Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Zaruriy mudofaa huquqining subyekti
unga qarshi tajovuz qilingan 
yoki boshqa shaxslarga, jamiyat yoki davlatga qarshi qaratilgan tajovuzga 
mustaqil javob beruvchi istalgan jismoniy shaxs bo‘lishi mumkin. Bunda 
ushbu subyektning layoqati ahamiyatga ega emas. Shuningdek, shaxsning 
lavozim va jamoat maqomi ham ahamiyatga ega bo‘lmaydi; zaruriy 
mudofaa huquqi har bir insonga tug‘ilganidan boshlab tegishli bo‘ladi va u 
ham oddiy fuqaro tomonidan, ham chet el fuqarosi, mansabdor shaxs, 
jamoat arbobi va boshqalar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. 
Zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishning subyektlari
faqat tegishli jinoyatning subyektlari bo‘lgan shaxslar bo‘lishi mumkin. 
Jumladan, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishda o‘lim yoki og‘ir 
tan jarohati yetkazilishi uchun faqat 16 yoshga yetgan aqli raso 
shaxslargina javobgarlikka tortilishi mumkin. 
1 
Ўша жойда, 8-банд. – 78–79-б.
2
Ўша жойда, 11-банд. – 79-б. 
401 

---

Zaruriy mudofaa huquqi har bir insonning mutlaqo shaxsiy, ma’naviy 
huquqi bo‘lib, shaxs, jamiyat yoki davlatning manfaatlariga ijtimoiy xavfli 
tajovuz sodir etilishi oqibatida yuzaga keladi. Shuning uchun har bir inson 
o‘zining zaruriy mudofaa huquqidan foydalanish-foydalanmasligini o‘zi 
mustaqil hal etadi. Bunda ushbu huquqdan foydalanish biror-bir tashqi 
holatlarga, xususan, «boshqa shaxslarga yoki hokimiyat organlariga 
yordam so‘rab murojaat qilish yoxud tajovuzdan o‘zga yo‘sinda qutulish 
imkoniyati bor - yo‘qligidan qat’i nazar» bog‘liq bo‘lmaydi
(JK
37-moddasi 3-qismi)
. «Tajovuzga uchragan shaxs, undan qochib qutulish, 
boshqa fuqarolarga va hokimiyat vakillariga yordam so‘rab murojaat qilish 
yoki boshqa usullar bilan tajovuzdan saqlanish imkoniyatiga ega bo‘lsa, 
bunday holda tajovuzga qarshi aktiv ravishda mudofaalanish huquqiga ega 
bo‘lmaydilar»
1
degan fikr mutlaqo noto‘g‘ri. 
Shaxslarning ma’lum bir toifasi uchun zaruriy mudofaani amalga 
oshirish huquqi ma’naviy kategoriyalar sohasidan huquqiy belgilanish 
sohasiga o‘tishi, ya’ni huquqiy burchi bo‘lishini ta’kidlash lozim. Bunday 
shaxslar sirasiga militsiya xodimlari, ichki ishlar organlari boshqa 
bo‘linmalarining xodimlari, harbiy xizmatchilar, Davlat xavfsizlik xizmati 
xodimlari, inkassatorlar va boshqalar kiradi. Ushbu shaxslar tomonidan 
zaruriy mudofaani amalga oshirish ularning xizmat burchi bo‘ladi.