Хalqarо munosabatlar va diplоmatiya tariхi fanindan ma’ruza matnlari

Sen-Luida
, gollandlardan tartib 
olingan 
Arguln va Gorida
ham postlar qurildi. Gori tezda fransuzlarning G`abiy 
Afrikadagi asosiy bazasiga aylandi. IShchi kuchiga bo`lgan extiyoj qul savdosini 
o`siShShiga olib keldi. 17-asrda Amerikaga 
2 mln.7500 ming
qul kelirilgan. Bu 
Afrika xalqlari uchun fojiyaga aylandi. ZamindoShlarning guvoxlik beriShicha har 
6-ta Afrikalik yo`lda xalok bo`lgan.Qul savdosi natijasida G`arbiy Afrikada iShlab 
chiqariSh va mudofaa soxasi iqirozga uchradi va urf-odatlarni salbiy tomonga 
o`zgariShiga 
ma`naviy 
ta`sir 
ko`rsatdi.Portugaliyada 
dengiz 
sayohatlariga 
hukumatning o’zi homiy-lik qilardi. Infant (SHahzoda) Genrix-Dengiz sayyohati 
(1460 yilda vafot etgan) G`arbiy Afrika qirg`oq bo’ylarini tekshirish uchun katta 
flot qurdi. 1445 yilda shahzoda Genrix hali hayot ekanligida portugaliyaliklar 
YAshil Burunni ochdilar. 1471 yilda ular Gvineyaga borib yetdilar va u yerda 
Oltin qirg`oq deb atalgan joyda kuchli harbiy faktoriya urdilar. Portugaliyaliklar 
janub tomonga siljishni davom ettirib, 1486 yilda Afrikaning janubidagi 
Bartolomeo Dias (1459-1500) tomonidan kashf etilgan YAxshi Umid buruniga 
borib yetdilar. SHundan keyin qidirilayotgan Hindistonni topish ham qiyin 
bo’lmay qoldi. Vasko da Gama (1469-1524) boshchiligida to’rtta kemadan iborat 
kichik bir flotiliya 1497 yil yozida Lissabondan chiqib, 1498 yil bahorida 
Hindistonning g`arbiy qirg`oqlariga borib yetdi va Kalikuta shahriga tushdi. 1499 
yilning avgustida sayyohlar kemalarga oltin va hind ziravorlarini ortib qaytib 
keldilar. Ikki yil davom etgan mashaqqatli dengiz sayohati vaqtida komapdaning 
168 a’zosidan faqat 55 kishi tirik qoldi. 
Vasko da Gamaning kashfiyoti Portugaliyada g`oyat katta ta’-sir qoldirdi. 
Bu kashfiyot munosabati bilan Portugaliya qiroli Monoelga (1495-1521) 
«Baxtiyor» laqabi berildi va «Hin-diston hokimi» degan unvon oldi. 
Keyinchalik Portugaliyaning eng atoqli shoirlaridan Luis Kamoens Vasko da 
Gamaning sayohatiga atab «Luziana» degan katta bir doston yozadi (1572). 
Klassik dostonlar «Iliada», «Odisseya» va ―Eneida‖ga taqlid qilib, Kamoens o’z 

---

dostonini bunday deb boshlaydi: «Men Portugaliya qirg`oqlaridan chiqib, 
noma’lum dengizlar orqali yerning narigi tomoniga ketgan mashhur qahramonlar 
haqida ...mislsiz botirlik ko’rsatgan, dong`i ko’klarga yetuvchi yangi imperiyaga 
negiz solgan yengilmas jangchilar haqida kuylamoqchiman». 
Hindistonning g`arbiy va qisman sharqiy qirg`oq bo’ylarini, shuningdek, 
Malakkani portugaliyalik boshqa admirallar -Almeyda (Portugaliya qirolining 
Hindistondagi birinchi noi-bi (1505-1508) va Albukerk (1509-1515) batamom 
bosib ola-dilar. Goa shahri (Kalikutaning shimolida) Portugaliya qiroli noiblarining 
poytaxti bo’lib qoladi. Qizil dengizning Hind okeaniga tutashadigan joyida 
qurilgan Adan shahri va Fors qo’ltig`idagi Ormuza shahrining bosib olinishi 
Portugaliyaning Hindistondagi hukmronligi uchun g`oyat katta ahamiyatga ega 
bo’ldi, bu shaharlar savdo va strategiya jihatidan muhim punktlardir. Bu bilan 
portugaliyaliklar Hindistondan Qizil dengiz orqali Aleksandriyaga o’tadigan va 
Hindistondan Mesopotamiya orqali Suriyaga o’tadigan eski savdo yo’llarini 
tamomila bekitib qo’ygan edilar. XVI asrning 20-yillaridayoq portugliyaliklar 
Zond arxipelagining anchagina qismini bosib olgan edilar. Ana shu tariqa qisqa bir 
muddat ichida Portugaliyaning katta bir mustamlaka imperiyasi vujudga keldi. 
Portugaliyaliklar ziravorlar savdosini o’z qo’llariga olib, italyanlarning savdo 
monopoliyasiga zarba berdilar. Aleksandriya va qisman Venetsiya o’rnini 
Portugaliyaning poytaxti Lissabon shahri egalladi. 
Hindistonda, qisman Hindi-Xitoydagi (Malzchka) va Iidone-ziya orollaridagi 
asosiy mustamlakalaridan tashqari, portugaliyaliklar XVI asr boshlarida yana 
Amerikaning Braziliyasini ham bosib olgan edilar. Braziliya uzoq vaqt davomida 
Hindistonga boradigap ikki yo’l o’rtasidagi bekat bo’lib xizmat qilib kelgan edi.