-8,5  olması 
tövsiyə edilir.  
Suyun  codluğu  onun  tərkibində  olan  kalsiumun 
miqdarından  asılıdır.  Buna  baxmayaraq,  codluq 
dərəcəsi  sudakı  kalsium  və  maqnezium  duzlarından 
irəli  gəlir.  Su  bunları  torpaqdan  alır.  Həll olmuş halda 
olan  kalsium  və  maqnezium  suyun  tərkibində  hidro-
karbonat,  sulfat  və  xlor  duzları  və  ayrıca  az  miqdarda 
nitrat  duzları  halında  olur.  Xüsusilə  kalsium  hidrokar-
bonat və kalsium-sulfat suyun codluğunda əhəmiyyətli 
rol  oynayır.  Suyun  tərkibində  ən  çox  kalsium, 
maqnezium, sulfat və xlor duzlarına rast gəlinir. 
 
Canlı su 
 
Hamımız  suyun  canlıların  həyatında  ciddi  rol 
oynadığını,  əhəmiyyətini  və  su  itkisinin  nələrə  səbəb 

 
52 
ola biləcəyini bilirik. Əslində həyatımız üçün bu qədər 
dəyərli  olan  sudan  maksimum  faydalanmaq  istərik. 
Amma  bunun  müqabilində  canlılar  üçün  ən  faydalı 
suyun hansı olduğunu bilmirik. 
Canlılar üçün ən faydalı su “canlı su” adlandırılan 
təbiətin  bizə  bəxş  etdiyi  təbii  qaynaq  suyudur.  Dağ-
lardan  gələn ərimiş qar  və  ya  buzlaq  suları,  torpaqdan 
fısqıran  qaynaqlar,  kilometrlərcə  uzunluqda  təbii 
yataqlarda  axan  dəniz  və  çay  suları  ən  böyük  canlı  su 
mənbələridir. 
Canlı  su  sadəcə  susuzluğu  yatırtmaq  üçün  deyil, 
eyni zamanda canlılıq və şəfa verən sudur. 
 
Canlı suyun istifadə olunmasi Ģərtləri 
 
Suyun  orqanizmə  yararlı  olması  üçün  bəzi 
xüsusiyyətlərə malik olması vacibdir: 
-
 
təmiz olmalıdır; 
-
 
enerjili olmalıdır; 
-
 
oksigenlə (O
2
) zəngin olmalıdır; 
-
 
mineralla zəngin olmalıdır; 
-
 
pH  səviyyəsi  orqanizmdə  baş  verən  prosesləri 
tənzimləməlidir; 
-
 
molekulyar  quruluşu  kiçik  və  altıbucaqlı 
olmalıdır. 
Bu  gün  xalq  arasında  işlənən  “Su  qədər  ömrün 
olsun” ifadəsi təmiz, sağlam və nurlu ömrə işarədir. 
-
 
Suyu  içmək  üçün  ən  yaxşı  vaxt  yatmazdan 
əvvəl, yuxudan oyananda, yemək yeməzdən yarım saat 
əvvəl və ya bir saat sonra. 
-
 
Əgər  özünüzü  pis  hiss  edirsinizsə,  dərhal  su 
için. Su hamı üçün şəfaverici eliksirdir. Çox az şey ola 
bilər ki, insanın ruhuna qısa zamanda su qədər müsbət 

 
53 
təsir etmiş olsun. 
-
 
Günə bir stəkan su içərək başlayın. Bu böyrəkləri 
boşaltmağa  və  orqanizmin  toksinlərdən  azad  olmasına 
yardım edəcək. 
-
 
Gündə  ən  azı  səkkiz  fincan  (200x8=1600  ml)  su 
için. 
-
 
Ac  deyilsinizsə,  yemək  yeməyin,  onun  yerinə  su 
için. 
-
 
Özünüzü yaxşı hiss etmirsinizsə, dərman içməyə 
tələsməyin, əvvəlcə bir fincan su için. 
-
 
Yemək zamanı su içməyin, yeməkdən yarım saat 
əvvəl və ya bir saat sonra için. 
-
 
Yediyiniz  yeməklərlə  su  qəbul  edirsiniz,  çünki 
onların tərkibində də su vardır. 
-
 
Stresli və narahat olduğunuz zaman bir fincan su 
için.  Su  sizin  bədəninizdəki  mayeni  və  duzu 
tənzimləyərək sakitləşmənizə yardım edəcək. 
-
 
Düzgün qidalanmağa səy göstərin. 
-
 
Çox çay, qəhvə və alkoqollu içkilər içməyin. Bu 
içkilər  sidikqovucu  olduqlarından  bədəndəki  suyun 
itkisinə səbəb olurlar. 
Hər  bir  insanın  gündəlik  su  ehtiyacları  müxtəlif 
amillərlə bağlıdır. 
1.
 
Çəki artdıqca insanın suya ehtiyacı artır. 
2.
 
Qidalanma  –  meyvə-tərəvəzlə  daha  çox 
qidalanan  insanların  suya  tələbi  quru  qidalarla 
qidalananlara nisbətən azdır. 
3.
 
Iqlim. 
4.
 
Fiziki aktivlik. 
5.
 
Xəstəliklər  –  məsələn,  yüksək  hərarət,  ishal  və 
qusma zamanı suya ehtiyac artır. 
6.
 
Səyahət zamanı su həyati əhəmiyyət kəsb edir. 

 
54 
Su  itkisi  zamanı  qəbul  olunan  su  ilə  yanaşı 
mineralları da nəzərə almaq vacibdir. 
Orqanizmə lazım olan suyun miqdarının hesablan-
masında iki üsuldan istifadə olunur: 
1)
 
Insan  bədəninin  kütləsinin  hər  kq-ı  32  qrama 
vurulur. Məsələn, 70x32=2240 ml. 
2)
 
Gündəlik  qəbul  etdiyiniz  hər  kalori  üçün  1  ml. 
Əgər  2500-3000  kalori  qəbul  edirsinizsə,  onda  2,5-3 
litr su içməniz vacibdir. 
Əgər çörək, kreker kimi quru qidalar yeyirsinizsə, 
isti  iqlimdə  yaşayırsınızsa,  müntəzəm  idman  edir  və 
sauna,  ya  da  buxar  vannası  qəbul  edirsinizsə,  həddən 
artıq su içməlisiniz. 
Gündə  8-10 dəfə  sidiyə  çıxmaq  optimal miqdarda 
su  içdiyinizin göstəricisidir. Hamilə qadınlar  daha  çox 
su  içməlidirlər.  Normada  qadın  hamiləlik  dövrü  öz 
çəkisini 12,5 kq artırır. Bunun 6-8 kq-ı sudan ibarətdir. 
Çox  zülal  və  duz  qəbul  etmə,  ishal,  tərləmə, 
hərarətli xəstəliklər, isti ərazidə yaşamaq və işləmək su 
tələbatını artırır. 
Su  çatışmamazlığından  ən  çox  əziyyət  çəkən 
orqanizmin aşağıdakı hissələridir: 
-
 
immun sistemi; 
-
 
ürək və qan dövranı sistemi; 
-
 
həzm sistemi. 
Suyu necə içməli? 
1.
 
Yuxudan duran kimi iki fincan su içmək  daxili 
orqanları fəallaşdırır. 
2.
 
Yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl bir fincan su içmək 
həzmə yardım edir. 
3.
 
Hamama  girməzdən  əvvəl  bir  fincan  su  içmək 
qan təzyiqini normallaşdırır. 

 
55 
4.
 
Yatmazdan  əvvəl  bir  fincan  su  içmək  infarktın 
və insultun qarşısını alır.