Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Jazo tayinlashning zarurligi
sodir etilgan jinoyatga nisbatan 
qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan jazo turi va miqdorini belgilashda namoyon 
bo‘lib, u sodir qilingan jinoyatga nisbatan umumiy xususiyatga ega. 
Jazoning yetarliligi
jinoyat sodir etgan shaxsni tarbiyalash uchun 
zarur bo‘lgan jazo turi va miqdorining eng kamini tanlashda namoyon 
bo‘ladi. Jazo tayinlashning yetarliligi aniqroq xususiyatga ega bo‘lib, 
shaxs va u sodir qilgan muayyan jinoyatning xususiyatlarini hisobga oladi. 
Jazo tayinlashning zarurliligi va yetarliligi qoidasiga har bir holatda 
qat’iy rioya qilinishi lozim. Xususan, hukm chiqarishda sud insonparvarlik 
prinsipini nazarda tutgan holda qonun talab qilgan jazo tayinlashning 
umumiy asoslariga qat’iy rioya qilishi lozim. 
Jazo tayinlashning umumiy asoslari to‘g‘risidagi qonunchilikni 
qo‘llashda sudlar u yoki bu jazoni tayinlashning sabablarini hukmning 
tavsif qismida bayon qilinishi lozimligini nazarda tutgan holda 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Sudlar tomonidan 
jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to‘g‘risida»gi qaroriga rioya 
qilishlari lozim.
JKning 56-moddasida nazarda tutilgan jazoni og‘irlashtiradigan 
holatlar ro‘yxati tugallangan bo‘lib, u kengaytirilgan holda sharhlanishi 
mumkin emas. Jazoni yengillashtiruvchi holatlar ro‘yxati esa sud 
tomonidan muayyan ishning holatlaridan kelib chiqib hukmning tavsif 
38 

---

qismida asoslantirgan holda kengaytirilishi mumkin. Ya’ni jazo 
tayinlanganda sud qonunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazarda tutilmagan holatlarni 
ham 
yengillashtiruvchi 
holat deb topishi mumkin. Jinoyatni 
kvalifikatsiyalovchi belgilar qonunda nazarda tutilgan tartibda muddati 
tugallangan va olib tashlangan aybni og‘irlashtiruvchi holat sifatida talqin 
qilinishi mumkin emas. Hukmda jazo aybdorning shaxsi hisobga olingan 
holda tayinlanganligi ko‘rsatib o‘tilishi yetarli emas. 
Shaxsning xavfli retsidivist deb topilishi bir qator jinoyatlarning 
kvalifikatsiyalovchi belgisi bo‘lib, u og‘irroq jazo choralarini qo‘llashga 
asos bo‘ladi. Ammo shaxsni xavfli retsidivist deb topishda dastlabki tergov 
organlari aybloviga asoslanadi va hukmning tavsif qismida ushbu motiv 
bayon qilinadi
1
.