Хalqarо munosabatlar va diplоmatiya tariхi fanindan ma’ruza matnlari

Portugaliyaning 
mustamlakachilik 
siyosati.
Portugaliyaning 

---

mustamlakachilik siyosati ham shafqatsizlik va qirg`inchilpk jihatidan ispanlar 
siyosatidan qolishmasdi. Portugalllarning kemalari Hind okeanida qaroqchilik 
bilan shug`ullanardi, ular «o’z zonalariga» kirgan arablar va mahalliy 
indeetslarning yoki Yevropaliklarning biron bir kemasiga sira omon bermay, 
talardilar. Portugaliya mustamlakachilari odatda katta-katta territoriyalarni bosib 
olmasdi. Leknn ular Hindiston qirg’oq bo’ylarida va Molukka orollarida juda ko’p 
mustahkam faktoriyalar qurar va o’sha yerdan chiqib kelib mahalliy qabi-lalarga 
hujum qilar, hamda ularni xiroj to’lashga majbur 
etardilar. Portugaliyaliklar xirojni ziravorlar va boshqa qimmatbaho tropik 
mahsulotlari bilan to’latardilar. Portu-galiyaliklar mahalliy aholi bilan. «savdo-
sotiq» ham qilardi-lar.Lekin bu savdo g`irt aldoqchilikdan iborat bo’lardi. Por-
tugaliyalik savdogarlar mahalliy aholiga mayda-chuyda bezak buyumlari va 
boshqa arzimagan narsalar berib, evaziga ulardan haqiqiy qimmatbaho narsalarni 
olar va bu operatsiyalardan necha yuz protsentlab foyda ko’rardilar.
XVI asrning ikkinchi yarmi va XVII asrning birinchi yarmidagi 
geografik kashfiyotlar.
XVI va XVII asrlarda geografik kashfiyotlar davom 
ettirildi. XVI asrning ikkinchi yarmida ispanlar noma’lum janubiy qit’ani qidirib 
topish maqsadida Tinch okeanga bir necha marta ekspeditsiya yubordilar. Bu 
ekspeditsiyalar natijasida Janubiy Polineziyaning bir qismi bo’lgap Solomon 
orollari (1567 yil), Markiz orollari (1595 yil) hamda. Avstraliyani YAngi 
Gvineyadan ajratib turuvchi Torres qo’ltig’i (1605 yil) kashf qilindi. SHundan 
keyin Tinch okeanning janubiy qismiga gollandiyalar katta-katta sayohatchilar 
guruhini yuborib turdi. 
1616 yilda golland Giauten de Gorn Amerikaning eng janubiy kismini - 
uning nomi bilan atalgan Gorn burnini kashf qildi. XVII asrnipg birinchi yarmida 
golland dengiz sayyohlarining o’zlari dastlab YAngi Gollandiya deb atalgan 
Avstraliya qirg`oqlarini kashf qildilar. Avstraliya qirg`oqla-rini tekshirishda va 
Avstraliyani alohida qit’a sifatida bel-gilashda golland Abel Tasman (1642-1644) 
sayohatlari katta ahamiyatga ega bo’ldi. Bu kishinipg nomi bilan Tasmaniya oroli 
deb ataladigan bo’ldi. Ingliz sayyohlari Avstraliyaga ancha keyin - faqat XVIII 
asrning ikkinchi yarmida yetib bordilar (kapitan Kukning 1769-1777 yillardagi 
sayohatlari). 
XVI-XVII asrlarda shimoliy yarim sharda xam yirik geogra-fik kashfiyotlar 
qilindi. Ingliz dengiz sayyohi Martin Frobisher vy Jon Devis Xitoyga boradigan 
shimoli-garbiy yo’lni qidirib, XVI asrning 70- va 80- yillarida SHimoliy Amerika 
qirg`oqlariga bir necha marta ekspeditsiyaga bordilar.Bu ekspeditsiyalar 
Grenlandiya bilan Amerika qit’asi oralig`idagi qo’ltiqni hamda Muz okeanida 
Amerikaning shimol tomonidagi orollarning katta arxipelagini topdi. 
XVII asrnyang boshlarida uchinchi bir ingliz dengiz sayyohi Genri Gudson 
(1550-1610) SHimoliy Amerikada tadqiqot ishlarini davom ettirdi. Gudson daryosi 
va Gudson qo’ltig`i shu kishining nomi bilan atalgan. 
SHimoli-sharqiy tomonda golland dengizchilari XVI asrning oxirlarida yirik 
kashfiyotlar qildilar. Golland dengiz sayyohi Vilgelm Barents (1550-1597) uning 
nomiga qo’yilgap Bareyad dengizani tekshirdi. 1594-1597 yillar davomida 
Barents, YAngi Yerning g`arbiy sohillarida uch marta qishlab qoldi. Bu yerlarga u 

---

Xitoy va Hindistonga (shimoli-sharqiy tomondan) olib boradigan SHimoliy dengiz 
yo’lini qidirib kelib qolgan edi. Oxirgi qishlov vaqtida u o’z hamrohlari bilan 
sovuqqa qotib halok bo’ldi. 
SHimoliy Muz okeanini hamda Tinch okeanning shimoliy qismini tadqiq 
qilishga oid ruslarning geografik kashfiyot-lari juda katta ahamiyatga ega o’ldi. 
Ruslar birinchi bo’lib (gollandlardan ancha ilgariyoq) YAngi Yerga hamda 
SHpitsbergan oroliga (Skandinaviya yarim orolining shimoliga) borib yetgan 
edilar. Ular Ob va Yenisey daryolarining quyiladigan joyla-rini tekshirdilar, 
Taymir yarim orolini aylanib o’tdilar. XVI asrning oxirlaridayoq yangi yerlarni 
qidiruvchi rus sayyohlari Tinch okeanning sohillariga yetib borishgan, deb taxmin 
qilish mumkin. XVII asrning 30-yillarida Ivan Moskvitin boshchiligidagi 
krasnoyarsklik kazaklarning bir guruhi Lena daryosining so’l irmog`i -Aldan 
daryosi bo’ylab yurib bordilar, tog`lardan oshib o’tib Oxota dengiziga chiqdilar. 
40- yillarda YAngi yerlar qidiruvchi sayyohlardan Poyarkov bilzn Xabarov Quyi 
Amurni tekshirib, birinchi marta ana shu daryoning kartasini tuzdilar. 
1648 yilda sibirlik kazak Semyon Dejnev tomonidan (1605-1672) Uzoq 
SHarqning eng chekkasidagi (uning nomiga qo’yilgan) burunning hamda Osiyo 
qit’asini Amerikadan ajratib turuvchi Bering qo’ltig`ining kashf qilinishi Uzoq 
SHarqdagi eng yirik geografik kashfiyot bo’ldi. Rossiya harbiy xizmatining 
kapitani Bering bu qo’ltiqni yangitdan tekshirib chiqishidan 80 yil ilgari Dejnev 
kashf qilgan edi.