Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Jinoiy faoliyat
uyushgan guruhning (jinoiy uyushmaning ham) asosiy tavsiflaridan biridir. Uyushgan guruh faoliyati ma’lum darajada bir necha marotaba jinoyat sodir etishga, o‘z faoliyatini muayyan vaqt oralig‘idagi davomiylikka qaratadi. Uyushgan guruhning jinoiy faoliyati tizimli xarakterga ega. U jinoyat sodir etish hisobiga mavjud bo‘ladi va bu uyushgan guruh alohida a’zolarining va butun guruhning malakasidan guvohlik beradi. Qonunning uyushgan guruh va uning a’zolariga nisbatan qattiqligi ham shu bilan izohlanadi, chunki ijtimoiy xavfli, huquqqa xilof qilmishlar guruh a’zolari tomonidan jinoiy faoliyatga aylantiriladi. постановлением Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 14 июня 2002 г. № 10, 3 февраля 2006 г. № 5) // Сборник. Т. I. – С. 321. 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Транспорт воситаларини олиб қочиш ишлари бўйича суд амалиёти ҳақида»ги 37-сонли қарори, 5-банд, 1-хатбоши // Тўплам, 1-жилд. – 73-б. 2 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1995 йил 27 октябрдаги «Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишга оид жиноят ишлари бўйича суд амалиёти ҳақида»ги 21-сонли қарори, 3-банд, 3-хатбоши // Тўплам, 1-жилд. – 35-б. 321 Barqarorlik va jinoiy faoliyat kabi belgilar, uyushgan guruhning oldindan til biriktirib birgalikda jinoyat sodir qilishi murakkab ishtirokchilik, ya’ni oldindan til biriktirgan bir guruh shaxslardan farqlovchi asosiy tafovutidir. Uyushgan guruhni xususiyatlovchi belgilardan biri – bu uning barqaror ekanligidir. Bunda tashkilotchi jinoiy rejani tuzadi, ishtirokchilar o‘rtasida vazifalarni taqsimlaydi, ular faoliyatini yo‘naltiradi va guruhdagi tartibni mustahkamlaydi, shuningdek, guruh intizomini nazorat qiladi va hokazo. Bundan tashqari, bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etiladigan jinoyatlar bir martalik tajovuzga qaratilgan bo‘ladi, uyushgan guruh, qoida tariqasida, mazkur guruhning jinoiy faoliyatidan darak beruvchi bir necha marta jinoyat sodir etishga yo‘naltiriladi (qaratiladi). Uyushgan jinoiy guruh ishtirokchilari harakatini kvalifikatsiya qilish oldindan til biriktirib, jinoyat sodir etishdan farq qiladi. Agar jinoyat oldindan til biriktirgan holda bir necha bajaruvchilar tomonidan sodir etilgan bo‘lsa, u faqat Maxsus qismdagi tegishli moddaning o‘zi bilan 28- moddani qo‘llamagan holda kvalifikatsiya qilinadi. Uyushgan guruh tomonidan jinoyat sodir etilganda ishtirokchilarning jinoyat sodir etishdagi vazifasi qanday bo‘lganligidan qat’i nazar (tashkilotchi, bajaruvchi, dalolatchi, yordamchi, ishtirokchi), Jinoyat kodeksining 28-moddasini qo‘llagan holda javobgarlik belgilanadi. «Uyushgan guruh tarkibida transport vositasini olib qochishda qatnashgan shaxslarning harakatlarini, ularning har birining rolidan qat’i nazar, ishtirokchilik deb topishlik lozim» 1 . Masalaning bu kabi hal etilishi JK 30-moddasi 3-qismida mustahkamlangan qoida bilan bog‘liq bo‘lib, unga muvofiq, «uyushgan guruh yoki jinoiy uyushma tashkil etgan yoki unga rahbarlik qilgan shaxslar shu guruh yoki uyushma sodir etgan jinoyatlar uchun, basharti, bu jinoyatlar ularning jinoiy niyati bilan qamrab olingan bo‘lsa, javobgarlikka tortiladilar». 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Транспорт воситаларини олиб қочиш ишлари бўйича суд амалиёти ҳақида»ги 37-сонли қарори, 5-банд, 4-хатбоши // Тўплам, 1-жилд. – 73-б. 322 (Ishtirokchilarning javobgarligi doirasi haqida batafsilroq shu bobning 4-§ ga qarang.) Sud-tergov amaliyotida uyushgan guruh a’zolaridan biri bir jinoyatni sodir etishda ishtirok etib, keyin o‘zining jinoiy faoliyatini to‘xtatgan hollar ham uchrab turadi. Bunday hollarda ularning jinoiy qilmishlari sonidan qat’i nazar, u uyushgan guruh tarkibida jinoyat sodir etganligi uchun (o‘zi buni anglagan hollarda) jinoiy javobgarlikka tortiladi. Shunday holatlar uchun JK Maxsus qismida «jinoyat uyushgan guruh a’zosi yoki uning manfaatlari yo‘lida sodir etilsa» degan birikma ko‘rsatib o‘tiladi (masalan, JK 97-moddasi 2-qismi «p» bandi, 104-moddasi 3-qismi «g» bandi). Shuni nazarda tutish lozimki, alohida jinoyat tarkibi konstruksiyasida uyushgan guruh belgisi mavjud bo‘lmaganda (masalan, JK 114-moddasi), biroq jinoyat amalda uyushgan guruh tomonidan amalga oshirilsa, mazkur belgi JK 56-moddasi «m» bandiga muvofiq, jazoni og‘irlashtiruvchi holat sifatida hisobga olinishi lozim. Tashkil etiladigan jinoiy uyushma sodir etmoqchi bo‘lgan jinoyatlarning xavfliligini inobatga olib, qonun chiqaruvchi jinoiy uyushmaning o‘zini va undagi ishtirokchilarni JK 242-moddasi belgilari bo‘yicha mustaqil jinoyatlarga kiritadi va shu bilan jinoiy uyushmaning amalda jinoyat sodir etganligi yoki etmaganligidan qat’i nazar, tashkil etilishining dastlabki bosqichidanoq jinoiy jazoga tortilishini mustahkamlaydi. Bunda jinoiy uyushgan guruhni qurollangan deb topish uchun, uning hatto bir a’zosida qurol (o‘qotar, sovuq) mavjudligi kifoya qiladi. Jinoiy jazoga sazovor bo‘lish uchun, shunday qurolli uyushgan guruhni tuzishning o‘zi yetarli, ya’ni uyushgan qurolli guruh tuzilgan, unga rahbarlik qilish yoxud a’zo bo‘lishga rozilik berilgan paytdan boshlab jinoyat tugallangan hisoblanadi. Uyushgan qurolli guruh tomonidan amalga oshirilgan konkret jinoyatlarni JK 242-moddasi 2-qismi bo‘yicha JK Maxsus qismining tegishli moddalari jami bilan kvalifikatsiya qilish lozim. 323 |