Harakat malakalarining tashkil etish qonuniyatlari Reja

Malakaning so’nishi.
Harakat malakasi barcha shartli reflekslar qatori, agarda mustaxkamlanib turilmasa so’nadi. So’nish malakaning ketma-ketligiga uxshash ketma-ketlikda yoki uning teskarisi tartibida sodir bo’ladi.
Malakani namoyon qilishning boshlanishida sifat o’zgarishlar tez sodir bo’lmaydi. Bu esa o’quvchilarni o’z kuchlari va imkoniyatlariga ishonmay qo’yishlariga sabab bo’lishi, ayrim holatlarda esa faoliyatni bajarishdagi uzilishlarga sabab bo’lishi mumkin. So’ng harakatlarni aniq diferentsiallash kobiliyati yo’qola boshlaydi, harakatlar oralig’idagi qiyin koordinatsion aloqalar buziladi, oldin ko’p vaqt sarflab erishilgan ijro texnikasidagi individuallik yo’qoladi. Tashqaridan bu harakat faoliyatining ijrosini yomonlashuvi bilan kuzatiladi.
Masalan: uloqtirishda natija pasayadi, gimnastika mashklarining ijrosida xatolar sodir bo’ladi. Mashq qilishning to’xtatib ko’yilishi bu xodisani yanada sezilarli xolatda tezlashishi tarzida namoyon bo’lishiga, ohir oqibat shug’ullanuvchi qiyin harakatlarni bajarish qobiliyatini yo’qotadi.
Tizimsiz mashg’ulotlar malaka namoyon bo’lishining sifati (tez yugurush, balandroq sakrash va boshkalar)ga salbiy ta’sir ko’rsatadi va ijro texnikasida qisqa vaqt ichida buzilishlar sodir bo’lishini tezlashtiradi. Lekin harakat malakasi butunlay yo’q bo’lib ketmaydi. Mashq texnikasining “asosi”ga oid malaka juda uzoq vaqt saqlanishi va qator takrorlashlardan so’ng tez tiklanishi mumkin.
Mashq qilmay qo’yish orqali shug’ullanuvchi erkin, katta kuch sarflamay chiroyli va tez suzish kobiliyatini yo’qotishi mumkin, lekin u xech qachon o’z ish qobiliyatini yo’qotmaydi. V.V.Belinovichning maxsus izlanishlari orqali aniqlashicha, konьkida uchishdek qiyin koordinatsiya talab qiluvchi mashqda 10-12 yil konьkida turmagan, yurmaganlar bitta mashg’ulotning o’zidayoq o’zining eski malakasini tiklashgan.
Harakat malakasi mashqni takrorlamay qo’yish orqaligina yomonlashmay, harakat sifatlarining darajasini, organizmning funktsional imkoniyatlarini pasayishi orqali ham sodir bo’lishi mumkin. Masalan, stayerlarning yoshi kattaligi sababli kislorodni maksimal sarflashning ular organizmida yomonlashuvi xisobiga sport natijasi pasayadi. Keyinchalik sportchi qachonlardir erishgan yuqori natijasi malakasini to’la yo’qotishi mumkin.
Yoshi katta gimnastlar gimnastika jihozlarida osilib tebranishlar («maxlar») bilan bajariladigan, texnik jihatdan yengil mashqlarni juda osonlik bilan perekladina, brusьyada bajarsalar, xalqada kuch bilan bajariladigan mashqlarni uddalay olmaydilar.

6.